Ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги тошкент тиббиёт академияси

2-босқич - Гиппократнинг тиббий этикаси. Европа тиббиёти учун қадимги юнон шифокори Гиппократнинг (милоддан аввалги 460-370 йиллар) кўрсатмалари ва айниқса унинг машҳур "Қасамёди" бугунги кунгача доимий аҳамиятга эга. Буюк табибнинг этикавий қарашлари, талаблари ва тақиқлари "Гиппократлар корпуси" китобларида: "Қасамёд", "Қонун", "Доктор тўғрисида", "Одоб-этика тўғрисида", "Йўриқнома", "Саноат тўғрисида", "Афоризмлар" ва бошқалар. Шифокор ва бемор ўртасидаги муносабатларга келсак, Гиппократ этикаси, аввало, инсонпарварлик, хайрия, раҳм-шафқат одобидир. Беморни ҳурмат қилиш, беморга бўлган ҳурмат, ҳар қандай даволанишнинг унга зарар етказмаслиги ҳақидаги талабга асосланади: "Мен ҳар қандай зарар етказишдан тийиламан ..." - дейди "Қасамёд". Замонавий тиббиёт улкан восита ва усулларнинг арсеналига эга, улардан мантиқсиз ва бепарволик билан фойдаланиш соғликка жиддий зарар етказиши мумкин (ятроген патологияси) ва умуман беморнинг фаровонлиги.
Инсонпарварлик ғоялари ва беморнинг инсоний қадр-қимматини ҳурмат қилиш
"Гиппократ корпуси" нинг кўплаб кўрсатмаларида, хусусан, беморнинг оилавий ҳаётига оид кўрсатмаларда конкретлаштирилган. Шифокор ва бемор ўртасидаги яқин муносабатларнинг ахлоқий тақиқланишини алоҳида таъкидлаш лозим. Қасамёдда: "Қайси уйга кирсам ҳам, у ерга касал одамларнинг манфаати учун кираман. Қасддан, ноҳақ ва бузғунчи нарсалардан, айниқса аёллар ва эркаклар, озод ва қуллар билан бўлган ишқ-муҳаббат ишларидан узоқроқ бўламан."Гиппократ одоб-этикаcининг энг машҳур ибораси унинг тиббий сирларни ошкор қилишни тақиқлашидир. Бу "Қасамёд" да келтирилган: Шундай қилиб, даволаниш пайтида ҳам, даволанмасдан ҳам, мен ҳеч қачон ошкор этилиши керак бўлган нарсалардан инсон ҳаётини кўрмайман ёки эшитмайман, шунинг учун бу каби нарсаларни сир тутган ҳолда сукут сақлайман "Гипократнинг беморларни хабардор қилиш мавзусини изоҳлаши шубҳасиз: "Ҳамма нарса нима келиши ёки келишини бемордан яшириб, хотиржамлик ва моҳирлик билан бажарилиши керак, чунки кўплаб беморлар айнан шу сабаб билан, яъни нима содир бўлиши ёки нима содир бўлиши ҳақида башорат қилиш орқали улар ҳаддан ташқари ҳолатга келтирилади. "Гиппократ одоб-этикасининг ажралмас қисми шифокорларнинг ўзаро муносабатларига оид этикавий кўрсатмалардан иборат: "Агар беморга қандайдир қийин бўлган шифокор бошқа шифокорларни таклиф қилишни илтимос қилса, шармандали нарса бўлмайди". Шу билан бирга, "беморни биргаликда текширадиган шифокорлар бир-бири билан жанжаллашмаслиги ва бир-бирларини масхара қилмаслиги керак". Шифокорлар "майдонда ўз ҳунарлари билан қўшнилар" каби бўлмасликлари керак, "ҳеч қачон шифокорнинг ҳукмлари бошқаларнинг ҳасадини қўзғатмаслиги керак". Ҳамкасбингизнинг хатосига дуч келганингизда, ҳеч бўлмаганда сиз ҳам инсон эканлигингизни ёдда тутишингиз керак ва сиз ҳам адашишингиз мумкин. Шифокорнинг касбга бўлган муносабати мавзуси "Гипократлар корпуси"нинг этикавий ёзувлари орқали қизил ип сифатида ишлайди. Тиббиёт касбининг обрўсига ғамхўрлик Гиппократни тиббиёт педагогикасида эмас, балки ўзига хос из қолдиради, балки барча саай-ҳаракатларини шифокорни ўқитиш ва ўз-ўзини тарбиялашга йўналтиради. Бундан ташқари, ёш шифокорга "ўзингизни тоза тутинг, яхши кийимларга эга бўлинг" деган маслаҳат берилади, улар "муносиб ва содда" бўлиши ва "ортиқча мақтаниш учун эмас" бўлиши керак. Шифокорнинг юзи қаттиқ бўлмаслиги керак, аммо аксинча ҳаддан ташқари нарсадан сақланиш керак: Биз ниҳоятда муҳим муаммо - даволаниш ва бунинг учун мукофотга дуч келдик қадимги Юнонистонда шифокорнинг иши юқори ҳақ тўланган (масалан, меъморларнинг ишига қараганда яхшироқ). Шифокорларнинг асосий қисми беморлардан олинадиган тўловлар ҳисобига яшар эди. "Йўриқнома" муаллифи ўз ўқувчисига шундай маслаҳат беради: "Агар сиз биринчи навбатда иш ҳақини тўлаш масаласини бошласангиз - ахир бу бизнинг бутун бизнесимизга ҳам тегишли - демак, сиз, албатта, сиз беморни агар шартнома тузилмаган бўлса, сиз уни ташлаб кетасиз деган фикрга олиб борасиз сиз унга бепарво бўласиз ва ҳозирда унга маслаҳат бермайсиз. Биз мукофотни тайинлаш ҳақида ташвишланмаслигимиз керак, чунки биз унга эътибор бериш бемор учун, айниқса ўткир касаллик пайтида, зарарли деб ҳисоблаймиз: касалликнинг тезлиги, кечикиш учун сабаб бўлмайди, яхши шифокорни фойда олиш учун эмас, балки шон-шараф қозониш учун қарашга мажбур қилади. Хавфли бўлганларни олдиндан талон-тарож қилишдан кўра, сақланганларни танбеҳ бериш яхшироқдир. Бу ерда азалий дилеммани ечишга ҳаракат қилинади: бир томондан, шифокорнинг иши ҳақли равишда тўланиши керак, бошқа томондан, агар шифокор ва бемор ўртасидаги муносабатлар фақат пул муносабатларига камайтирилса, тиббиёт касбининг инсонпарварлиги бузилади. Шифокор ва бемор ўртасидаги муносабатларни фақат иқтисодий тоифаларда характерлаш мумкин эмас, чунки беморга унга таклиф қилинган "маҳсулот" сифатини баҳолаш жуда қийин. Шифокор бу касбий фаолиятда бойиш учун ягона туртки бўлиши мумкин бўлган касб эмас.
Демак, Гиппократ этикаси – бу шифокорлик амалиётини тартибга солувчи этикавий ва аҳлоқий кўрсатмалар, талаблар, тақиқлар тизимидир, бу врачнинг беморга муносабати, врачнинг бошқа шифокорларга, шунингдек умуман унинг касбига ва шифокорнинг жамиятга муносабатини белгилайди. У қадимги Юнонистон ва Рим шифокорларининг этикавий онгига катта таъсир кўрсатди.