Ўзбекистон республикаси ташқи ишлар вазирлиги

5.3-rasm. 
 

---

40 
Barcha o‗zgartirishlar kiritilgandan so‗ng, programmaning ko‗rinishi 
quyidagicha bo‗ladi: 
package geron; 
public class Geron { 
public static void main(String[] args) { 
double a, b, c, p, s; 
// tomonlar uzunligi quyidagicha bo‗lsin 
a=2; 
b=3; 
c=4; 
// Yarim perimetr 
p=(a+b+c)/2; 
s=Math.sqrt(p*(p-a)*(p-b)*(p-c)); 
System.out.println("s="+s); 
} 
} 
Bu programmani ishga tushirsak, NetBeans ning Output bo‗limida 
s=2.9047375096555625 
natija hosil bo‗ladi. Programmada uchburchak tomonlarini o‗zgartirib, 
xohlagan uchburchakning yuzini hisoblash mumkin.
Biror klassga tegishli masalalar uchun programma bir marta tuziladi. Har 
doim boshlang‗ich ma‘lumotlarni o‗zgartirib, shu klassga tegishli yangi 
masalaning natijasini olish mumkin. Masalalarni algoritmik usulda 
yechishning ustunligi ham shunda.
Programmani kompilyatsiya qilish jarayonida xatolar bo‗lishi mumkin. 
Umuman, programmalashtirishda xatolar ikki xil bo‗ladi: 
1. Sintaksis (imlo) xatolar. Bu turdagi xatolarni programmaning o‗zi 
kompilyatsiya jarayonida ko‗rsatib boradi. Xatosi bor satr boshida qizil 
belgilar paydo bo‗ladi.
2. Semantik (mazmun) xatolar. Bu turdagi xatolarni har doim ham 
programma ko‗rsatmaydi. Masalan,
S=
formula bo‗yicha hisoblashda programmada siz formulani 
s=a+b/c ko‗rinishda yozsangiz, kompilyator to‗g‗ri, deb qabul qiladi, chunki 
formula sintaksis jihatidan to‗g‗ri yozilgan. Ammo, natija noto‗g‗ri chiqadi, 
chunki bu formulada arifmetik amallarning bajarilish ketma-ketligiga e‘tibor 
berilmagan. Natija ham to‗g‗ri bo‗lishi uchun formulani s=(a+b)/c ko‗rinishda 
yozish kerak. Murakkab masalalarni yechishda semantik xatolar juda ko‗p 
uchraydi. Semantik xato algoritmning xatoligidan dalolat beradi. 
Algoritmning to‗g‗ri yoki noto‗g‗riligini tekshirish uchun javobi oldindan 
ma‘lum bo‗lgan misolda (boshlang‗ich ma‘lumotlarda) tekshirib ko‗riladi. 

---

41 
Agar siz tuzgan programma aynan shu misol uchun to‗g‗ri natija bersa, u 
holda ixtiyoriy boshqa qiymatlar uchun ham programma to‗g‗ri ishlaydi.
B). 5-bo‗limning 3-masalasini, ya‘ni silindrning hajmini V=πr
2
h formula 
yordamida topish programmasini tuzaylik. Bu masala programmasining matni 
quyidagicha bo‗lishi mumkin: 
package silindr; 
public class Main { 
public static void main(String[] args) { 
double v,r,h; 
r=5;h=6; 
v=Math.PI*r*r*h; 
System.out.println("v="+v); 
} 
}
Programma ishlaganda natija v=471.23889803846896 bo‗ladi. 
C). Ixtiyoriy to‗rt xonali butun sonning raqamlari yig‗indisini topish 
programmasini tuzaylik. Masalan, N=1234 uchun s=10 bo‗ladi. 
package but_son; 
public class Main { 
public static void main(String[] args) { 
int N,s,m; 
N=1234;// berilgan son 
s=N/1000;// s butun qismi s=1, birinchi raqam 
N-=s*1000;// N=234 
m=N/100;// m=2 
s+=m; 
N-=m*100;//N=34 
m=N/10;//m=3 
s+=m; 
N-=m*10;//N=4 
s+=N; 
System.out.println("s="+s); 
}} 
Javob s=10. Programmada N ning qiymatini o‗zgartirib, boshqa sonlar 
uchun ham raqamlar yig‗indini topish mumkin.
Quyidagi programma uchburchak uchlarining koordinati berilganda, 
uchburchakning yuzini hisoblaydi. Faraz qilaylik, uchburchakning uchlvrini 
koordinatasi A(x1,y1), V(x2,y2) va S(x3,y3) bo‗lsin. 
public class Main { 
public static void main(String[] args) { 
double a, b, c, p, s; // uchburchak tomonlarining uzunligi 

---

42 
Bosh. 
a,b,c 
d=b
2
-4·a·c 
d<0 
ha 
yo'q 
Yechim yo‘q 
X
1
=(-b+
d
)/(2a);X
2
=(-b-
d
)/(2a) 
X
1
, X
2
Tam. 
double x1, y1, x2, y2, x3, y3; // uchburchak uchlarining koordinatasi
x1=0;y1=0; 
x2=0;y2=5; 
x3=5; y3=0; 
a=Math.sqrt(Math.pow(x1-x2,2)+Math.pow(y1-y2, 2)); 
b=Math.sqrt(Math.pow(x1-x3,2)+Math.pow(y1-y3, 2)); 
c=Math.sqrt(Math.pow(x3-x2,2)+Math.pow(y3-y2, 2)); 
p=(a+b+c)/2; 
s=Math.sqrt(p*(p-a)*(p-b)*(p-c)); 
System.out.println("s="+s); 
} 
} 
Bu misolda Math.pow metodi darajaga oshirishni bildiradi. Natija s=12.5