Ўзбекистон ресрубликаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги бухоро муҳандислик технология институти

Маруза № 2. Нефт ёқилғиси ва мойлар учун қўндирмалар
Технологик усуллар билан ёқилғи ва сурковчи материалларнинг талаб килинадиган даражадаги сифат даражасига йетиш иктисодий жихатдан фойдали бўлмаган холларда присадкаларни кўллайдилар.
Ҳозирги вақтда кўлланиладиган ва истикболилари, масалан, гидрогенизатсион, технологик жараёнлар ҳозирги замон технологиясининг талабларига тўлик жавоб берадиган ёқилғи ва сурковчи материаларни олишга имкон бермайди. Товар маҳсулотларининг зарур бўлган даражагача сифатини ошириш махсус присадкаларни кўшиб амалга оширилади.
Илмий текширишларнинг материаллари ва амалий тажриба асосида ёқилғи ва сурковчи материалларга присадкалар ёки присадкалар пакетини танлаш ва ишлатишнинг куйдаги асосий тамойиллар ишлаб чикилган.
1. Муайян навли ёқилғи ёки сурковчи материал учун присадкаларни уларни ишлатиш хусусиятларини дастлабки ва ишлатилган маҳсулотларнинг екологик хоссаларни ҳисобга олиб танлаш.
2. Товар маҳсулотларининг кайси бир сифат кўрсаткичининг минимал ўзгаришлари (ёмонлашиши) да присадкаларни оптимал концентрациясида (присадкани киритгандан кейин охирги маҳсулот кийматининг минимал ошишида максимал самарадорлик) қўллаш.
3. Присадка ( ёки унинг ўзгариш маҳсулот) ларнинг ёқилғи-мойли система елементлари бўлган фильтр, насос, иссиқлик алмаштиргич, форсунка зинчланиш, ЎНА (ўлчов назорат асбоб) ларига салбий таъсир кўрсатишга йўл кўймаслик.
4. Присадкалар саноат миқиёсида серияли ишлаб чикариши ва камёб бўлмаслиги керак.
5. Присадкалар бир-бирига мос бўлиши ва товар маҳсулот хамда присадкали пакетда присадкалар таъсирининг синергазли максадга мувофкидир.
6. Присадкаларни товар маҳсулотга киритганда концентрацияни назорат қилишнинг ишончли усули мавжуд бўлиши керак. жадвалда функционал вазифаси ва таъсир механизми бўйича фарқ қиладиган ёқилғи ва сурковчи мойларда кўлланиладиган присадкаларнинг асосий турлари келтирилган.
Ёқилғи ва мойларнинг хоссалини яхшилаш учун антиоксидловчи, депрессорли, эскиришга қарши, антикоррозион,факат мойларда ювувчи-дисперсияловчи ва ковушкокли присадкалар энг кўп таралган. Бази присадкалар (кўп функционалли) бир вақтнинг ўзида ёқилғи ва мойларнинг бир неча хоссалини яхшилаш мумкин. Жадвалда келтирилган присадкаларнинг турлари бу маҳсулотларнинг барча ассортиментини камраб олган эмас. Бир қатор кам таркалган присадкаларнинг турлари мавжуд, улар куйдагилар: металлар деактиваторлари, тутунга қарши, дизел ёқилғиларнинг тетан сонини ва бензинларнинг октан сонини оширувчи, сакрашга қарши, биотсидли ва бошқалар ҳозирги вақтда товар ёқилғи ва мойларнинг деярли барча турларига уларнинг эксплуататцион хоссалини яхшилаш учун присадкалар киритилган. Кимёвий тузилиши ва концентрациясига қараб присадкалар ёқилғи ва мойларда чин (молекуляр) ёки коллоид еритмаларни ҳосил қиладилар. Присадкаларнинг асосий массаси бу СФМ (сирт-фаол моддалар) бўлиб, уларнинг молекулалари бир ёки бир неча кутбли ва кутбсиз гуруларни салайди. кутбли функсионал гуруҳларнинг структурасига гетероатомлар С, О, Н, П, Б, Cл, киради. Бу атомлар молекулада электрон зичликни силжитадилар ва дипол моментини вужудга келтирадилар, бунинг натижасида болар ва турли молекулалар орасида ўзаро таъсирлашиш вужудга келтирилади. Дипол моменти СФМ ни ёқилғи ёки мой ва металл ёки сув, газ орасидаги фазалар ажралиш чегарасида адсорбциялашни белгилайди. Кутбсиз гуруҳлар (углеводородли радикалар) присадкаларнини ёқилғи ва мойларда еритувчанлигини таъминлайди. Минимал концентрацияларда присадкалар одатда, ёқилғи ва мойларда чин еритмаларни ҳосил қилади, уларнинг самарадорлиги жуда кам. Концентрациянинг КМ кийматигача ошириш билан митселлага бирлашадиган ассотсиатлар ҳосил бўлади, присадкаларнинг энг фаол шаклини эгаллайдилар. ҳароратнинг ошиши митселлаларнинг бузилишига олиб келади.