Ўзбекистон ресрубликаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги бухоро муҳандислик технология институти

Мавзу №.11. Ёқилғиларда статистик электрнинг тўпланишига қарши қўндирмалар
Электр кимёвий хоссалари.
Электр физикавий хоссалар ёқилғи хамда электр изолятсион мойлар (трансформатор, конденсатор ва кабелли) учун мухимдир.
Ёқилғини жадал хайдаб ўтказиш самолётлар ёқилғи бакларига ёқилғи куйиш омбор резервухарларини тўлдиришда, фильтрлашда елактр кинетик жараёнлар содир бўлади: метал сирти ва ёқилғининг ҳаракатланувчи доими орасидаги кўш электр кават (Е) нинг ҳосил бўлиши. Е - бу юпас сирт кавати бўлиб, фазалар ажарлиш чегарасида масалан, ,,қаттиқ-жисм (металл, механик кўшимчалар)-суюқлик (ёқилғи) " ,,Ёқилғи-сув" , ,,Ёқилғи ҳаво", ва бошқалар. ҳосил бўладиган карама-қарши ишорали фазовий ажралган электр зарядлардан иборат. Е яралишида зарядланган заррача (электрон) лар билан бир қаторда диполли молекулалар (қутбли углеводородлар, гетероатомли бирикмалар, сув) хам қатнашиши мумкин. Е фазалар ажралиш сиртида потентсиаллар электр фарқ ининг пайдо бўлишига сабабчи бўлади. Умуман олганда Е нейтралдир, аммо қатлам ичида электр майдоннинг кучланиши катта кийматларга эга бўлиши мумкин. Ёқилғиларнинг углеводородлари паст электр ўтказувчанликга, солиштирма қаршилиги (10^-13-10^-9) Омˑм бўлган диэлектриклардир. Ёқилғида сувнинг дисперс заррачалари, механик кўшимчалар, хаво, буларнинг борлиги электрланишни кучайтиради. Ёқилғини хайдаб ўтишнинг тезлиги анча катта бўлса, шунча унда статик электрнинг катта заряди тўпланади (23-расм), шунча ёқилғининг зарядланиш, ўт олиш ва буларнинг портлаш хавфи кўп бўлади. Ёқилғиларнинг ҳаракат тезлиги жуда катта бўлса масалан, фильтрлашда электрланиш фильтрланиш сиртида ўш электр каватнинг бузилиши ҳисобига камайтириш мумкин. Зарядлар ҳаракатининг тезлиги (V) ва электр майдонининг кучайиши (Е) орасида тўри боғликлик мавжуд:
V= ɛ ξ Е / 4 π η
бу ерда: ɛ-суюқликнинг критик потентсиал;
ξ-електр кинетик потенциал
η-суюқлик ковушкоклиги;
Ёқилғининг электрланиш 28-30⁰ C ва ундан юқори (ўт олиш ҳароратига якин) бўлган ҳароратда жуда хавфлидир, чунки шу ҳароратда идишнинг ёқилғи устидаги сохасида ёқилғи- хаволи газсимон аралашма концентрацияси жихатидан ўт олиш ва портлашга анча тайёр бўлади. Эксплуататцион шароитларда ёқилғиларнинг ёниб кетиш ва портлаш бир неча марта содир бўлади.