Ўзбекистон ўз истицлол ва тарацциёт йўлимиз — бу гул билан цопланган йўл эмас, бу тоталитаризм меросидан халос бўлиш ва покланиш, мафкура вийлик иллати етказган зиён-зацматларни бар тараф этишнинг цийин, узоц давом этадиган йўлидир

Кадрлар сиёсатннинг страгегнк мақсади бошқарувда 
шундай тизим яратишни кўзлайдики, ушда мамлакат, ҳудуд, 
жамият ривожланиши алоҳида шахс иродасига, раҳбар 
савиясига бевосита боғлиқ бўлмасин, тизимнинғ ўзи иш- 
ласин. Шу жиҳатдан Ислом Каримовнинг қуйидаги му- 
лоҳазалари диққатға сазовор: «Уларда (Ғарбда -
А
.
Э.) би- 
рон-бир раҳбарга боғлиқ бўлмаган ҳолда ишлайдиган ти- 
зим барпо этилган. Мен худди шуқдай тизим биэда ҳам 
ишга тушадиган кунни орзшддб кутаман. Масалан, ҳукумат 
ўзгаради, иқгисодиет эса ўз йўлида ишлайверади, ҳеч қан- 
дай муаммо туғилмайди. Биз ҳам ана шундай мустақил, 
барқарор ва ишчан тизим барпо этиш учун ҳаракат қиляп- 
миз. Лекин йилдан-йилга иқрор бўляпманки, биз вужудга 
келтираётган тизим ҳали ишга тушиб кета олмаяпти»'.
Бунинг, албатга, сабаблари кўп. Энг аввало, ўтиш дав- 1
1 Ислом Карммов. Бунёдкорлик йўлидан. Асарлар, 4-ткилд, Т., «Ўз&е- 
кистон», 1996 й., 244-6.
145 Ш Ж

---

ЎЗБЕКИСТОН ЙЎЛИ
рида бунга бизнинг жамиятимиз, давлатимиз, тафакку- 
римиз тайёр эмас эди. Бошқарув тизимининг раҳбарга 
бевосита боғлиқ бўлмасдан самарали ишлаши демокра- 
тия ва фуқаролик жамияти тўлиқ қарор топган шароитда- 
гина мумкин бўлади. Демак, бунинг учун биринчи нав- 
батда қонун устуворлиги таъминланиши, демократик 
ҳуқуқий давлат, эркин фуқаролик жамияти қарор топиши 
керак.
Иккинчидан, одамларнинг онги ва қарашларида ҳо- 
кимиятни персонификация қилиш унсурлари енгиб ўти- 
лиши лозим. Мансаб раҳбарга элга хизмат қилиш учун 
берилади. Буни Ислом Каримов доимо таъкидлайди. 
Кддимдан Шаркда мансабдордан мансабни ажратиб, унга 
мустақил объектив давлат институти, деб қараш унчалик 
хос бўлмаган. Мансабнинг бажарадиган функционал ва- 
зифалари, яъни қонун томонидан унга юклатилган маж- 
буриятларни одамлар мансабдорнинг хоҳиш-иродаси би- 
лан чалкаштирган. Мансабдор хоҳласа, фалон ишни қила- 
ди, хоҳламаса қилмайди, деган қараш қарор топган. Ман- 
сабдор ўша ишни қилишга мажбур, чунки қонун ва хиз- 
мат бурчи ундан шуни талаб қилади, деб ҳисоблаш кенг 
тарқалмаган. Шу сабабдан мансаб, лавозим, хизмат маж- 
бурияти унчалик объективлашмаган, мансабдор шахс иро- 
дасининг, ҳимматининг бир бўлагига айлантирилган. Бун- 
дай ҳолат ҳокимиятни, мансабни персонификациялаш 
дейилади.
Кадрларни тарбиялаш, сиёсий ислоҳотларни амалга 
оширишнинт мақсадларидан бири ҳокимиятни деперсо- 
нификациялаш, объективлаштириш ва либераллаштириш 
экан, бунга қандай эришилади? Бунга, биринчидан, янги 
раҳбар кадрларни тайёрлаш жараёнида, иккинчидан, 
аҳолининг сиёсий маданиятини, сиёсий тафаккурини ўсти- 
риш, дунеқарашини ўзгартириш жараёнида эришилади. 
Аммо бу ишларнинг ўзи етарли эмас. Мансабни деперсо- 
нификация қцлиш учун қонун устунлиги, қонуннинг му- 
ҳофаза қилувчи кучи фуқаро ва давлат муносабатларида 
тўлиқ намоён бўлиши лозим. Фуқаро ёки хўжалик юри- 
тувчи субъект муайян мансабдор ўрнида бошқаси ўтир-
шт
146

---

ИСЛОҲОТЛАРНИНГ АСОСИЙ КОНЦЕПЦИЯЛАРИ
ганда ҳам иши қонуний ҳач этилишига ишончи комил 
бўлсагина, мансабни персонификадия қилмайди. Ушбу 
камчиликдан қутулиш учун, шунингдек, давлат идорала- 
ри хизматчилари қонун билан ҳимоя қилинган, ўз хизмат 
бурчи ва вазифаларини аниқ билиши, бошлиғининг қош- 
қовоғига қараб ишламаслиги керак. У бошлиқнинг ин- 
жиқлиги, субъекгив фикридан муҳофаза қилинмаса, бош- 
лиққа «ёқишга» ҳаракат қилали, раҳбарнинг сўзини, фик- 
рини, ноқонуний топшириғини қонуццан, давлат ва халқ 
манфаатидан устун қўяди. Чунки агар бундай қилмаса, у 
беиш қолиши мумкин.
Яна бир муҳим омил - давлат идоралари фаолияти, 
шу жумладан, мансабдор шахс фаолияти устидан жамоат- 
чилик назоратини ўрнатиш. Жамоатчилик назорати, ом~ 
мавий ахборот воситаларида давлат идоралари ва бош- 
лиқлари фаолиятига ошкора баҳо бериш, уларнинг кам- 
чиликларини, хатоларини танқид қилиш «амалдор ўзбо- 
шимчалигини» анча жиловлайди.
Ҳокимият деперсонификация бўлиб, объективлашган 
тақдирдагина биз маъмурий-буйруқбозлик иллатларидан 
тўлиқ қутуламиз ҳамда раҳбарнинғ шахсига, билими, 
ташкилотчилиги, одамгарчилигига бевосита боғлиқ бўлма- 
ган, ўзи «ишлаггдиган» бошқарув тизимини яратамиз, бю- 
рократизм ва лаганбардорлик иллатларини ҳам анча ка- 
майтирамиз. Шунда демократик йўл билан ҳокимиятнинг 
гурли даражаларига номуносиб кишилар сайланиб қолса 
ҳам давлатга, жамиятга, одамларга катга салбий таъсир 
кўрсата олмайди. Лекин бу вазифалар мустаҳкам демокра- 
тик тизим шаклланган тақцирдагина уддаланиши мумкин. 
Чунки, юқорида таъкидланганидек, ҳақиқий демократия 
одамлар ва жамият ҳуқуқий маданиятининг анча ривож- 
ланган даражасини тақозо этади.
Кадрлар сиёсати концепциясининг стратегик мақса- 
дига мос ўтиш даври ва ундан кейинги даврлар учун бел- 
гиланган жорий вазифалар, устувор йўналишлар ҳақида 
концепция муаллифининг юқоридаги фикр-мулоҳа зала- 
ридан келиб чиқиб гапирилса, қуйидагиларни алоҳида 
ажратиб кўрсатиш мумкин:
147 й \ 1

---

ЎЗБЕКИСТОН ЙЎЛИ
L Кддрларда топширилган соҳа учун шахсий масъу- 
лиятни кучайтириш, ташаббускорликшг, доимий изланиш- 
ни, янгиликка интилишни тарбиялаш.
2. Раҳбарларнинг халққа доимо яқин бўлишига, ундан 
узилиб қолмаслигига эришиш. Раҳбар доимо халқ ғам- 
ташвиши билан яшаши, эл-юрт манфаатларини ҳамма 
нарсадан устун кўйиши, бюрократизм ва манманлиқцан 
холи бўлиши лоэим. Президент таъбири билан айтганда. 
раҳбар доимо маънавий уйгоқ бўлиши керак.
3. Нопок, қўли эгри ёки бюрократ, замондан ортда 
қолган кадрлардан бошқарув тизимини тозалаб, ёш 
иқшдорли кадрлар ҳисобидан бошқарув таркибини янги- 
лаб бориш.
4. Кадрларни танлаш, жой-жойига қўйиш, тарбиялаш- 
нинг замонавий тизимини яратиш, уни доимий равишда 
такомиллаштириб бориш.
5. Кадрларнинг ислоҳотларни амалга ошириш ва мам- 
лакатни ривожлантириш, умуман, бошқарув соҳасидаги 
компетентлигини ўстириш, маънавий-маданий савияси- 
ни юксалтириш, мустақиллигини ошириш.
Кадрлар сиёсати концепцияси маъмуршз-буйруқбозлик 
ва режали иқгисодиётга асосланган мустабид сиесий ти- 
зимдан Ўзбекистон шароитида демокрашя ва бозор муно- 
сабатларига асосланган ҳуқуқий давлатта ўтиш бўйича Ис- 
лом Каримов назариясининг таркибий қисмига айланди. 
Ўзбекистонда ўтиш даври ва ундан кейинги кадрлар сиёса- 
тидаш ҳар бир тадбир мамлакатни демократлаштариш, фу- 
қаролик жамияти асосларини мустаҳкамлашга қаратилди.
* * *
Мазкур бобнинг биринчи қисмида баён қилинган 
фикр-мулоҳазаларни умумлаштириб, Ислом Каримов то- 
монидан ишлаб чиқилган давлат ва жамият қурилиши, 
демокрашк ислоҳотлар концепцияси қуйидагилардан ибо- 
рат, деган хулоса қилиш мумкин: