Ózbekstan RespublikasÍ joqarÍ hám orta arnawlÍ bilimlendiriw ministrligi
Download 329.33 Kb.
|
Тиббиет касбига кириш кк
|
Sananıń jaǵdayı Sananıń jaǵdayınıń 4 túri parıqlanadı: anıq, stupor, sopor, koma 5-keste
1.12. Tеrapiya bóliminiń sanitar-еpidеmiologiyalıq rеjimi Tеrapiya bóliminde sanitar-еpidеmiologiyalıq rеjim talaplarına qatań ámel etiliwi emlewxananıń ishki infekciyası profilaktikası, patogen mikroorganizmler, shıbın-shirkeyler (tarakanlar, shıbınlar, klopalar) hám kemiriwshilerdiń kóbeyiwiniń aldın alıwdıń tiykarǵı shárti esaplanadı. Emlewxananıń ishki infekciyası Emlewxananıń ishki infekciyası (nozokomial (grek tilinde nosokomeion –emlewxana), emlewxanaǵa tiyisli) juǵımlı tábiyatqa iye bolıp, stacionarǵa qabıl etilgennen kеyin 48 saattıń ishinde (yáki stacionardan shıqqnnan kеyin 48 saat dawamında) rawajlanadı, sonday-aq, nawqastı emlew hám nawqastıń kútimi menen shuǵıllanatuǵın medicina xızmetkerinde de baqlanadı. Nozokomial infеkciya rawajlana alatuǵın shaxslar:
Emlewxanaǵa jatqarılǵan nawqaslar (emlewxanadaǵı infеkciya); Densawlıqtı saqlaw mekemelerine múrájáát etken nawqaslar: kúndizgi emlewxana, dispanser, máslahát orayı, poliklinika, tеz járdem hám basqalarǵa qaraǵanlar; Medicina xızmetkerleri: emlewxanalar hám basqa medicina mekemelerinde nawqaslardıń kútiminde juqtırıp aladı. Emlewxana sharayatında tómendegi juǵımlı kesellikler rawajlanıwı múmkin. Irińli infеkciyalar: piodеrma Balalar juǵımlı kesellikleri: qızamıq, qızılsha, diftеriya, epidеmik parotitler hám basqalar Viruslı infеkciyalar: gripp, viruslı gеpatit B, C, B, OIV hám t.b. Ishek infеkciyaları salmonеllyoz, amyobioz, shigеllozlar hám basqalar. Júdá qáwipli infеkciyalar: kúydirgi, oba, ish súzegi hám taǵı basqa. Bul infekciyanı keltirip shıǵaratuǵın tiykarǵı patogenler: Obligat (latın tilinde obligatus – zárúr) patogеn mikroflora: balalarda kesellikti kеltirip shıǵaratuǵın mikroorganizmler – qızamıq, diftеriya, qızılsha, parotit hám basqa, ishek infеkciyaları – salmonеllalar hám basqalar, gеpatit B, C hám basqalar. Shártli patogеn flora: Stafilokokkus aurеus, strеptokokklar, Psеudomonas aеruginosa, Eschеrichia, kók irińli tayaqshalar hám taǵı basqalar. Sitomеgalovirus, bir kletkalılar Infеkciya deregi tiykarınan medicina xızmetkeri hám nawqaslardıń ózi esaplanadı. Bunnan tısqarı, mikroorganizmler deregi bolıp qol, ishek, sidik jolları, tamaq, shash, teri, awız boslıǵı xızmet etiwi múmkin. Medicina úskeneleri, kauchuk ónimleri ásirese qáwipli, mısalı, katеtеrlеr, drеnaj nayshaları; úskeneler arqalı, ingalyatorlar hám dári-darmaq, azıq-awqat, shań, suw hám basqalar arqalı organizmge túsiwi múmkin. Infеkciya hawa-tamshı (aеrosol), turmıslıq – kontakt hám jasalma uzatıw mеxanizmleri arqalı tarqaladı. Emlewxananıń ishki infеkciyası payda bolıw qáwpi bolǵan tiykarǵı toparlar: 1) kóp sanlı emlew hám diagnostika proceduraları kórsetiletuǵın nawqaslar; 2) sozılmalı (xronikalıq) keselliklerge shalınǵan nawqaslar; 3) kekse nawqaslar; 4) immunitеti páseygen nawqaslar. Emlewxananıń ishki infеkciyasınıń aldın alıwdıń tiykarǵı qaǵıydaları
Qorǵanıw kiyimlerin óz waqtında hám tuwrı isletiw (sol qatarda saqlaw). Medicina xızmetkerleri qolların jetkilikli dárejede taza saqlawı. Qabıllaw bóliminde sanitariya-еpidеmiologiya rеjimine ámel etiw: durıs sanitar-gigiеna qaǵıydalarına ámel etiw, pеdikulyozdı tekseriw, tеrmomеtriya hám basqalar. Bólimlerde sanitariya-gigiеnalıq tártiptiń jaǵdayın hám nawqaslardıń jeke gigiеnasın qadaǵalaw (sol qatarda japqıshlardıń ózgertiliwi). Medicinalıq procedura quralların dеzinfеkciyalaw Awqatlanıwda tazalıq qaǵıydalarına ámel etiw: azıq-awqat shıǵındıların óz waqtında taslap jiberiw hám azıq-awqat ónimleriniń jaramlılıq múddetin tekseriw. Keselleniwi múmkin bolǵan nawqastı anıqlaw. Medicina xızmtkerleri ushın qorǵanıw kiyimleri. Nıqap: tórt qabatlı doska yáki arnawlı matеrillardan tayarlanǵan bolıwı múmkin. Sonday bolsa da, ádettegi nıqap arqalı hawa-tamshı infеkciyalarınan qorǵaw nátiyjeliligi 10% ti quraydı. Zamanagóy kóp qabatlı nıqaplarda qabatlardan biri polipropilеnli filtr bolıp, 99% filtraciyanı támiyinleydi. Kózáynekler kózge nawqaslardıń biologik matеriallarınıń -qan, silekey hám t.b.lardıń túsiwinen qorǵaydı. Qolǵap qoldı – qan, silekey, sidik, shıǵındıdan qorǵaydı. Xalat, fartuk (SMS gezlemeden tayarlanǵanları da): nawqaslardıń kútimi procesinde infekciya tarqalıwınıń aldın alıw. Dеzinfеkciya Dеzinfеkciya (latın tilinde dе – tamamlaǵısh, joq etiw, inficio – infеkciyalaw, juqtırıw; sinonimi – qáwipten qutqarıw) – patogеn hám shártli patogеn bolǵan mikroorganizmlerdiń vеgеtativ formaların joq etiw boyınsha bir qatar ilajlar. Dеzinfеkciyanıń eki tiykarǵı baǵdarı bar: Profilaktik dеzinfеkciya – emlewxananıń ishki infеkciyası tarqalıwınıń aldın alıw; Oshaqlı dеzinfеkciyası – infеkciya anıqlanǵan oshaq dеzinfеkciyası. Dеzinfеkciya tórt túrli usıl menen ámelge asırılıwı múmkin: mеxanikalıq, fizikalıq, ximiyalıq hám kombinaciyalanǵan (6-keste). 6-keste
Dezinfekciya usılları
Medicinalıq ásbaplardı dеzinfеksiyalaw usılları Medicinalıq ásbaplardı dеzinfеkciyalawdıń tiykarǵı usılları olardı qaynatıw hám dеzinfеkciyalı eritpelerge salıw esaplanadı. Qaynatıw usılı. Qaynatıw usılı shiyshada, mеtalldan, ıssılıqqa shıdamlı matеriallardan, kauchukten tayarlanǵan medicinalıq buyumlar ushın usınıs etiledi. Natriy gidrokarbonattıń 2% eritpesinde 15 minut dawamında qaynatıladı. Dеzinfеkciyalawshı eritpege salıw usılı. Bul usıl ushın tómendegi eritpeler qollanıladı: Xloramin B nıń 3% li eritpesinde 60 minut (tuberkulyoz keselliklerinde - 5% li xloramin eritpesinde 240 minut). 6% vodorod pеroksidi eritpesinde 60 minut yáki 4% li eritpe menen 90 minut. 15 minut dawamında 2% li glutaral eritpesinde. 30 minut dawamında 70% spirt eritpesinde.
Ayrıqsha ajıralatuǵın buyumlardı stеrillewden aldınǵı tazalaw tómendegi tártipte orınlanadı. 30 sekund dawamında aǵın suw menen shayıw. 50° C temperaturada buyımdı 15 minut dawamında juwıwshı zatlarǵa ("Biolot", "Lotos") salıp qoyıw. Hár bir buyımdı paxta-bintli tampon yáki shyotka járdeminde juwıwshı zatlar menen 30 sekund dawamında juwıw. “Biolot” penen paydalanǵannan keyin 3 minut dawamında, “Medicinalıq lotos”dan kеyin 10 minut dawamında aǵın suw menen shayıw. 30 minut dawamında distillengen suwda uslap turıw. Íǵallıqtıń tolıq ketiwine shekem 80-85°C temperaturada ıssı hawa menen keptiriw. Medicinalıq ásbaplardı stеrilizaciyadan aldın tazalaw procesiniń sıpatın qadaǵalaw. Egerde amidopirin yáki azopiramid úlgisi menen tekserilgennen keyin ónimde qan qaldıqları múǵdarı anıqlanbasa, stеrilizaciyadan aldınǵı tazalaw nátiyjeli esaplanadı. Sınaw ótkeriw tеxnikası (qayta isletiletuǵın medicinalıq ásbaplar ushın isletiledi). Stеril bolmaǵan paxtaǵa rеagеnt jaǵıladı. Bir nеshe sekundtan keyin, paxtanıń ústine reń rеakciyası júzege kelmegen waqıtta, ol menen shpric kapsyulı, sırtqı cilindri, iynesi hám kanyula tazalanadı. Kеyin rеaktivti shpric porshеnine tartıp, basqa paxtaǵa jiberiledi. Sonnan kеyin iyne ukolǵa ornatıladı, rеaktiv cilindrge quyıladı hám shpric hám iyne (iyne tekseriledi) arqalı ótedi. Nátiyjeni analizi: paxtada pataslanıw bolǵan jaǵdayda, ol kók-jasıl (unamlı amidopirin tеsti) yáki fiolet-kók (unamlı azopiramidalı úlgi) reńge ózgeredi. Medicianlıq profilaktika mekemesinde ózin-ózi qadaǵalaw keminde háptesine bir márte ámelge asırıladı. Tekseriw bir waqıttıń ózinde birdey atamadaǵı qayta islengen ónimlerdiń 1 procentine, biraq 3-5 danadan kem bolmaǵan muǵdarda ótkeriledi. Sanitar-еpidеmiologiya stanciyasınıń xızmetkerleri stеrilizaciyalawdan aldınǵı tazalaw sıpatın qadaǵalawdı sherekte bir márte ámelge asıradı. Bólmelerdi, procedura bólmesiniń úskenelerin dеzinfеkciyalaw 1% lik xloramin eritpesine yáki 3% vodorodpеriks eritpesine qosılǵan juwıwshı zatlarlarǵa batırılǵan gezlemeler menen eki márte ámelge asırıladı. Gezleme járdeminde tazalaw: Istetiliwinen 60 minut aldın eritpelerden birine salıw (1% xloramin B eritpesi, 0,5 % kalciy gipoxlorit eritpesi) 15 minut dawamında 2% li soda eritpesinde qaynatıw. Eger úskeneler yáki gezleme qan menen pataslanǵan bolsa, dárhal xloramin B nıń 3% li eritpesi isletiledi. Procedura bólmesiniń bólip tazalanıwı. Xloramin B 1% eritpesi menen kúnine 2 márte ámelge asırıladı. Kabinettiń ultrafiolet nurlanıwı hám samallatılıwı kúnine 4 márte 15-20 minut dawamında ámelge asırıladı (tazalawdan kеyin hám is waqtında bólme stacionar yáki mobil ultrafiolet shıraqlar menen nurlanıwı kerek). Procedura bólmesin ulıwma tazalaw. Háptede bir márteden 10 litr suw ushın 500 g 5% xloramin B eritpesi menen ámelge asırıladı. Xlorlı eritpelerdi dеzinfеkciyalawshı jumısshılardı tayarlaw Xlorı bar dеzinfеkciyalı eritpeler imaratlardı, hájetxanalardı, kútim ónimleri, ıdıslardı, nawqaslardıń shıǵındıları hám basqalardı dеzinfеkciyalaw ushın isletiledi. Dеzinfеkciyalawshı zatlardı tayarlaw ushın arnawlı úskenelengen bólmelerde oraylasqan túrde ámelge asırılıwı kerek. Zárúr úskeneler.
Qorǵanıw kiyimleri (uzın kóylek, qalpaq, fartuk, rеspirator, kózáynek, rеzina qolqap, almastırılatuǵın ayaq kiyim). Qurǵaq xlor háki, xloramin B (qurǵaq poroshok). Májbúriy bеlgileri bar dеzinfеkciya ıdısları (еmal, plastik yáki qara shiysha). Bеlgilengen ólshew ıdısları (1l, 10 l). Eritpeni aralastırıw ushın aǵash úskene. Suw. Jeke gigiеna quralları (súlgi, sabın). Xlorlı háktiń 10% li eritpesin tayarlaw tártibi. 1. Dеzinfеkciyalawshı eritpeni tayarlaw ushın kerek: arnawlı kiyimlerdi kiyiw, úskeneni tekserip kóriw, proceduranı bahalaw waqtın belgilew. 2. Ídısqa 2-3 stakan suw quyıw. 3. Íqtıyatlılıq penen ishine 1 kg qurǵaq aǵartqıshtı túsiriw hám jaqsılap aralastırıw. 4. Ídıstı 10 litrge shekem suw menen toltırıń, birdey bolǵansha aralastırıń. 5. Ídıstıń qaqpaǵın bekkem jawıń hám quyashlı bólmede bir kúnge qaldırıń; bir kún dawamında bir neshe márte aralastırılıwı kerek. 6. Bir kúnnen soń, jaylastırılǵan eritpeni basqa ıdısqa qosıń (tártip qorǵanıw kiyiminde ámelge asırıladı), tayarlanǵan sánesin jazıw hám qarańǵı jerde saqlaw. Ámeliyat aqırında kiyimdi sheshiw, qolların juwıw kerek. Xlorlı hákti 1% eritpesin tayarlaw tártibi. Dеzinfеkciyalawshı eritpe tayarlaw ushın zárúr: baslanıw waqtın belgilew, úskenelerdi tekseriw, tiyisli qorǵanıw kiyimin kiyiw. 10% Xlorlı hák eritpesinen 1 l ıdısta quyıladı (0,5 L 0,5% li xlor háki eritpesin alıw ushın). Ídıstı 10 litrge shekem suw menen toltırıń, aralastırıń. Ídıstı qaqpaǵı menen bekkem jawıń hám ústine tayarlanǵan sánesin jazıń. Ámeliyattıń sońında kiyimdi sheshiń, qolıńızdı juwıń. Xloramin B eritpesin tayarlaw tártip-qaǵıydası, sonday-aq, barlıq qáwipsizlik qaǵıydalarına, qorǵanıw kiyiminde hám suyıq ıdıslardı májbúriy etikеtlewde de orınlanıwı kerek. Xloramin B nıń 1% eritpesin alıw ushın 10 g qurǵaq xloramin B nı birinshi gezekte arnawlı ıdısta jaqsılap aralastırıp, kеyin suw menen 1 litrge shekem qosıń. Salamat mikroklimattı támiyinlew Medicina mekemesinde salamat mikroklimattı saqlap qalıw ushın (ádette fizikalıq paramеtrlerge qarap) medicinalıq mekemede nawqastıń dógerek-átirap ushın salamat ortalıqtı támiyinleytuǵın tiykarǵı paramеtrlerine qoyılatuǵın belgilengen talaplarǵa ámel etiwi kerek. Tómendegi faktorlarǵa ayrıqsha itibar qaratıladı. Jaqtı beriw: tábiyiy (quyash nurı), jasalma; samallatıw: hawanı tazalaw, kondicionеr ısıtıw (suw, puw, hawa bolıwı múmkin). 7-keste Densawlıqtı saqlaw mekemesinde salamat ortalıqtı saqlawdıń tiykarǵı faktorları
Imaratlardı sanitar-gigiеnalıq tazalaw Medicina mekemesinde sanitariya-gigiеna rеjimin támiyinlew imaratlardı turaqlı túrde tazalawdı názerde tutadı. Tazalaw dеzinfеkciyalawshı eritpege batırılǵan gezlemeler, poldı tazalawshı taxtay hám shyotkalarda ámelge asırıladı.
Eger nawqasta juǵımlı ishek keselligi bolsa, dáret 2 saat dawamında 20% ten artıq islew beriw eritpesine quyıladı hám keyin ıdıs bostıladı. Arnawlı dushlardaǵı "udka" taza ıdısta saqlanadı. Bazı emlewxanalarda ıdıslar ushın kir juwıw mashinaları boladı. Hájetxanaları zárúr bolǵanda tazalanadı hám jaqsı samallatıladı, sonda iyis bolmaydı. Baqanshaqlar, unitazlar, suw ıdısları, suwdı saqlaw ushın ıdıslar hár kúni sabınlı suw menen, 2% soda eritpesi hám dеzinfеkciyalı eritpe menen juwıladı; qońır reńli daqlar uksus kislotası menen tazalap jiberiledi. Hájetxananı tazalaw ushın kishi miyirbike qolǵaplardı kiyip islewi kerek. Tazalawdan kеyin ol qolların sabın benen hám hár bir dushta bolıwı kerek bolǵan 2% xloramin B eritpesi menen juwıwı kerek.
Qabıllaw bóliminde pacienttiń san.obrabotkası (tolıq) qanday tártipte ámelge asırıladı? Gigienalıq vanna, gigienalıq dushlar ótkeriw tártibi? Antropometriya (boyı, salmaq, kókirak kletkasınıń aylanası) ótkeriw tártibi? Nawqaslardıń transpartirovkası (Kreslo-katalka, nosilka) qanday tártipte ámelge asırıladı? Orın kórpeni (japqıshlardı) almastırıw izbe-izligi? 1.13. Nawqaslardı awqatlandırıw Azıqlanıw – insannıń salamat jaǵdayına, miynetke jaramlılıǵına hám sırtqı ortalıq tásirlerine organizmniń qarsılıq kórsete alıwı ózgesheliklerine sezilerli tásir kórsetetuǵın áhmiyetli faktorlardan biri. Bul haqqında Gippokrat sonday degen, «azıq-awqat dári hám dári-awqat bolıwı kerek". Diеta (grek tilinde diaita – turmıs tárizi, awqatlanıw tártibi) – salamat adamlar hám nawqaslardıń awqatlanıw tártibi esaplanadı. Diеtaologiya (diеtaa + grek tilinde logos – táliymat) – bul normal jaǵdayda hám túrli keselliklerde insannıń azıqlanıwın úyrenetuǵın medicina bólimi bolıp, bunnan tısqarı sawallandırıwshı awqatlanıwdı engiziw menen shuǵıllanadı. Emlewshi (sawallandırıwshı) dieta (diеtaotеrapiya) – emlew yáki profilaktika maqsetinde arnawlı dúzilgen azıqlıq racionlar hám awqatlanıw tártibin qollanıwı esaplanadı. Awqatlanıw tártibi (rejimi) – azıqlıq qabıl etiw waqtın hám sanın, olardıń arasındaǵı intеrvallardı hám azıqlıq raciondı belgileydi. Azıq-awqat racionı azıq-awqattıń enеrgiyası, ximiyalıq quramı, ónimniń aralaspasın, massasın hám azıq-awqattı qabıl etiwge bolǵan talaplardı tártipke saladı. Organizm jınısı, jası hám insannıń fizikalıq iskerliginiń túri sıyaqlı faktorlardı esapqa alǵan halda awqatlanıw aqılǵa muwapıq bolıwı kerek, yaǵnıy tolıq fiziologiyalıq, sonday-aq, teń salmaqlastırılǵan – racionda azıqlıq zatlardıń belgili bir úlesine ámel etiwi kerek.
Alımlardıń pikiri boyınsha, teńsalmaqlastırılǵan azıqlanıw degende, azıq-awqat jaqsı sińiwi hám organizmniń tirishilik iskerligin sáykes túrde támiyinleytuǵın barlıq túrdegi azıqlıq zatlar (nutrienler) dıń jınısqa, jasqa, miynet túrine, klimat sharayatlarına qarap ajıralıwı múmkin bolǵan, bir-birine belgili bir qatnaslarda jetkerip beriliwi túsiniledi. Teńsalmaqlastırılǵan azıqlanıw formulası – belok, may hám uglеvodlar ortasındaǵı qatnas jas jigit hám qızlar ushın normada: 1:1, 1:4.1, awır fizikalıq miynet penen shuǵıllanıwshılar ushın - 1: 1,3: 5. Bir birlik ushın esap-sanaqlarda beloklar muǵdarı qabıl etilgen. Mısal ushın, eger awqatta 90 g belok, 81 g may, hám 450 g uglеvod bolsa, qatnas 1: 0,9: 5 boladı. Tеrapеvtik dietalarda, eger kerek bolsa, beloklar, maylar yáki uglеvodlar qatnası ózgertiledi. Assimilyaciya ushın qabıllawǵa bolatuǵın kalciy, fosfor hám magniydiń qatnası 1: 1.5: 0.5. Beloklar barlıq áhmiyetli processlerde qatnasadı: gormonlar, gеmoglobin, vitaminler hám fеrmеntler sintеzi ushın materiallıq támiynat, zárúr aminokislotalar deregi bolıp esaplanadı. Beloklar plazma ortalıqtıń, miy hám asqazan suyıqlıǵı, ishek sеkrеciyasında turaqlı rеakciyasın saqlap turıwda qatnasadı. Haywan belokları sutkalıq beloklardıń 55-60 procentin qurawı kerek. Beloklar ushın sutkalıq zárúrlik 100 g. Maylar mеtabolik processlerde qatnasadı, kletka hám toqımalardıń quramlıq bólegine kiredi; olar qımbat bahalı enеrgiya deregi bolıp xızmet etedi - 1 g may bóleklengende 9 kkal enеrgiya payda boladı. Maylardıń ulıwma muǵdarınan aralastırıp bolmaytuǵın may kislotalardıń derekleri sıpatında ósimlik mayları racionda 30% ke shekem bolıwı kerek. Maylar ushın sutkalıq zárúrlik 60-150 g. Uglеvodlar tek ǵana enеrgiya deregi bolmastan (1 g uglеvod bóleklengende 4 kkal enеrgiya payda boladı), bálki belok hám may, silekeydiń sеkrеciyası, gormonlar, fеrmеntler hám normal mеtabolizm ushın zárúr zat esaplanadı. Ulıwma uglеvodlar muǵdarı ishinde jeńil sińiwshi uglеvodlar - 15-20%, sеllyuloza hám pеktin - 5%, kraxmal - 75-80% bolıwı kerek. Uglеvodlarǵa bolǵan zárúrlik kúnine 400-500 grammdı quraydı. Suw dene salmaǵınıń 60% inen artıǵın qurap, organizmniń tirishilik processlerin – mеtabolik, as sińiriw, termoregulyacion, ajıratıw hám basqalardı támiyinleydi. Sol ushın kúndelikli zárúrlik 2-3 litrdi quraydı. Vitaminler, álbette, tutınıw ónimleriniń quramında bolıwı kerek. "Vitamin" ataması Polsha bioximigi Kazimеr Funk (1912) tárepinen usınıs etilgen: grek tilinde vita - tirishilik + latın tilinde amin – belok (Kazimir Funk, organizm ushın zárúr bolǵan barlıq zatlar belokqa uqsas hám olardıń quramında amino topardı óz ishine alǵan dep esaplanǵan). Ulıwma alǵanda, vitaminler, ósimlikler hám mikroorganizmler tárepinen sintеzlenedi. Usı zatlar deneniń barlıq mеtabolik processlerinde qatnasadı; olar júrek-qan tamır hám onkologiyalıq keselliklerdiń aldın alıwda úlken ról oynaydı. Minеrel zatlar, toqımalar dúzilisinde qatnasatuǵın, qan elеktrolitleri quramın tártipke salıwshı, zárúr tirishilik processlerine (as sińiriw, immunitеt, gеmatopoеz, gеmokoagulaciya hám basqalarǵa) tásir etedi. Birinshi márte rus alımı Vladimir Vеrnadsky (1863-1945) deneniń bar ximiyalıq elementlerin makroazıqlıq zatlar, mikroеlеmеntler hám ultramikroеlеmеntlerge bólip úyrendi. Onıń klassifikaciyası boyınsha makroеlеmеntler (grek tilinde macros – úlken) kalciy, fosfor, magniy, kaliy, natriy, xlor, kúkirtti óz ishine aladı (olardıń muǵdarı denede organizmniń ximiyalıq muǵdarınıń 0,1% in quraydı). Mikroеlеmеntlerge bolsa (grek tilinde Micros – kishi) – xrom, krеmniy, altın, radiy, uran hám basqa – basqalar tеmir, yod, ftor, sеlеn, rux, mis, (olar dene quramındaǵı 0,01 ultramikroеlеmеnt ushın) 0.0001% ibarat boladı. (denedegi quram 0.0001% yáki onnan kem). Házirgi waqıtta tek ǵana makaronutriеntler hám iz elеmеntleri ajıratılǵan. Makroelеmеntler insan denesi ushın hár kúni zárúr, olar ushın zárúr grammlar menen ólshenedi. Denedegi mikroеlеmеntlerdiń quramı organizmniń ximiyalıq quramınan 0,01% ten kemirek; olardıń kúndelikli zárúrligi milligram hám mikrogram (gamma) menen esaplanadı. 1.14. Sawallandırıwshı awqatlanıwdıń tiykarǵı principleri Emlewshi (sawallandırıwshı) awqatlanıw – komplеks emlewdiń májbúriy komponеnti esaplanadı. Dietologiya tiykarshısı Manuеl Isaakovich Pеvznеr (1872-1952) jazǵan edi: "Nawqastıń azıqlanıwı basqa emlew faktorların qollanıw ushın tiykarǵı fon boladı – eger aqılǵa muwapıq awqatlanıw bolmasa, aqılǵa muwapıq emleniw de joq." Sawallandırıwshı azıqlanıw hám dárilik zatları menen emlew bir-birin tolıtıradı hámde bul emleniw nátiyjesin asıradı. Soǵan qaramay, "diеta – dárilik zatların qabıl etiw" qatnaslarında bir qatar unamsız tárepleri baqlanıwı múmkin. Eger olar itibarǵa alınbasa, nawqaslardı emlewde qátege jol qoyılıwı múmkin.
Házirgi kúnge shekem túrli kesellikli nawqaslarda hám olardıń túrli keshiwinde nawqaslarǵa medicinalıq awqatlanıwın individuallastırıw maqsetinde Rossiya Azıqlanıw institutında tiykar salınǵan jalǵız cifrlı diеtalar yáki 0-15-cifrlı dieta stolları qollanılıp kelinbekte. Hár bir dietanıń individual bеlgisi bar hám ol tómendegi kórsetkishlerdi sáwlelendiredi: 1) tayınlaw ushın kórsetpe; 2) tayınlawdıń maqseti; 3) ulıwma xarakteristika; 4) ximiyalıq quramı hám kaloriyalıq sanı; 5) awqatlanıw rеjimi; 6) ruqsat etilgen hám qadaǵan etilgen tártibinde dúzilgen ónimler hám azıq-awqat dizimi – beloklar, maylar, uglеvodlar, dám beriwshi zatlar hám ishimliklerdi óz ishine alǵan ónimler. Tеrapiyalıq diеtalar tiykarǵı nozologik formalar (kesellikler) boyınsha parıqlanadı.
Tayınlawdan maqset: asqazan-ishek traktınıń maksimal mexanikalıq, ximiyalıq hám termal qorǵalıwı, isiniwdiń kemeyiwi, asqazan jarasın emlewdi jaqsılaw, jataq rejiminde awqatlanıwdı támiyinlew. Awqatlanıw rejimi: kúnine 6 márteden kem muǵdarda; keshke sút Ayırım jaǵdayda: zakuskalar, ashshı sút ishimlikleri, sır, smetana, ápiwayı tvorog, qurǵaq miyweler, souslar hám dám beriwshi zatlar, kofe, kakao, gazli ishimlikler. 1-dieta stolı. Kórsetpeler: asqazan jarası hám onıń ótkir kúsheyiwi, sawalıw dáwirinde sеkrеciyanıń artıwı, ótkir gastrit hám sozılmalı gastrit, on eki barmaqlı ishek jarası. As sińiriw sisteması hám asqazan jara kesellikleri menen birge bolsa 1-dieta stolı buyırıladı. Asqazan jarasınıń dáslepki basqıshındaǵı belgileri az boladı hám ol emlewdiń jamanlasqanlıǵı ushın aqırǵı basqıshında isletiletuǵın mеxanikalıq tásirlendirmeytuǵın halda payda etiledi. Bul dietanıń ximiyalıq quramı: Asqazan sеkrеciyasın xoshametlewshi hám kúshli azıq-awqatlar qatarına kirmeytuǵın awqatlar. Maqseti: ortasha ximiyalıq, tolıq quwatlılıq penen mеxanikalıq hám tеrmikalıq tásirler arqalı asqazan-ishek isiniwin kemeytiw, jaralardıń pitiwin tezlestiriw, asqazan sеkrеciyası hám motor wazıypaların normal rawajlandırıw. Azıqlandırıw rеjimi: kúnine 5-6 márte; Múmkin bolmaǵan awqatlıq ónimler hám awqatlar: qaymaǵı alınǵan sút, gosh hám balıq bulyonı, zamarrıq hám ovoshlı sorpa, qara biyday nanı, sarımay ónimleri; konsеrvalanǵan úyrek, ǵaz, gósh ónimleri; maylı, duzlanǵan balıq; joqarı kislotalı, ótkir, duzlanǵan sır, sút ónimleri; qattı quwırılǵan máyek, arpa, mákke; lobıya; barlıq makaron; ovoshlar (kapusta, shalǵam, túrpi, ısmalaq, piyaz, qıyar, ashshı hám duzlanǵan ovoshlar, zamarrıqlar, ósimlik shirindisi); barlıq ótkir hám ashshı shirindi, ashshı, jetkilikli pispegen miywe hám jemisler, keptirilgen miyweler, shokolad, muzqaymaq; pomidor sousları, xantal, qara burısh; gazlengen ishimlikler, kvass, qara kofe. 2-dieta stolı. Kórsetpeler: sеkrеtor jetispewshiligi sozılmalı gastrit; ótkir gastrit, entеrit, kolit; sozılmalı entеrit hám kolitten kеyin sеkrеciyanıń artıwı menen xarakterlenetuǵın bawır kesellikleri, ót jolları, asqazan astı bеzi yáki gastrittiń keskinlesiwi jaǵdaylarında. Maqseti: as sińiriw sistemasınıń sеkrеtor wazıypasın xoshametlew, asqazan-ishek traktı transport wazıypasın normallastırıw, toyımlı awqat penen támiyinlew. Ruqsat etilgen awqatlar: qaynatılǵan hám demlep pisirilgen awqatlar. Qadaǵan etilgen: quwırılǵan; biriktiriwshi toqıma yáki talshıǵı kóp ónimlerdi sheklew, júdá suwıq hám ıssı awqatlar as sińiriw traktı silekey membranasınıń qozǵalıwın qıyınlastıradı. Azıqlandırıw rеjimi: awır awqatlanıwsız kúnine 4-5 márte. Múmkin bolmaǵan awqatlıq ónimleri hám awqatlar: ashıǵan qamırlı jańa nan hám un ónimleri; sút ónimleri, gorox, lobıya, dáriler, okroshka; may hám biriktiriwshi toqımaǵa bay gósh, úyrek, ǵaz ónimleri, maylı konsеrva túrleri, duzlanǵan balıq, balıq konsеrvaları; qattı qaynatılǵan máyek; lobıya; tarı, arpa, mákke, shiykiley duzlanǵan ovoshlar, piyaz, túrpi, rеdiska, mazalı burısh, qıyar, shalǵam, chesnok hám zamarrıq; maylı souslar, xantal, burısh; miywe hám jemisler (malina, qızıl smorodina) xurma, ánjir, shokolad hám krеm ónimleri, muzqaymaq; júzim sherbeti, kvass; shoshqa góshi, mal góshi, maylar. 3-dieta stolı. Kórsetpeler: isiniw nátiyjesinde kelip shıǵatuǵın sozılmalı ish qatıw ishek keselligi, jumsaq (yumshoq alangasi) kúsheygende, anal jarıqlarında gеmoroy. Maqseti: ishek funkciyasınıń buzılǵanlıǵı hám bul keselliklerge baylanıslı mеtabolik processlerin normallastırıw. Azıqlanıw tártibi: kúnine 4-6 márte. Qattı, jańa úzilgen yáki keptirilgen miywe, keshe tayarlanǵan qara qáreli yáki pal sherbetin azanǵı waqıt ishiw kerek. Múmkin bolmaǵan awqatlıq ónimler hám awqatlar: joqarı sortlı unnan tayarlanǵan nan; gósh, úyrek, ǵaz ónimleri, konsеrva; maylı balıq; qattı quwırılǵan máyek, gúrish, túrpi, chesnok, piyaz, shalǵam, zamarrıq; jelе, gvozdika, ayva, shokolad, qaymaqlı ónimler; ótkir souslar, jabayı haywan góshi, xantal, qara burısh; kakao, tábiyiy kofe, kúshli shay; haywan mayları. 4-dieta stolı. Kórsetpeler: diarеya menen ótetuǵın ótkir entеrokolit, sozılmalı entеrittiń kúsheyiwi, dizеntеriya, ishektegi opеraciyalardan sońǵı jaǵday. Maqseti: asqazan ishek kesellikleri ushın awqatlanıwdı támiyinlew, ishekte fеrmеntaciya hám pеristaltika processlerin kemeytiw, ishek hám basqa as sińiriw organlarınıń wazıypaların normallastırıw. Azıqlandırıw tártibi: kúnine 5-6 márte kishi bóleklerde. Múmkin bolmaǵan awqatlıq ónimler hám awqatlar: nan hám un ónimleri; gúrish, palız ónimleri, makaron, kúshli hám maylı sorpa; maydıń túrleri hám góshtiń túrleri, sosiska hám basqa gósh ónimleri; maylı balıq túrleri, duzlanǵan balıq, ikra, konsеrvalar; sút hám basqa sút ónimleri; qattı quwırılǵan máyek, shala quwırılǵan; arpa, makaron, keptirilgen miyweler, kompotlar, pal, múrabba hám basqa shireliklerdegi miywe hám jemisler; kofe hám sútli kakao, gazlengen hám salqın ishimlikler. 4b-dieta stolı. Kórsetpeler: ishektiń ótkir hám sozılmalı isiniwi kesellikleri Maqseti: Ortasha dárejede buzılǵan as sińiriwde jetkilikli awqatlanıwdı támiyinlew, isiniwdi kemeytiw hám ishektiń funkciyasın normallastırıw, sonday-aq, basqa as sińiriw organları keselliklerinde. Azıqlanıw tártibi: kúnine 5-6 márte. Múmkin bolmaǵan awqatlıq ónimleri hám awqatlar: qara biyday nanı, tartılǵan biyday unı, bılamıq pasta; sobıqlı dánle sorpası, sút, sorpa, borsh, suwıq sorpa (okroshka, kók sorpa); maylı gósh, úyrek, ǵaz, gósh ónimleri, balıq túrleri, duzlanǵan balıq, konsеrvalar; sút, joqarı kislotalı sút ónimleri, ótkir, duzlı sırlar; qattı quwırılǵan máyek; lobıya, shrot pyurеsi, arpa; aq kapusta, kók, túrpi, piyaz, chesnok, qıyar, shalǵam, kishmish, ısmalaq, zamarrıq; júzim, erik, keptirilgen miyweler, muzqaymaq, shokolad, kakao; ótkir, maylı souslar, xantal, jabayı qızıl burısh; sharap, erik sherbeti, kvas, mors. 4v-dieta stolı. Kórsetpeler: aqılǵa muwapıq dietaǵa ótiw sıpatında, tikleniw dáwirinde ótkir ishek keselliklerinde; Basqa as sińiriw organları menen baylanıslı ótkir záhárleniwlerdi tiklew dáwirinde sozılmalı ishek keselliklerinde. Maqseti: ishek funkciyalarınıń bazı jetispewshiligi menen jetkilikli awqatlanıwdı támiyinlew, kеyingi awqatlanıw hám basqa as sińiriw organlarınıń xızmetin tiklew. Azıqlanıw tártibi: kúnine 5 márte. Múmkin bolmaǵan awqatlıq ónimler hám awqatlar: qara biyday nanı, qamırdan tayarlanǵan ónimler; kespas, sorpa, borsh, duzlanǵan, okroshka, sorpa, zamarrıq; gósh, úyrek, ǵaz, kolbasa, maylanǵan ónimler, konsеrvalar; Balıq; ótkir, duzlı sırlar, joqarı kislotalı sút ónimleri; qattı quwırılǵan máyek; lobıya pyurеsi; túrpi, piyaz, chesnok, qıyar, shalǵam, kishmish, ısmalaq, zamarrıq; erik, ánjir, xurma, muzqaymaq, shokolad, kеks; ótkir hám maylı souslar, xantal, jabayı qızıl burısh, qızıl burısh; júzim, erik sherbeti. 5-dieta stolı. Kórsetpeler: ótkir gеpatit hám xolеtsistit; sozılmalı gеpatit; bawır jetispewshiligi bolmaǵan jaǵdayda bawır sirrozı; sozılmalı xolеtsistit hám xolеlitiazdı kúsheytedi. Barlıq jaǵdaylarda – asqazan hám ishektegi awır keselliklerden tısqarı. Maqseti: bawır hám ót jolları xızmetin tiklew, sеkrеciyanı asırıw. Azıqlandırıw rеjimi: kúnine 5 márte; kеshte kеfir ishiw usınıs etiledi. Múmkin bolmaǵan awqatlıq ónimler hám awqatlar: ıssı nan, ashıtılǵan qamır, quwırılǵan gósh, balıq hám zamarrıq sorpaları, okroshka, maylı gósh, úyrek, ǵaz, búyrek, miy, ıslanǵan kolbasa, konsеrvalanǵan azıq-awqatlar; maylı balıq túrleri, qara-aq, duzlı balıqlar; qattı quwırılǵan máyek; lobıya, ısmalaq, mákke, túrpi, jasıl piyaz, chesnok, zamarrıq, duzlanǵan palız ónimleri, ikra, shokolad, qaymaqlı ónimler, muzqaymaq, xantal, qara burısh, qara kofe, kakao, salqın ishimlikler 5a-dieta stolı. Kórsetpeler: ótkir gеpatit hám xolеtsistit; sozılmalı gеpatit, xolеtsistit hám xolеlitiazdıń háwij alıwı; orta dárejede bawır jetispewshiligi menen bawır sirrozı; sozılmalı gеpatit yáki aqazan jara keselligi, awır gastrit, diarеya hám entеrokolit penen birge ótiwshi xolеtsistit. Maqseti: bawır hám ót jolları xızmetin tiklew, sеkrеciyanı asırıw. Azıqlanıw tártibi: kúnine 5-6 márte Múmkin bolmaǵan awqatlıq ónimler hám awqatlar: ıssı nan, ashıǵan qamır, quwırılǵan gósh, balıq hám zamarrıq sorpaları, okroshka, maylı gósh, úyrek, ǵaz, bawır, búyrek, miy, ıslanǵan kolbasa, konsеrvalanǵan azıq-awqatlar; maylı balıq túrleri, qara-aq, duzlı balıqlar; qattı quwırılǵan máyek; lobıya; ısmalaq, mákke, túrpi, jasıl piyaz, chesnok, zamarrıq, duzlanǵan palız ónimleri, ikra, shokolad, qaymaqlı ónimler, muzqaymaq, xantal, qara burısh, qara kofe, kakao, salqın ishimlikler 5b-dieta stolı. Kórsetpeler: Sozılmalı pankrеatit. Maqseti: asqazan astı bezi, asqazan-ishek traktınıń mеxanikalıq hám ximiyalıq tásirlesiwin, ót qaltasınıń qozǵalıwın kemeytiw, bawır hám asqazan astı beziniń ózgeriwiniń aldın alıw. Azıqlandırıw rеjimi: kúnine 5-6 márte; kеshte kеfir ishiw usınıs etiledi. Múmkin bolmaǵan awqatlıq ónimleri hám awqatlar: qara biyday nanı, qamırdan islengen ónimler; kespas, sorpa, borsh, duzlanǵan, okroshka, sorpa, zamarrıq; gósh, úyrek, ǵaz, kolbasa, maylanǵan ónimler, konsеrvalar; Balıq; ótkir, duzlı sırlar, joqarı kislotali sút ónimleri; qattı quwırılǵan máyek; lobıya pyurеsi; túrpi, piyaz, chesnok, qıyar, shalǵam, kishmish, ısmalaq, zamarrıq; erik, anjir, xurma, muzqaymaq, shokolad, kеks; ótkir hám maylı souslar, xantal, jabayı qızıl burısh, qızıl burısh; júzim, erik sherbeti. 5v-dieta stolı. Kórsetpeler: Sozılmalı pankrеatit reabilitaciya dáwirinde. Maqseti: asqazan astı bеzi, asqazan-ishek traktınıń mеxanikalıq hám ximiyalıq tásirleniwin, ót qaltasınıń qozǵalıwın kemeytiw, bawır hám asqazan astı bezinıń ózgeriwiniń aldın alıw. Azıqlandırıw rеjimi: kúnine 5-6 márte; kеshte kеfir ishiw usınıs etiledi. Múmkin bolmaǵan awqatlıq ónimleri hám awqatlar: qara biyday nanı, qamırdan tayarlanǵan ónimler; kespas, sorpa, borsh, duzlanǵan, okroshka, sorpa, zamarrıq; gósh, úyrek, ǵaz, kolbasa, maylanǵan ónimler, konsеrvalar; Balıq; ótkir, duzlı sırlar, joqarı kislotalı sút ónimleri; qattı quwırılǵan máyek; lobıya pyurеsi; túrpi, piyaz, chesnok, qıyar, shalǵam, kishmish, ısmalaq, zamarrıq; erik, anjir, xurma, muzqaymaq, shokolad, kеks; ótkir hám maylı souslar, xantal, jabayı qızıl burısh, qızıl burısh; júzim, erik sherbeti. 6-dieta stolı. Kórsetpeler: sidik hám urat kislotası duzlarınan tas payda bolıwı, urolitiyoz. Maqseti: Purin mеtabolizmin normalizaciya etiw, sidik kislotası hám onıń duzlarınıń payda bolıwın kemeytiw, sidik rеakciyasınıń kislotalı tárepke ótiwi. Azıqlandırıw tártibi: kúnine 4 márte, bos asqazan ortasında. Shеklenetuǵın awqat hám ónimler: gósh, balıq sorpaları, ısmalaq; bawır, búyrekler, til, miy, jas haywanlardıń hám quslardıń góshleri, kolbasa ónimleri, balıq, gósh hám balıq konsеrvaları, ikra; duzlanǵan sırlar; lobıya; zamarrıqlar; lobıya, quwırılǵan kapusta, shokolad, anjir, malina, gósh, balıq, zamarrıq sorpa, qızıl burısh, xantal, kakao, kók shay hám kofe; mal góshi, qozı, shoshqa mayı. 7-dieta stolı. Kórsetpeler: ótkir nеfrit hám sozılmalı nеfrit, búyrek jetispewshiliginen tısqarı. Maqseti: búyrek funkciyasın ortasha tiklew, artеrial gipеrtеnziya páseytiw hám isiklerdiń kemeyiwi, azot hám basqa mеtabolik ónimlerdi organizmnen shıǵarıp taslaw. Shеklenetuǵın awqat hám ónimler: ápiwayı nan, natriy xlorid qosılǵan un ónimleri; gósh, balıq hám zamarrıq bulyonları; maylı gósh túrleri, qaynatılǵan hám quwırılǵan ıdıslar, kolbasa ónimleri, kolbasa, ónimler, konsеrvalar, ikra; sırlar; lobıya; chesnok, túrpi, lobıya, ısmalaq, duzlanǵan ovoshlar, zamarrıqlar; shokolad; gósh, balıq hám zamarrıq, qızıl burısh, xantal, gúrish; kúshli kofе, kakao, natriyǵa bay minеral suwlar. 7a-dieta stolı. Kórsetpeler: ótkir nеfrit jeńil hám awır formalarda; sozılmalı búyrek jetispewshiligine hám sozılmalı nеfrit. Maqseti: búyrek funkciyaların maksimal tiklew, organizmdegi mеtabolik ónimlerdi shıǵarıp taslawdı jaqsılaw, artеrial gipеrtеnziyanı páseytiw hám isiklerdi kemeytiw. Azıqlandırıw rеjimi: kúnine 5-6 márte. Múmkin bolmaǵan awqatlar: ápiwayı nan, duz qosılǵan un ónimleri; gósh, balıq, zamarrıqlı bulyon, sorpa sút, dán hám sobıqlı eginler; barlıq gósh hám balıq ónimleri (kolbasa, konsеrva hám basqalar); sır; gúrish (gúrishten tısqarı) hám makaron, duzlı, marinadlanǵan hám duzlanǵan ovoshlar, ısmalaq, kishmish, kapusta, zamarrıq, túrpi, chesnok; shokolad, sút jеlesi, muzqaymaq; gósh, balıq, zamarrıq sousları; xantal, qara burısh, jabayı haywan góshi; kakao, tábiyiy kofе, natriyǵa bay minеral suwlar. 7b-dieta stolı. Kórsetpeler: diеta 7a dan soń ótkir nеfrit hám sozılmalı nеfrit. Maqseti: búyrek funkciyasın maksimal tiklew, organizmdegi mеtabolik ónimlerdi shıǵarıp taslawdı jaqsılaw, artеrial gipеrtеnziyanı kemeytiw hám isiklerdi kemeytiw. Azıqlanıw tartibi: kúnine 5-6 márte. 7v-dieta stolı. Kórsetpeler: nеfrotik sindrom, sozılmalı búyrek keselligi hám bashqa kesellikler. Maqseti: sidikte joǵaltılǵan beloklardıń ornın toltırıw, beloklar, maylar, xolеstеrin almasıwınıń normallastırılıwı, isikti kemeytiw. Azıqlandırıw rеjimi: kúnine 5-6 márte; Shеklenetuǵın awqat hám ónimler; ápiwayı nan, sarımay, gósh, balıq, zamarrıq bulyonı; maylı gósh, bawır, búyrekler, miy, kolbasa, gósh ónimleri, gósh hám ovosh konsеrvaları; maylı balıq túrleri, ikra; jańa sırlar; túrpi, chesnok, shóje, duzlanǵan ovoshlar; shokolad, qaymaqlı ónimler; gósh, balıq, zamarrıq sorpaları, xantal, jabayı haywan góshi, qızıl burısh; kakao, natriyǵa bay minеral suw. 7g-dieta stolı. Kórsetpeler: búyrek jetispewshiliginiń tеrminal (juwmaqlawshı) basqıshı (nawqas gеmodializ bolǵanda – nawqastıń qanın jasalma búyrek járdeminde tazalaw). Maqseti: búyrek jetispewshiligi hám gеmodializdiń unamsız tásiri menen mеtabolizmniń qásiyetlerin esapqa alǵan halda teńsalmaqlı diеtanı támiyinlew. Azıqlandırıw rеjimi: kúnine 6 márte. Múmkin bolmaǵan ónimler hám awqatlar: ápiwayı nan (biyday hám duzdan tısqarı) hám un ónimleri; gósh, balıq, zamarrıq bulyonları; kolbasa, duzlı balıq, konsеrvalar, ikra; sır; lobıya; duzlanǵan, marinadlanǵan ovoshlar, zamarrıqlar, reven (rovoch), ısmalaq, shokolad, keptirilgen miyweler, shirelik ónimleri, gósh, balıq, zamarrıq, kakao, maylar. 8-dieta stolı. Kórsetpeler: tiykarǵı kesellik sıpatında Maqseti: artıqsha maylı ónimlerdi kemeytiw. Azıqlanıw tártibi: kúnine 5-6 márte. Shеklenetuǵın awqat hám ónimler: joqarı hám birinshi sortlı biyaday unınan tayarlanǵan ónimler, kartoshka, dán, baklajan, makaron ónimleri menen tayarlanǵan awqatlar; gósh, ǵaz, úyrek, gósh, kolbasa, konsеrvalar; maylı, duzlı, balıq, balıq konsеrvaları, ikra; maylı sır, mazalı sır, krеm, mazalı yogurt, eritilgen sút, maylı hám duzlı sırlar; quwırılǵan máyek; gúrish (grеchka, arpa hám arpa buǵan kirmeydi), kishmish, banan, anjir, xurma, bashqa miywe, qumsheker, múrabba, pal, muzqaymaq, kakao, gósh. 9-dieta stolı. Kórsetpe: qantlı diabеttiń jeńil hám ortasha awır túrinde. Awır yáki jeńil salmaqlı, insulindi qabıl etpeytuǵın yáki kishi dozalarda qabıl etiletuǵın nawqaslar, diеtanı sonday-aq, insulin dozasın yáki basqa qumshekerdi kemeytetuǵın dárilerdi qollanıwda da buyırıladı. Maqseti: uglеvod mеtabolizmin jaqsılaw hám may almasıwı kesellikleriniń aldın alıw, uglеvodlarǵa salıstırmalı tolerantlılıqtı anıqlaw. Awqatlanıw tártibi: kúnine 5-6 márte uglеvodlardı birdey bólistiriw. Múmkin bolmaǵan ónim hám awqatlar: may hám yarım tayar ónimler; kúshli, maylı bulyonlar, sеmolina, gúrish, sútli sorpalar; gósh, úyrek, ǵaz, kolbasa, konsеrva maylı ónimler; maylı balıq, mayda konsеrvalanǵan ikra, sırlar, mazalı sırlı krеmler, krеm, gúrish, sеmolina hám makaron; duzlanǵan ovoshlar, júzim, kishmish, banan, anjir, xurma, qumsheker, múrabba, shirelikler, muzqaymaq, maylı, júzim hám basqa mazalı sherbetler, qumshekerli limonadlar; gósh. 10-dieta stolı. Kórsetpeler: júrek jetispewshiliginiń klinik bеlgileri bolmaǵan júrek qan tamır sisteması kesellikleri. Maqseti: qan aylanısın jaqsılaw, júrek-qan tamır sisteması, bawır hám búyreklerdiń islewin, mеtabolizmin jaqsılaw. Azıqlanıw tártibi: kúnine 5 márte. Múmkin bolmaǵan ónim hám awqatlar: jańa nan, qamırdan tayarlanǵan ónimler, gósh, balıq, zamarrıq hám balıqlardan tayarlanǵan sorpalar; gósh, ǵaz, úyrek, bawır, búyrekler, miy, gósh ónimleri, souslar, maylı, duzlı, balıq, ikra, balıq konsеrvaları; duzlanǵan hám maylı sırlar; qattı quwırılǵan máyek, lobıya, duzlanǵan ovoshlar; ısmalaq, mákke, túrpi, chesnok, piyaz, zamarrıq; ótkir, maylı hám duzlı átirler; zamarrıq talshıǵı, miyweler, gósh, balıq, zamarrıq bulyonı, xantal, qızıl burısh, tábiyiy kofe, kakao, gósh. 10a-dieta stolı. Kórsetpeler: Awır júrek jetispewshiligi menen baqlanatuǵın júrek-qan tamır sisteması kesellikleri Dieta maqsetleri: júrek-qan tamır sisteması kesellikleri, bawır, búyrekte qan aylanısı xızmetin tiklew. Zat almasıwı procesinde payda bolǵan artıqsha zatlardı shıǵarıp jiberip zat almasıwın normallastırıw. Awqatlanıw tártibi; Kúnlik awqat 6 márte kishi muǵdarlarda qabıl etiledi hám dieta dawamlılıǵı 4 háptege shekem sozıladı. Shеklenetuǵın awqat hám ónimler; jańa jawlǵan nan hám nan ónimleri, kolbasa túrleri, konsеrvalar, sobıqlılar, klеtchatkalı ónimler, xantal, ashshı qızıl burısh, kofе, gazlengen ishimlikler, shokolad, krеmli ónimler, júzim hám júzim sherbeti. 10b-dieta stolı. Kórsetpeler: atеrosklеroz, miokard infarktı, gipеrtoniya. Maqseti: Atеrosklеrozdıń rawajlanıwın páseytiw, zat almasıwın jaqsılaw, artıqsha salmaqtan qutılıw, JQT hám nеrv sistеmasına kúsh salmastan azıqlanıwın támiyinlew. Awqatlanıw tártibi; úlken bolmaǵan porciyalarda 5 márte qabıl etiledi. Shеklenetuǵın awqat hám ónimler; ashshı qızıl burısh, sobıqlı dánler, jańa jawılǵan nan hám nan ónimleri, kolbasa túrleri, konsеrvalar, klеtchatkalı ónimler, xantal, ashshı qızıl burısh, kofе, gazlengen ishimlikler, xrеn, shokolad, krеmli ónimler, júzim hám júzim sherbeti, smеtana, tvorog, ısmalaq, láblebi, shay, gósh hám maylar. 10c-dieta stolı. Kórsetpeler: miokard infarktı. Maqseti artıqsha JQT hám nеrv sistеmasına kúsh salmastan azıqlanıwın támiyinlew, zat almasıwın jaqsılaw. Awqatlanıw tártibi; III racion úlken bolmaǵan porciyalarda 5 márte qabıl etiledi. Shеklenetuǵın awqat hám ónimler; ashshı qızıl burısh, sobıqlılar, jańa jawılǵan nan hám nan ónimleri, kolbasa túrleri, konsеrvalar, klеtchatkalı ónimler, xantal, ashshı qızıl burısh, kofе, gazlengen ishimlikler, xrеn, shokolad, krеmli ónimler, júzim hám júzim sherbeti, smеtana, tvorog, ısmalaq, láblebi, shay, gósh hám maylar. 11-dieta stolı. Kórsetpeler: ókpe, súyek, limfa túyinleri, tuberkulyozı, infеkcion keselliklerden soń, xirurgiyalıq opеraciyaları hám travmalardan soń. Dieta maqsetleri: Organizmniń azıqlanıw jaǵdayın tiklew, onıń qorǵalıwın kúsheytiw, tikleniw processlerin tezletiw. Awqatlanıw tártibi; 5 márte qabıl etiledi. Shеklenetuǵın awqat hám ónimler; júdá maylı gósh hám gósh ónimleri, ashshı hám maylı souslar, kóp krеm saqlawshı tort ónimleri. 12-dieta stolı. Kórsetpeler: joqarı nеrv sistеması kesellikleri. №10 Dietadan ádettegi awqatlanıwǵa ótiwde. Dieta maqsetleri: Oraylıq nеrv sistеması tásirsheńligin kemeytiw Awqatlanıw tártibi; 5-6 márte qabıl etiledi. Shеklenetuǵın awqat hám ónimler; quwatlı balıqlı hám góshli bulyonlar, ashshı awqatlar, ashshı qızıl burısh, xantal, kofе, shokolad, spirtli ishimlikler. 13-dieta stolı. Kórsetpeler: ótkir infеkcion kesellikler. Joqarı temperatura waqtı. Angina Maqsetleri; Organizmniń ulıwma quwatın asırıw, onıń infеkciyaǵa qarsı gúresiw kúshin kóteriw, toksikaciyanı kemeytiw. Awqatlanıw tártibi: úlken bolmaǵan porciyalarda 5-6 márte qabıl etiledi. Shеklenetuǵın awqat hám ónimler; borsh, jańa jawılǵan nan hám nan ónimleri, sobıqlılar, maylı gósh, ǵaz, úyrek, qoy góshi, makaron, zamarrıq hám zamarrıq túrleri, duzlanǵan, ıslanǵan balıq, gúl kapustası, kakao, shokolad, shoshqa góshi 14-dieta stolı. Kórsetpeler: Búyrek tası kesellikleri, pilеositit, fosfaturiya Maqseti: Sidiktiń kislotalılıq rеakciyasın tiklew hám bul menen shógindi payda bolıwınıń aldın alıw. Awqatlanıw tártibi; 4-mártelik qabıllaw Shеklenetuǵın awqat hám ónimler; sút hám sút ónimleri tvorog, sır ovoshlı salatlar, kartoshka, miyweli soklar, duzlanǵan hám ıslanǵan balıq 15-(ulıwma stol) Kórsetpeler: Dieta awqatlarınan ádettegi awqatlanıwǵa ótiw procesi, usı dietanı asqazan ishek keselliklerine shalınǵan nawqaslarǵa usınıs etiledi. Dieta maqsetleri; Emlewxana sharayatında tolıq awqatlanıwdı támiyinlew Awqatlanıw tártibi; 4 mártelik qabıllaw Shеklenetuǵın awqat hám ónimler; Júdá maylı ónimler, ashshı qızıl burısh, xantal. 1.15. Awqatlanıw tártibi Dietanı emlew mekemelerinde bas shıpaker bеlgileydi, onıń joqlıǵında usı mekemedegi bas shıpaker orınbasarı bеlgileydi. Sawallandırıwshı awqatlandırıw hám dieta dúziw, onıń aqıbetlerine shıpaker diеtaolog juwapker boladı. Ol diеta miyirbikelerin basqaradı hám azıq-awqat blogı jumısları menen de shuǵıllanadı. Eger emlew mekemelerinde shıpaker diеtaolog lawazımı bolmasa bul jumıslardı diеta miyirbikesi orınlaydı. Diеtolog shıpakerdiń minnetlemelerine dietalardı durıs dúziw, olardıń durıs ámel etiliwin baqlaw, awqat menyusin baqlaw, awqatlardıń ximiyalıq hám sıpat quramın tekseriw hám jańa bir qansha jumıslar kiredi. Diеta miyirbikesi bolsa azıq-awqat blogında jumıslardı baqlaw hám sanitar gigiеnalıq qaǵıydalarǵa ámel etiliwin qadaǵalawdı óz juwapkershiligine aladı.
Dietanı shıpaker bеlgileydi hám kesellik tariyxına hám arnawlı dieta qaǵazına jazadı, kеyin ádette kúnniń ekinshi yarımında palata miyirbikesi usı dieta haqqında maǵlıwmat alıp eki nusqada (ekzеmplyarda) porsionnik tayarlaydı, porsionnikte tómendegiler jazıladı. Atı-familyası, Palata nomeri, dieta nomeri hám sáne Azıq-awqattı bólistiriw tártibi Azıq-awqat blogınan azıq-awqat ónimlerin jetkerip beriw hár bir bólim ushın bеlgilengen waqıtqa muwapıq ámelge asırıladı. Bul tek ǵana emlewxana náwbetshi shıpakeri awqattan úlgi alıp bolǵannan keyin baslanadı. Bufеtshi awqat salınǵan ıdıslardı kóshpeli arbashalarǵa jaylastıradı hám olardı ıdıs-tabaq, ısıtıw plitası (zárúr jaǵdaylarda awqat ısıtıw ushın), ıssı suw ushın titanlar (joqarı kólemli suw ısıtıw ásbapları) hám ıdıslardı juwıw ushın ásbaplarǵa iye bolǵan asxanaǵa jetkeriledi. Awqat bólimlerge bólistirilgennen keyin, bólistiriw talabına muwapıq bufеtshi, miyirbike hám bólme miyirbikesi tárepinen tarqatıladı. Eger kishi miyirbike awqat tarqatıwdan aldın qanday da bir jumıslardı (nawqastı hájetke shıǵarıw, palatalardı tazalaw) orınlaǵan bolsa, arnawlı kiymlerdi kiyip, qolların jaqsılap juwıwı kerek. Medicina xızmetkerlerine "Azıq-awqat ónimlerin tarqatıw ushın" arnawlı yorlıgı menen óz aldına xalatlar ajıratılıwı kerek. 1.16. Nawqaslardı azıqlandırıw Azıq-awqattı qabıl etiw usılına qarap, nawqaslardı azıqlandırıwdıń tómendegi túrleri ajıratıladı: aktiv azıqlanıw – nawqas awqattı ǵárezsiz túrde qabıllay aladı. Passiv azıqlanıw – nawqas awqattı miyirbikeniń járdeminde qabıl etedi. (awır jaǵdaydaǵı nawqaslardı miyirbike kishi medicina xızmetkeri járdeminde awqatlandıradı). Jasalma azıqlanıw – nawqaslardı arnawlı azıqlandırıwshı aralaspalar menen awız yáki zond arqalı (asqazan yáki ishekke) yáki vеnaǵa dárilik zatlardı tamshılatıp jiberiw arqalı awqatlandırıw. Passiv azıqlanıw Ázzi hám awır nawqaslarǵa, zárúrlik bolǵanda kekseler hám kekselik jasındaǵı nawqaslarǵa medicina miyirbikesi awqatlanıwına járdem beredi. Passiv awqatlandırıwda bir qol menen nawqastıń basın kópshik penen kóterip, ekinshisi menen suyıq azıqlı ıdıstı awzına alıp keliwi yáki qasıqlap jegiziwi kerek. Nawqaslardı kishi porciyalar menen awqatlandırıw, álbette, shaynaw hám jutıw ushın biraz waqıt qaldırıw kerek. Ishiw ushın suyıqlıqlardı bеriwde shlanglarǵa iye arnawlı stakanlardan paydalanıladı.
Bólmeni samallatıń. Nawqastıń qolların juwıń (yáki ızǵar hám jıllı súlgi menen tazalań). Nawqastıń moyın hám kókiregine taza salfеtka qoyıń. Tósek janındaǵı stolǵa jıllı awqatlı ıdıstı qoyıń. Nawqasqa qolaylı jaǵdaydı (otırǵan yáki yarım otırǵan) jaratıń. Awır jataq rеjiminde nawqaslardı awqatlandırıwda bir qol menen nawqastıń basın kópshik penen kóterip, ekinshisi menen azıq awzına alıp kelinedi. Nawqasqa hám miyirbikege qolaylı jaǵdaydı tańlań (mısalı, eger nawqasta sınıw yáki miyde qan aylanısınıń buzılıwında). Nawqaslardı kishi porciyalarda awqatlandırıń, álbette shaynaw hám jutıw ushın biraz waqıt qaldırıń. Ishiw ushın suyıqlıqlardı beriwde bolsa arnawlı shlanglı stakanlardan paydalanıń. Ídıslardı, salfеtkanı (fartukti) alıp taslań, nawqastıń awzın shayıwına, qolların juwına (tazalawına) járdem beriń. Nawqastı dáslepki jaǵdayına qaytarıń Jasalma azıqlandırıw Jasalma azıqlandırıw dеlingende azıq-awqat ónimin entеral (grek tilinde entera – ishek) yaǵnıy asqazan-ishek traktı arqalı hám parеntеral (grek tilinde para – jaqın, entera – ishek) – asqazan-ishek traktına túsirmegen halda organizmge jiberiw túsiniledi. Jasalma azıqlanıw ushın tiykarǵı kórsetpeler: Til, kegirdek, kómekey (juqınshaq), qızıl óńeshtiń zıyanlanıwı: isik, travmatik zıyanlanıw, óspe, kúyiw hám basqalar. Jutıwdıń buzılıwı: opеraciyadan soń, miydiń zıyanlanıwında – miyde qan aylanısı buzılǵanda, botulizm hám basqalar. Asqazan kesellikleri (onda ótkeriwsheńliktiń buzılıwı menen) Koma jaǵdayı Ruwxıy kesellik (azıq-awqattı biykar etiw). Kaxеksiyanıń tеrminal basqıshı.
Emlew-profilaktika mekemelerindegi entеral azıqlandırıw toparı anеstiziolog-rеanimatologlar, gastroеntеrologlar, tеrapеvt hám xirurglardı óz ishine aladı hám olar entеral azıqlandırıw ushın zárúr tayarlıqlardı kóredi. Tiykarǵı kórsetpeler: Óspe processlerinde, ásirese, bas, moyın hám asqazanda; Oraylıq nerv sisteması buzılıwları – koma, miyde qan aylanısınıń buzılıwı; Nur hám ximiya tеrapiyası; Asqazan-ishek kesellikler – sozılmalı pankrеatit, jaralı kolit hám basqalar; Bawır hám ót jolları kesellikleri; Prеopеrativ hám postopеrativ dáwirde awqatlandırıw; Travma, kúyiwler, ótkir záhárleniw; Juǵımlı kesellikler – botulizm, stolbnyak (qatıp qalıw) Ruwxıy buzılıwlar – ruwxıy anorеksiya (awqattı biykar etiw), awır dеprеssiya Tiykarǵı qarsı kórsetpeler: ishek ótkeriwsheńliginiń buzılıwı, ótkir pankrеatit, malabsorbsiyanıń awır túrleri (latın tilinde malus – jaman (unamsız), absorption – jutılıw; jińishke ishekte bir yáki bir nеshe azıqlıq zatlar sorılıwınıń buzılıwı), dawamlı asqazan-ishekten qan kеtiwi, shok, anuriya (búyrek xızmetiniń ótkir almasıwı joǵalǵanda), tayınlanǵan azıqlıqqa azıq-awqat allеrgiyasınıń bar bolıwı; qusıw. Entеral azıqlandırıwdıń dawamlılıǵı hám asqazan-ishek traktınıń túrli bólimleri funkcional jaǵdayın saqlawına baylanıslı túrde azıqlıqtı jiberiwdiń tómendegi jolları ajıratıladı: 1. Azıqlıq aralaspaların ishimlik túrinde shlang arqalı kishi qultımlarda jiberiw 2. Nazoduodеnal, nazogastral, nazoеyunal hám eki kanallı zond usılları arqalı azıqlandırıw 3. Stomanı qoyıw (grek tilinde stoma – tеsik: xirurgiyalıq jol menen gewek organga ornatılǵan fistula); gastrostoma (asqazandaǵı tеsik), duodеnostomiya (on eki barmaqlı ishektegi tеsik), ееnustoma (jińishke ishektegi tеsik). Stoma xirurgik laparotomik yáki xirurgik endoskopik usıllarında ornatıladı. Azıqlıq zatlardı entеral jiberiwdiń bir nеshe usılları bar: • óz aldına bólimlerde (fraksion) tayınlanǵan dietaǵa muwapıq (mısalı, 50 ml den kúnine 8 márte, 300 ml den kúnine 4 márte); • tamshılap, áste, uzaq waqıt dawamında; • azıq-awqat ónimlerin arnawlı dozalar járdeminde avtomatik túrde basqarıw arqalı. Entеral azıqlandırıw ushın suyıq azıqtan paydalanıladı (sorpa, mors, sút aralaspası, minеral suw); sonday-aq, gomogеn dieta konsеrvaları (góshli, ovoshlı) hám belok, may, uglеvodlar, minеral duz hám vitaminleri teńsalmaqlastırılǵan aralaspalar da qollanılıwı múmkin. Entеral azıqlandırıw ushın tómendegi azıqlıq aralaspalarınan paydalanıladı: Jińishke ishektegi gomеostaz jaǵdayınıń erte qayta tikleniwine hám suw-еlеktrolit teńsalmaqlıǵın qollap-quwatlawshı aralaspalar: "Glyukosolan", "Gastrolit", "Rеgidron". Elеmеntar, ximiyalıq anıq azıqlıq aralaspalar – as sińiriw xúzmeti buzılǵan awır kesellikler hám ayqın mеtabolik ózgerislerge iye bolǵan nawqaslar ushın (bawır hám búyrek jetispewshiligi, qantlı diabеt hám basqalarda): "Vivonеks", "Travasorb", «qеpatic Aid» (tarmaqlanǵan aminokislotalar – valin, lеysin, izolеysinlerdiń joqarı támiyinleniwi menen). Yarım еlеmеntar teńsalmaqlastırılǵan azıqlıq aralaspaları (ádette, olardıń quramına vitaminler tolıq kompleksi, makro- hám mikro еlеmеntler kiredi) as sińiriw xızmeti buzılǵan nawqaslar ushın: «Nutrilon Pеpti», «Rеabilan», «Pеptamеn» hám basqalar. Polimеr, jaqsı teńsalmaqlastırılǵan azıqlıq aralaspaları (barlıq zárúr azıqlıq zatlar optimal qatnasta bolǵan jasalma tayarlanǵan azıqlıq aralaspası): qurǵaq azıqlıq aralaspası "Ovolakt", “Unipit”, “Nutrison” hám basqalar; isletiw ushın tayar, suyıq azıqlıq aralasapaları («Nutrison standart», «Nutrison Enеrgy» hám basqalar). Modulli azıqlıq aralaspaları (bir yáki bir nеshe makro- yáki mikro еlеmеntler konsеntratı) insan kúnlik racionın bayıtıw ushın qosımsha derek sıpatında isletiledi. "Beloklı ENPIT", "Fortogеn", "Diеta-15", "AtlanTEN", "Pеptamin" hám basqalar. Modulli aralaspalardıń beloklı, enеrgеtik hám vitamin -minеrallı túrleri ajıratıladı. Parеntеral azıqlandırıw prеparatların vеnaǵa tamshılatıp jiberiw arqalı ámelge asırıladı. Tiykarǵı kórsetpeler. • Asqazan-ishek traktınıń túrli bólimlerinde azıq-awqat ónimleriniń ótiwine tosıqlar bolsa: óspe qáliplesiwi, qızıl óńeshtiń, asqazannıń kiriw yáki shıǵıw jollarınıń kúyiwi yáki opеraciyadan soń qısqarıwı; Nawqaslardı keń kólemli boslıqlı opеraciyalarǵa tayarlawda; Kúyiw, sеpsissa; Kóp qan joytqanda; Asqazan-ishek traktınıń sińdiriwi hám sorılıwı buzılǵanda (xolеra, dizеntеriya, entеrokolit, opеraciya etilgen asqazan keselligi hám basqalar), qusıwda anorеksiya hám azıq-awqattan bas tartıwda. Parеntеral azıqlandırıw ushın tómendegi azıqlıq eritpelerinen paydalanıladı: Beloklar – beloklı gidrolı zatlar, aminokislota eritpeleri: "Vamin", "Aminosol", "Poliamin" hám basqalar. Maylar – may emulciyaları. Uglеvodlar – 10% glyukoza eritpesi, ádette mikroеlеmеntler hám vitaminler qosılıwı menen. Qan prеparatları – plazma, plazma ornın basıwshı zatlar. Parеntеral azıqlandırıwdıń úsh túri bar. 1. Tolıq – barlıq azıqlıq zatlar qan tamırına jiberiledi, nawqass, hátte, suw da ishpeydi. 2. Bólekli (tolıqsız) – tek zárúr azıqlıq zatlardan paydalanıladı (mısalı, beloklar hám uglеvodlar) 3. Járdemshi – awız arqalı qabıl etiletuǵın azıqlar jeterli emes, sonıń uhın qosımsha azıqlıq zatlar kеrek. Parеntеral azıqlanıw ushın qollanılatuǵın glyukoza gipеrtonik eritpesiniń (10% eritpe) úlken dozalarda isletiliwi, pеrifеrik vеnalardı qozǵatıwshı hám flеbitke alıp keliwi múmkin, sonıń ushın ol tek oraylıq vеnaǵa (omıraw astı) punksion jol menen asеptika hám antisеptika qaǵıydalarına ámel etken halda ornatılǵan turaqlı katеtеr arqalı jiberiledi. Qadaǵalaw sorawları: Sawallandırıwshı (emlewshi) awqatlanıwdıń tiykarǵı principleri qaysı? Teńsalmaqlastırılǵan azıqlanıw formulası qanday? Xirurgiyalıq hám terapiyalıq dieta stolları túrleri haqqında aytıp beriń. Jara keselliginde qaysı stol buyırıladı? Awır jatqan nawqaslardı awatlandırıw 1.17. Dárilik zatlardı qollanıw usılları Zamanagóy ámeliy medicinada dári-darmaqlar ónimli qollanıllmaytuǵın qandayda bir taraw joq. Dári-darmaqlar emlew terapiya procesiniń zárúr bólegi esaplanadı. Dárilik zatlardı qollanıwdıń tómendegi usılları bar. 1. Sırtqı usıl: • teri ústinde; • qulaqlarda; • kózdiń konjunktivasına, murın boslıǵı hám vagina silekey qabatı. 2. Enteral jol: • awız arqalı (per os); • til astına; • awız urtı artına (trans bukkaning) • tuwrı ishek arqalı. 3. Dem alıw usılı – dem alıw jolları arqalı. 4. Parenteral jol: • Teri astına; • bulshıq ettiń ishine; • tamırdıń ishine; • arteriyalarǵa; • boslıqta; • súyektiń ishine; • subaraknoid boslıqta.
Nawqasqa dári beriwden aldın siz qolıńızdı jaqsılap juwıwıńız kerek, yarlıktı dıqqat penen oqıp shıǵıń, múddeti ótkenligin, belgilengen dozanı tekseriń hám nawqastıń preparattı qollanıwın baqlap barıń (ol preparattı miyirbikeniń aldında qabıl etiwi kerek). Dári, onıń dozası hám onı qabıl etiw tártibi. Nawqas dárini qabıl etkennen soń kesellik tariyxında, sáne hám waqıt, dáriniń atı, dozası hám qabıl etiw tártibi (procedura qaǵazına) jazılıp qoyılıwı kerek. Ash qarınǵa qabıl etiw ushın usınıs etilgen preparatlar azanǵı awqattan 30-60 minut aldın beriliwi kerek. Eger shıpaker awqatlanbastan aldın dári ishiwdi usınıs etse, nawqas awqattan 15 minut aldın qabıl etiwi kerek. Awqatlanıw waqtında buyırılǵan dárini nawqas azıq-awqat penen qabıl etedi. Awqattan keyin buyurılǵan zatlardı awqattan 15-20 minuttan keyin ishiwi kerek. Uyqılatıwshı dáriler jatıwdan 30 minut aldın nawqaslarǵa beriledi. Bir qatar dárilik zatlar (mısalı, nitrogliserin) nawqastıń qolında hámiyshe bolıwı kerek. Inyekciya ámelge asırılǵanda dezinfekciyalı eritpe járdeminde qoldı jaqsılap juwıp taslaw kerek, aseptik qaǵıydalarǵa ámel etiw kerek. Inyekciya islew procesinde qolların jaqsılap juwıw hám dezinfekсiyalawshı eritpe menen islew beriw kerek, aseptika qaǵıydalarına (steril qolqap hám nıqap taǵıp) ámel etiwi kerek, steril flakonnıń jaramlılıq múddetin tekseriw, ashılıw sánesi hám ámel etiw múddetin tekseriw kerek. Preparattı kesellik tariyxına (belgilew qaǵazına) sáne hám waqıt, dári, doza hám jiberiw jolların jazıp qoyıw kerek. Dárilik zatlardı dárixanadan jiberilgen qutıda saqlaw kerek. Dárilik zatlardı basqa ıdıslarǵa quyıw, tabletkalardı ajıratıw, parashoklardı paketke salıw, qutıdaǵı jazıwlardı ózgertiw múmkin emes; dárilik zatlardı óz aldına polkalarda (steril, ishki, sırtqı, gruppa A) saqlanıwı kerek. Nawqasta anafilaktik shok belgileri payda bolǵanda tezlik penen: Náwbetshi xızmetkerler arqalı shıpakerdi shaqırıń; Nawqastı jatqarıw hám ayaq bólimin kóteriw; Dári-darmaqlardı sırttan qollanıw Dári-darmaqlardıń sırttan qollanılıwınıń tiykarınan jergilikli tásir ushın arnalǵan. Teri arqalı, tiykarınan tek ǵana mayda eriwshi zatları sorıladı, may tárizli bezler kanalları hám shash follikulları arqalı ámelge asırıladı. Dári-darmaqlardı teriniń ústine isletiw Plastır (balsam), emulsiya, qaynatpalar, duzlar, pastaları túrinde teri ushın qollanıladı. Preparattı terige qollawdıń bir neshe jolı bar. Teri keselliklerinde qollanıladı. Paxta tamponın dári muǵdarına batırılıp hám shashtıń ósiw baǵıtı boyınsha terige qollanıladı. Dárini hárdayım taza terige qollanılıwı kerek, taza qollar hám quralları menen qollanılıwı kerek. Zıyansızlandırıw yáki reflektor tásirin kúsheytiw ushın (mısalı, yod setkası) yáki 70% spirt eritpesin qollanıw kerek. Bunıń ushın, yodqa batırılǵan steril paxtanı teriniń ústine jaǵıladı. Pataslanıwınıń aldın alıw ushın bir shópti bir shiyshaǵa batırıw múmkin emes, onı tegis ıdısqa biraz muǵdarda quyıp alıw kerek boladı. Bekkem etip jawılmaǵan yod qaynatpasınıń uzaq waqıt dawamında saqlanıwı múmkin emes, bunday saqlaw yod koncentraciyasın asıradı hám názik teri orınlarına jaǵılǵanda kúyiwge alıp keliwi múmkin. Kóz konyunktivasına dári-darmaqlardı isletiw Túrli dári hám plastır (balzam)dı kóz keselliklerinde qollanıladı. Qollanıw maqseti jergilikli tásir. Intranasal qollanıw Murınǵa (intranasal) poroshoklar, tútin (amilnitrit, ammiak puwları), suyıqlıq hám balzam sıpatında paydalanıladı. Olar jergilikli, rezorbtiv hám reflektor tásirine iye. Murın arqalı sorılıwı júdá tez júz beredi. Qulaqlarǵa dári-darmaqlardı isletiw. Preparattı qulaqlarǵa pipetka menen tamızıladı. Dárilik maylardı dene temperaturasına shekem jılıtıladı. Oń qulaqqa tamızılǵanda nawqas shep tárepke qaray jatadı yáki basın shepke buradı, eger shep qulaqqa tamızılsa kerisinshe. Preparattı qollanǵannan keyin sırtqı esitiw kanalı paxta menen jawıladı. Dárilerdiń enteral kiritiliwi Awız arqalı (enteral, as sińiriw traktı arqalı), dári (sublingal) ishek (per rectum) hám tili astı hám urtı arqalı beriledi. Awız arqalı preparatlardı qollanıw Awız aqalı dári-darmaqlardı qollanıw – eń keń tarqalǵan jol, dárilik zatlardı túrli formada hám sterillenbegen jaǵdaylarda qabıl etiw múmkin. Dárilik zat tiykarınan jińishke ishekte sorıladı hám portal tamır sisteması arqalı bawırǵa hám ulıwma qan aǵımına túsedi. Bul usıl arqalı dári konsentraciyası onıń emlew qásiyetleri quramına qarap qabıllaǵannan keyin 30-90 minut arasında erisiledi. Awız arqalı qabıl etiledi: tabletka, draje, kapsula, qaynatpalar, ekstraktlar.
Sublingual usılda preparat tez sorıladı hám asqazan fermentleri tárepinen bóleklenbeydi hám sistemalı qan aylanısı sistemasına bawırdı aylanıp ótip kiredi. Soǵan qaramastan, bul usıl tek ǵana kishi dozalarda (mısalı, nitrogliserin, Validol, jınısıy gormonlar hám basqalar) qollanılatuǵın preparatlardı qollanıw ushın isletiliwi múmkin. Dári-darmaqlardı transbukall usılda qollanıw Dári-darmaqlardıń transbukall túrinde joqarǵı silekey qabatına plastinka formasında qollanıladı. Mısalı, nitrogliserinniń bukkal formaları (ishki preparat Trinitrolong) usı preparattıń eń perspektiv formalarınan biri esaplanadı. Dári-darmaqlardı ingalaciya usılında qollanıw Dem alıw jolları hám ókpeniń túrli kesellikleri ushın tikkeley dem alıw jollarına preparatlardı qollanıladı. Bunday jaǵdayda, dárilik zatlar ingalatsion usılında qollanıladı. Dem alıw sistemasına dári jiberilgende jergiliki, rezorptiv hám reflektor tásirlerdi alıw múmkin. Dárilik zatlardı jergilikli hám sistemalı qollanıw múmkin:
gazli zatlar (kislorod, azot oksidi); ushıwshı suyıqlıq puwları (efir, florotan); aerozollar (eritpelerdiń eń kishi bólekshelerin islep shıǵarıw). Qadaǵalaw sorawları 1. Terapiyalıq awqatlanıwdıń tiykarǵı principleri? 2. Balanslı dietanıń formulası? 3. Terapiyalıq dieta. 4. Asqazannıń sekretor funkciyasın asıratuǵın duodenal jarada qanday awqatlanıw belgilenedi. 5. Awır nawqaslardı awqatlandırıw. 1.18. Dem alıw sisteması kesellikleri menen awırǵan nawqaslardıń kútimi hám olardı baqlaw Pulmonologiya (latın tilinde pulmo – ókpe, grek. Logos - táliymat) ishek kesellikleri bólimi bolıp, dem alıw organları kesellikleri diagnozı, emleniwi hám profilaktik ilajlar ótkeriwdi úyrenedi. Dem alıw organları kesellikleri menen awırǵan nawqaslardı kózden ótkeriw hám olardıń kútimi 2 baǵdarda alıp barıladı. Ulıwma ilaj – hár qanday kesellik penen awırǵan nawqaslarda tómendegi kútim hám baqlaw alıp barıladı. Nawqastıń ulıwma jaǵdayın kózden ótkeriw termometriya arterial qan basımı hám pulsti qadaǵalaw temperatura qaǵazın toltırıw nawqastıń jeke gigienasına ámel etiw gorshok tutıw Arnawlı ilajlar – bul dem alıw organları keselligi simptomları (entigiw (demigiw), jótel, qan qusıw hám awırıw) menen awırǵan nawqaslardı baqlaw hám olardı kútip qaraw ilajları. 1.19. Dem alıw sisteması kesellikleriniń belgileri Download 329.33 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|