Ózbekstan RespublikasÍ joqarÍ hám orta arnawlÍ bilimlendiriw ministrligi

1.23. As sińiriw traktı organlarınıń rentgenologiylıq tekseriliwi

As sińiriw traktı organlarınıń rentgenologiyalıq tekseriliwi bos (asqazan, qızıl óńesh, ishekler, ót jolları) hám parenximatoz (bawır, asqazan astı bezi) organları jaǵdayın bahalaw imkaniyatın beredi. Rentgenokontrast zatısız ótkerilgen rentgenologiyalıq hám rentgenografiyalıq tekseriwler ishekte awqat ótpewi yáki asqazannıń perforaciyasında qollanıladı. Rentgenokontrast zat (bariy sulfat) qollanılıwı tiykarınan as sińiriw traktınıń motor funkciyası hám silekey qabatı jaylasıwı, jara, óspe, qısqarıw hám keńeyiw bólimlerin anıqlawda qollanıladı.

Qızıl óńeshti tekseriw. Rentgenologiyalıq tekseriwge nawqastı tayarlaw kórsetpege baylanıslı boladı.

Qızıl óńeshtegi jat deneni anıqlawda arnawlı tayarlıq shárt emes.

Qızıl óńeshtiń motor funkciyası hám onıń konturın (qısqarıw, keńeyiw bólimlerin hám óspeni anıqlaw) bahalaw ushın rentgenoskopiya yáki seriyalı rentgenografiya ámelge asırıladı; bunda nawqasqa ishiw ushın rentgenokontrast zat (150-200 ml bariy sulfat) beriledi.

Diffensial diagnostika ótkeriw waqtında tekseriwden 15 minut aldın nawqasqa vrach tárepinen buyırılǵan 1 ml 0.1% li atropin eritpesi jiberiledi.

Qızıl óńeshtiń organik tarayıwında vrach kórsetpesine qarap qalıń zond hám almurt tárizli rezina járdeminde qızıl óńeshten toplanǵan suyıqlıq sorılıp alınadı.

Asqazan hám on eki barmaqlı ishekti tekseriw.

Rentgenologiyalıq tekseriw bir neshe kún aldın baslanıp, sol bólimlerdi awqat massasınan hám gazlerden tazalawdan ibarat. Nawqastı tayarlaw basqıshları:

1. Tekseriwden úsh kún aldın ósimlik ónimlerinen hám gaz payda etiwshi basqa ónimleri bolmaǵan dieta buyurıladı. Múmkin emes: jańa pisken nan, kartoshka, lobıya, sút. Jeńil keshki awqattı (keshte saat 20 dan keshiktirmesten) belgilenedi. Máyek, krem, ikra, sır, gósh hám balıqsız dám beriwshi shópler, qumshekersiz shay yáki kofe, suwda qaynatılǵan pyure múmkin. Tekseriwden 2 saat aldın hám azanda nawqasqa tazalawshı klizma qoyıladı. Ishti jumsatıwshı dárilik zatlar usınıs etilmeydi, sebebi olar gazdiń kóbeyiwine sebep boladı.

Nawqastı tekseriwden 12 saat aldın eskertiwi kerek, azanda awqatlanbastan, ishpew, dári-darmaqlardı qabıl etpew hámde shegiw qadaǵan etiledi.

Úlken ishetki tekseriw. Kolonna – irrigoskopiya (latın tilinde suwǵarıw – suwǵarıw) radiologiyalıq tekseriwin ótkeriw ushın – ishektiń quramındaǵı hám gazlerden tolıq tazalaw kerek. Rengenkontrast zatı – bariy sulfatınıń 1,5 litr ıssı (36-37° C) suspenziyası rentgen bólmesinde tikkeley isheklerge klizma usılı menen jiberiedi.

Irrigoskopiyanıń ótkeriliwine qarsı kórsetpeler: rektum hám onıń sfinkterleri kesellikleri (isiniw, óspe, ajıratpa, sfinkter rektumı). Tekseriw ushın nawqastı tayarlaw basqıshları:

2-3 kún aldın gaz payda etiwshi azıq-awqat ónimleri usınıs etilmeydi. Jańa nan, kartoshka, jańa sút, jańa ovosh hám miyweler, miywe sherbetlerin awqat quramınan shıǵarıp taslaw kerek.

Tekseriw aldınan, nawqasqa jeńil keshki awqat (keshte saat 20 dan kesh bolmaǵan) beriledi. Zamarrıq, kefir, ikra, sır, qaynatılǵan gósh hám dám beriwshi zatlarsız balıq, qumshekersiz shay yáki kofe, suwda qaynatılǵan pyure ruqsat etiledi.

Tekseriw aldınan keshki awqattan aldın nwqasqa 30 gramm piste may (kastor mayı – ishek tutılıwına qarsı kórsetpe) beriledi.

Keshte (keshki awqattan keyin 30-40 minut) nawqasqa tazalawshı klizma qoyıladı, 1 saatlıq interval menen.

Tekseriwden 2 saat aldın tazalawshı klizma qoyıladı.

Tekseriwden 30 minut aldın, nawqasqa gaz shıǵarıwshı trubka qoyıladı.

Ót qaltasın tekseriw. Ót qaltasınıń rentgenogramması (xoletsistografiya) onıń túrin, jaǵdayın hám deformaciyasın, onda taslar bar ekenligin, bosatıw dárejesin anıqlaw imkaniyatın beredi. Rengenkontrast zat (mısalı, natriy iyodolat - "Bilimin") nawqasqa ishiw uhın beriledi, kontrast zat konsentraciyası bolsa qabıl etilgeninen keyin 10-15 saat ótkennen soń, ót qaltasında maksimal dárejege jetedi.

Rengenkontrast zattı tamırdıń ishine jiberilse, bul venoz xolegrafiya dep ataladı. Bul usıl intrahepatik ót kanalların kontrastlaw imkanın beredi. Bul jaǵdayda, 20-25 minuttan soń ót qaltasınıń súwretin hám 2-2,5 saattan keyin ót qaltasın alıwıńız múmkin.

Nawqastı tekseriw ushın tayarlaw preparat kontrastı zatın qollanıw metodikasına (usılına) baylanıslı.
1.24. Ishki organlardı endoskopiyalıq tekseriw metodı

Endoskopiya – silekey qabatın kóriw, deformaciya, jara hám qan ketiw deregi, óspelerdi hám poliplerdi anıqlaw imkanın beredi. Arnawlı úskeneler járdeminde tekserilip atırǵan organnıń belgili bir bólimlerin súwretke túsiriw hám mikroskopik tekseriw ótkeriw ushın biopsiya ótkeriw (silekey qabatı, óspe tuwındısın), kerek bolǵan preparatlardı jiberiw imkanın beredi.

Endoskopiyalıq tekseriw usılları:

Bronxoskopiya (traxeya hám bronlardı tekseriw)

Ezofagoskopiya (asqazandı tekseriw)

Fibroezofogogastroduodenoskopiya (fibrogastroskop járdeminde asqazan hám on eki barmaqlı ishekti tekseriw)

Intestinoskopiya (jińishke ishekti tekseriw)

Kolonoskopiya (juwan ishekti tekseriw)

Rektoromanoskopiya (latın tilinde Rectum – tuwrı ishek; eskirgen anatomik termin «S-romanum» - sigma tárizli ishek: tuwrı hám sigma tárizli ishekti tekseriw)

Sistoskopiya (quwıqtı tekseriw). Endoskopiyalıq tekseriw ash qarınǵa ámelge asırıladı. FEGDSda nawqas 8 saattan kesh bolmaǵan waqıtta awqatlanıwı kerek, azanda bolsa awqatlanbawı, shekpewi, suw ishpewi kerek. Intestinoskopiya, kolonoskopiya, hám rekto-romanoskopiyada nawqastı irrigoskopiyadaǵıday tayarlanadı. Sistoskopiyalıq tekseriwde nawqas quwıqtı bosatıwı kerek.

1.25. Ultradawıslı tekseriw usılı

Ultradawıslı tekseriw usılı (UDT) – túrli ultradawıs tolqınların ótkeriwsheńlikke iye bolǵan maydanlardan dawıs tolqını dereginen megagerslerden tarqalatuǵın tolqınlar járdeminde tekseriwden ibarat bolǵan metod. Ótkeriwsheńlik dárejesi organ tıǵızlıǵı hám elastikligine baylanıslı.

UDT (sonografiya) júrek (exokardioografiya) hám tamır (dopplerografiya), qalqan tárizli hám qalqan aldı bezi, qarın oblastı organları, búyrek hám kishi shanaq boslıǵı organları (quwıq, jatır, analıq tuqım bezi (яичник), prostata bezi), kóz hám miy keselliklerinde qollanıladı.

Qadaǵalaw sorawları:

1. 
   Asqazan-ishek sisteması kesellikleriniń tiykarǵı arızları.
   
2. 
   Qusıwda birinshi járdem
   
3. 
   Asqazannan qan ketkende birinshi járdem
   
4. 
   Asqazandı juwıw texnikası
   
5. 
   Klizmalar hám onıń túrleri. Klizma qoyıwǵa kórsetpe hám qarsı kórsetpeler
   
6. 
   Hár túrdegi klizmalardı qoyıw texnikası
   
7. 
   Meteorizm hám gaz aydawshı tútikshe (truba) qoyıw texnikası
   
8. 
   Qarın oblastındaǵı awırıw haqqında túsinik hám awırıwda birinshi járdem
   
9. 
   Júrek kúyiwi haqqında túsinik hám júrek kúyiwinde birinshi járdem
   
10. 
    Kekiriw haqqında túsinik hám kekiriwde birinshi járdem
    
11. 
    Júrek aynıwı haqqında túsinik hám júrek aynıwında birinshi járdem
    
12. 
    Ish qatıw haqqında túsinik hám ish qatıwda birinshi járdem
    
13. 
    Diareya haqqında túsinik hám diareyada birinshi járdem
    

1.26. Sidik payda etiw hám ajıratıw sisteması keselliklerinde nawqaslardı baqlaw hám olardıń kútimi

Búyrek hám sidik shıǵarıw trubası kesellikleri menen awırǵan nawqaslardıń kútimi hám qadaǵalawı 2 baǵıtta alıp barıladı.

Ulıwma is-ilajlar – túrli organlar hám sistemalar kesellikleri menen awırǵan nawqaslardı kózden ótkeriw hám tekseriw: nawqastı ulıwma kózden ótkeriw, termometriya, puls hám arteriya basımın tekseriw, temperatura qaǵazın toltırıw, nawqas jeke gigienası hám basqalar.

Arnawlı is-ilajlar – sidik ajıratıw organları keselliklerindegi simptomlar tiykarında tekseriw hám kózden ótkeriw: isiw, beldegi awırıw, arterial gipertenziya hám basqalar.

Búyrek hám sidik jolları kesellikleri menen awırǵan nawqaslardı baqlaw ıqtıyatlılıq hám turaqlı kútimdi talap etedi. Qashan nawqastıń: sidiginiń reńi ózeriwi, qan basımınıń kóteriliwi, dispeptik buziliwlar júz bergende, ulıwma jaǵdayı tómenlegende dárhal shıpakerge xabar beriw kerek boladı.

Búyreklerdiń tiykarǵı wazıypası – ajıratıw. Búyrekler organizmnen sidik, suwda erigen duz, metabolizm ónimlerin ajıratadı (tiykarınan, protein metabolizm ónimleri – “azot-qaldıǵı” boladı). Bunnan tısqarı, búyrekler beloklar, uglevodlar hám maylar almasıwı processlerinde, gemodinamikanı tártipke salıwda qatnasatuǵın biologik aktiv zatlar (eritropoietin, renin, prostaglandinler hám basqalar) islep shıǵaradı.

Hár 5-10 minutta búyrekler arqalı denemizdegi barlıq qan aǵıp ótedi, sutkasına búyreklerde 1000 litr ge shekem qan aylanadı. Búyrektegi sidik turaqlı áste-aqırınlıq penen quwıqqa toplanadı. Keń mániste, «diurez" sózi sidiktiń payda etiliwi hám sidikti ajıratıw mánisin bildiredi, biraq ol kóbinese sidik shıǵıwı muǵdarın xarakterlew ushın qollanıladı (grek tilinde diureo – sidik ajıratıw). Kún dawamında ajıralatuǵın ulıwma sidik muǵdarı sutkalıq diurez delinedi. Bir minuttaǵı ortasha diurez minutlıq diurez delinedi (bul búyrek funkciyasın ańlatadı). Úlken jastaǵı adamlarda sidik ajıratıwdıń kúndelikli muǵdarı ádette, qabıl etilgen suyıqlıqtıń 50-80% in quraydı, yaǵnıy 1000 dan 2000 ml arasında ózgerip turadı. Suyıqlıqtıń qalǵan kólemi teri arqalı (300-400 ml/kúnine) ókpe arqalı (300-400 ml ge shekem, fizikalıq talıǵıw waqtında 500 ml ge shekem) ajıraladı. Ishekler arqalı 100 ml ge shekem suyıqlıq ajıraladı. Fizikalıq, awır jumıs islegende hám ıssı hawada hádden tısqarı terlew, qusıw, ish ótiwi waqtında sidik ajıralıwı kemeyedi hám kerisinshe, kóp suyıqlıq qabıl etilgende sidik ajıralıwı kóbeyedi.

Búyrek hám sidik jolları kesellikleri menen awırǵan nawqaslarda túrli arızlar baqlanadı. Bunda bel oblastında isiw, dizuriya, awırıw, sidik ajıralıwınıń buzılıwı, qan basımınıń artıwı sıyaqlı belgiler salıstırmalı kóp baqlanadı.

Búyrek kesellikleri menen awırǵan nawqaslardıń kútiminiń zárúrli bólimi ajıralǵan sidiktiń qásiyetleriniń ózgergenligin baqlaw bolıp esaplanadı.

Sidiktiń reńi pigmentler (uroxrom, urobilin hám basqalar)ge baylanıslı bolıp, ádette ashıq sarı reńnen qızǵısh-sarı reńge shekem ózgerip turadı. Qoyıw sidik ashshı shay reńindey boladı. Sidik reńiniń ashıq yáki toyǵın bolıwı onıń salıstırmalı tıǵızlıǵı hám ajıratılǵan sidiktiń muǵdarına baylanıslı túrde ózgerip turadı: tıǵızlıǵı joqarı bolǵanda sarı reńde bolsa, salıstırmalı ashıq túsli sidik salıstırmalı tıǵızlıǵı tómen bolǵan jaǵdaylarda baqlanadı.

Sidiktiń reńi qabıl etilgen dáriler hám qabıl etilgen awqatlarǵa baylanıslı túrde ózgerip turadı.

Sidiktiń reńi túrli patalogik jaǵdaylarda da ózgeredi. Mısalı, qusıw, ish ótiw, organizmniń suwsızlanıwı toyǵın sarı, pollakuriyada sidik suwday reńsiz boladı. Búyrektegi tas jıljıwında sidik qan esabına qızıl reńge kiredi, ótkir nefritte “gósh juwındısı “reńli gemzturiyac baqlanadı.

Gematuriya (grek tilinde Haimatos – qan, top – sidik) sidikte qan yáki eritrocitlerdiń payda bolıwı.

Iyisi. Normal sidik ótkir bolmaǵan, ózine tán iyiske iye. Ammiak iyisli sidik – sidik jollarında yáki hawada sidikke bakteriyalar túsiwinde baqlanadı (ótkir sistit, óspeniń bólekleniwinde). Diabetik komada miyweli iyis (almalı) keton denesheleri esabına, chesnok qabıl etilgende bolsa sidik dárhal ótkir, jaǵımsız iyisli bolıp qaladı.

Tınıqlıǵı. Normal sidik tınıq, taza boladı. Gúńgirtlesiwi sidikte kóp muǵdarda duzlardıń, may tamshıları, silekey, bakteriya, kletka elementleriniń bar ekenligin bildiredi. Sidiktiń tınıqlıǵı 4 túrli boladı: tolıq, tolıq emes, azǵantay gúńgirtlesken, gúńgirt. Gúńgirtlesken sidik piyelonefritte, tómengi sidik jolları infekciyalarında duz ajıralıwında baqlanadı. Biraz gúńgirtlesken sidik normal bolıwı da múmkin.

Bunday nawqaslarda, álbette, qabıl etilgen suyıqlıq hám ajıratılıp atırǵan sidiktiń muǵdarın qadaǵalaw kerek. Nawqaslar erikli túrde yáki medicina xızmetkerleriniń járdemi menen sutkalıq diurezdi anıqlawı shárt hám miyirbike alınǵan maǵlıwmatlardı temperatura qaǵazına jazıwı, sutkalıq diurezdi ml lerde ańlatıp jazıwı kerek. Qabıl etilgen suyıqlıqtı esaplawda tek ǵana sorpalar, shay, soklar esaplanadı, bálki, ishilip atırǵan dárilik zatları, qalaberse parenteral kiritilip atırǵan dárilik zatlar da esaplanadı. Nawqastan ajıralıp atırǵan sidiktiń barlıq muǵdarı ólshemli bankaǵa jıynap barıladı hám kún aqırında ulıwmalastırıladı. Sonnan keyin qabıl etilgen suyıqlıqlar muǵdarı hám sutkalıq diurez kórsetkishleri salıstırıladı. Egerde qabıl etilgen suyıqlıq ajıratılǵan sidik muǵdarınan artıq bolsa, teris (minus) diurez, kerisinshe, ajıratılǵan sidik sutka dawamında qabıl etilgen suyıqlıqqa teń yáki onnan artıq bolsa oń diurez delinedi.

Sidik shıǵarıwı buzılıwı bar bolǵan nawqaslar úlken itibarǵa mútáj esaplanadı. Nawqaslardıń palataları jıllı bolıwı kerek, eger nawqaslar ásirese ayaqları tońsa, sidik shıǵarıwı tezlesedi. Enurez kútimge mútáj nawqaslardıń tósekleri kleyonkalar menen qaplanıwı maqsetke muwapıq boladı. Poliuruya kútimge mútáj nawqaslarǵa arnawlı pampersler paydalanıwımız múmkin.

Diurezdiń ózgeriwi

Bul búyrek hám sidik ajıratıw jolları keselliklerinde eń kóp baqlanatuǵın belgilerden biri.

Poliuriya (grek tilinde polys – kóp, uron – sidik) sutkalıq sidik muǵdarı 2000 ml den artıwı. Tómendegi jaǵdaylarda baqlanadı.

Fiziologik – sutkalıq suyıqlıq qabıllaw artıp ótkende, hámiledarlıq hám kúshli stress jaǵdaylarında.

Isiw, ekssudat, transsudatlardıń sorılıwında.

Ótkir nefrit hám pielonefritte

Qantlı diabette

Sozılmalı búyrek jetispewshiliginde

Poliuriyada turaqlı túrde shaqqanlıq hám shóllew kúshli boladı.

Oligouriya (grek tilinde olygos – kem, uron – sidik) sutkalıq sidiktiń 500 ml hám onnan kem ajıralıwı. Bul tómendegi jaǵdaylarda baqlanadı:

Fiziologik – suyıqlıq qabıl etiw sheklengende, kóp terlewde, fizikalıq talıǵıwlarda

Ótkir hám sozılmalı nefritlerde

Júrek jetispewshiligi

Kúyiw keselligi (shok bosqıshında)

Búyrek záhárleniwlerinde

Túrli etiologiyalı shoklarda

Qarın boslıǵı óspelerinde hám kishi shanaq organları óspelerinde

Anuriya (grek tilinde an – joq, uron – sidik) sidik ajıralıwı toqtawı esabına quwıqqa sidik túspewi (200 ml/sutka hám onnan kem). Anuriya búyrek jetispewshiliginde (búyrekke baylanıslı) arterial basım túsip ketiwi (búyrekten tısqarı anuriya), sidiktiń ajıralıwına tosıq bolǵan jaǵdaylarda (mısalı, sidik ajıratıw trubalarınıń óspe penen basıp qoyılıwı jaǵdaylarında) baqlanadı.

Ishuriya (grek tilinde ischo – toqtaw, yáki tosqınlıq etiw, uron – sidik). Bunda quwıq tolǵanda da onı sırtqa shıǵara almaw baqlanadı. Ishuriya quwıq atoniyası yáki sidik jolınıń tarayıwında baqlanadı.

Ishuriya júzege kelgende keshiktirilmegen halda quwıqtı bosatıw kerek. Bunday jaǵdaylarda nawqaslarda ǵárezsiz túrde sidiktiń ajıralıwın nawqastıń átirapında tap kraynikten suw aǵıp turǵanday yáki shaynekte suwdı tamshılatılǵanday shawqımdı payda etip, yáki jınısıy organlardı ıssı suw menen juwıw arqalı yáki qın ústi oblastına grelka qoyıwdı qollanıw menen júzege keltiriw múmkin.

Egerde bulardıń hesh qaysısı nátiyje bermese nawqasqa sidik shıǵarıw trubası (kateter) jalǵap qoyıladı.

Nikturiya. Búyreklerdiń normal xızmeti ushın kúndizgi diurezdiń ústinligi tán (kúndizgi diurezdiń túngi diurezge qarata shama menen 4:1). Nikturiya (grek tilinde nyktos – tún, uron – sidik) – túngi diurez artıwı esabına usı qatnastıń ózgerisi (sidiktiń kóp bólimin kúndizi emes túnde kóbirek ajıralıwı). Nikturiya túrli búyrek keselliklerinde, prostata bezi gipertrofiyası hám qantsız diabetke shalınǵan nawqaslarda baqlanadı. Nikturiya búyrek kesellikleriniń erte simptomlarınan biri bolıp, ásirese kekselerde kóp ushıraydı.

Enurez. Tiykarınan jası úlkenlerde hám kekselerde sidikti uslap tura almaw – enurez (grek tilinde enureo – ıǵallaw) menen birge ótedi. Enurez jası úlken adamlarda prostata bezi adenomasında baqlanadı.

Pollakiuriya. Ádette sutkasına normal 3-4 márte sidik ajıraladı. Pollakiuriyada (grek tilinde pollakis – kóp márte, tez tez, uron – sidik) sutkalıq sidik ajıralıwı 6-7 márteden joqarı boladı. Bul jaǵday kóp suw ishkende, sidik ajıratıw jolları isiniwinde kóringen prostata bezi adenomasında hám poliuriya menen keshiwshi keselliklerde baqlanadı.

Dizuriya (grek tilinde dys – funkciyanıń buzılıwı, uron – sidik) – quwıqtan sidik ajıralıwınıń tezlesiwi hám/yáki qıyınlasıwı, awırıwlı bolıwı menen xarakterlengen sidik shıǵarıwdıń buzılıwlarınıń ulıwma ataması. Dizuriya simptomları sidik ajıratıw sistemasınıń isiniw kesellikleri (sistit, uretrit, piyelonefrit, búyrek tuberkulyozında hám baqalar) hám sidik jolında tas bolǵanda kórinedi.

Stranguriya (grek tilinde strangos – tamshı, uron – sidik) awırıwlı sidik ajıralıwı basqa ózgeris hám buzılıwlar baqlanbaǵan halda.

Isikler. Búyrek keselliklerinde baqlanatuǵın isikler kóbinese ústki betinde payda boladı (paraorbital isik), kóringen isik sindromında bolsa deneniń tómengi bólimlerinde de baqlanadı. Bazıda isikler anıq kóringen, betlerge, qol-ayaqlarǵa tarqalǵan boladı hám anasarka rawajlanıwı menen ótedi.

Isikler kelip hıqqan nawqaslardı baqlawda tek sutkalıq diurezdi anıqlaw ǵana emes, bálki dene salmaǵın da anıqlaw kerek.

Beldegi awırıwlar. Búyrek hám sidik shıǵarıw jolları keselliklerindegi bel oblastında awırıw búyrekler kapsulasınıń tartılıwı (mısalı, búyrektegi isiniw processlerinde – nefritte) hám/yáki sidik ajıratıw trubaları obstuksiyasında (tas, uyıǵan qan menen) baqlanadı. Awırıwdıń turaqlı bolıwı eki túrli jaǵdayda: glomerulonefritte – ulıwma awırıw hám piyelonefritte tek ǵana belgili bir tárepte baqlanadı. Kúshli, tolǵaq tárizli, bel oblastınıń bir tárepindegi hám aralıq oblastına tarqalıwshı awırıwlar – búyrek shanshıwı – sidik tas keselliklerinde kórinedi.

Búyrek shanshıwına birinshi járdem – shıpaker kelgenge shekem jıllı suwlı vanna yáki grelka qoyıladı. Onıń temperaturası 38-39⁰C, vanna qabıl etiw dawamlılıǵı 10-20 minuttı quraydı. Bunnan tısqarı shıpaker usınısına qaray nawqasqa spazmolitik hám analgetikler kiritiledi.

Arterial gipertenziya

Búyrek patologiyalar nátiyjesinde kelip shıǵatuǵın simptomatik arterial gipertenziyanıń simptomı esaplanadı. Búyrekler arterial gipertenziyası ámeliy jaqtan simptomsız ótiwi múmkin hám emlew de jetkilikli dárejede quramalı boladı. Aterial gipertenziya anıqlanǵanda, nawqasta sistemalı túrde qan basımı sutkada 2-3 márte yáki onnan da kóp ólshep turıladı hám álbette shıpaker usınısına qaray antigipertenziv zatlar qabıl etiledi.

Qadaǵalaw sorawları:

1. 
   Búyrek hám sidik-ajıratıw sisteması kesellikleriniń tiykarǵı arızları
   
2. 
   Búyrek shanshıwında birinshi járdem
   
3. 
   Ishuriya haqqında túsinik hám ishuriyada birinshi járdem
   
4. 
   Diurez – bul ….
   
5. 
   Anuriya – bul ….
   
6. 
   Poliuriya – bul …
   
7. 
   Oligouriya – bul ….