Ózbekstan respublikasi joqarí HÁm orta

II BAP. ALALIK BALALAR MOTORIKASINIŃ ÒZINE TÁN QÁSIYETLERI
2.1. Alalik balalardıń názik qural sheberliginiń ulıwma tùsinigi hám qásiyetleri
3—4 jaslar jumıs baslaw ushın qolay esaplanadı. Bunda, balada bilimlerge umtılıw payda boladı jáne bul ishda aktivlik, sanalılıq, qızıǵıwshılıq, sınshılıq ushın zárúrli bolıp tabıladı. Alaliyada unamlı dinamika tómendegi faktorlardı esapqa alǵanda kórinetuǵın boladı : kemshilikti erte anıqlaw, ekilemshi buzılıwlardıń waqıtında aldın alıw, norma daǵı ontogenezni esapqa alıw, sóylewdiń barlıq strukturalıq bólimlerine sistemalı tásir etiw, balalarǵa differensial jantasıw, sensor — intellektuallıq hám effektiv — shıdamlılıq tarawına ta 'sir etiw menen birge sóylewdi qáliplestiriw, sóylewiy processler, oylaw hám bilim aktivligin qáliplestiriwdiń bir pútkilligi. Balalardıń názik qural sheberliginiń ulıwma túsinigi hám qásiyetleri Názik qural uqıpı - bul eń zárúrli sistemalar : nerv, bulshıq et hám suyeklerdiń muwapıqlastırılgan háreketleri nátiyjesinde qol, barmaqlar hám ayaq barmaqları menen kishi hám anıq háreketlerdi orınlaw qábileti. Qol hám barmaqlardıń motorlı kónlikpelerine kelsek, tez-tez epshillik termini qollanıladı. Názik motor tarawı ápiwayı ım-ishara -belgilerden (mısalı, oyınshıqtı ustaw ) júdá quramalı háreketlerge shekem (mısalı, jazıw hám sızıw sıyaqlı ) hár qıylı háreketlerdi óz ishine aladı. Názik qural kónlikpelerin rawajlandırıw balanıń ulıwma rawajlanıwda zárúrli rol oynaydı. Jańa tuwǵan bópeden baslap názik qural qábiletleri rawajlanadı. Birinshiden, bópe qolına qaraydı, keyin olardı basqarıwdı úyrenedi. Birinshiden, ol pútkil kafti menen zatlardı aladı, keyin tek eki (bas hám kórsetkish barmaqları ) menen. Keyin balaǵa qasıq, qálem, sabınlaǵıshnı tuwrı tutıwǵa uyretiledi. Názik qural qábiletleri júdá zárúrli ózgeshelikke iye. Bul balanıń nerv sisteması, kóriw, dıqqat, yad hám aqıl menen baylanıslı. ilimpazlar názik qural kónlikpelerin rawajlandırıw hám sóylewdi rawajlandırıw júdá bekkem baylanıslılıǵın tastıyıqladılar.jáne bul júdá ápiwayı túsintirilgen. Miyada sóylew hám háreket orayları bir-birine júdá jaqın jaylasqan. Sol sebepli, barmaqlardıń háreket qábiletleri xoshametlantirilganda, sóylew orayı aktivlasha baslaydı. Sol sebepli balanıń sóylewin waqıtında rawajlandırıw ushın názik qural sheberligin rawajlandırıwǵa úlken itibar beriliwi kerek. Názik qural uqıpı tikkeley qol epshilligine, keleshekte qáliplesetuǵın pátga hám balanıń reakciya tezligine tásir etedi. Balanıń názik motorlı kónlikpelerin rawajlandırıwdıń ayriqsha qásiyetlerine kóre, olar keleshekte onıń mektep shólkeminde oqıwǵa tayınlıǵın bahalaydilar. Eger hámme zat tártipte bolsa, ol halda bala jazıwdı úyreniwge tayın, logikalıq pikirlew hám pikirlewdi biladi, jaqsı yad, dıqqattı jıynash, dıqqat hám oyda sawlelendiriwge iye, izbe-iz sóylewqa iye. Názik qural kónlikpeleri az-azdan rawajlanadı, bul individual process hám hár bir bala ushın ol óz tezliginde baradı. Daslep, bópediń háreketleri qolaysız, uqıpsız hám uyqas emes. Kishkentayǵa názik qural sheberligin asırıwǵa járdem beriw ushın siz ol menen oqıw oyınların oynawıńız kerek (" Razvitie" onlayn jurnalında 1 jaslı balalar ushın oqıw oyınları, sonıń menen birge 2 jaslı balalardı rawajlandırıw ushın oyınlar haqqında maqalalar ámeldegi). Názik qural kónlikpelerin rawajlandırıw ushın ilajlar, oyınlar hám shınıǵıwlar Názik qural sheberligin rawajlandırıw ushın kóplegen ilajlar, oyınlar hám shınıǵıwlar bar. Olardı tómendegi gruppalarǵa bolıw múmkin:
barmaq oyınları,
kishi zatlar menen oyınlar
modellestiriw hám sızıw,
barmaq massajı
Eń ápiwayı hám nátiyjeli oyınlardı kórip shıǵıń : Palma massajı. Bul hár qanday jas daǵı názik qural sheberligin rawajlandırıwdıń eń ańsat hám kóp qırlı usılı. Barmaǵıńızdı balanıń alaqanları boylap yuring, olardı urıng hám massaj etiń. " Magpie-Crow" sózi menen háreketleringizga joldas bolıń. Xop. Balalıǵınan hámme " Ladushki-okladushki" uyqasın biladi. Bul oyın kishkentaylarǵa barmaqların tuwrılawǵa hám qolın shappat shertiwge uyretedi.
Qaǵaz jırtılıwı. Bul shınıǵıw 7 aylıq balalar ushın juwap beredi. Perzentińizge bir neshe bet jumsaq reńli qaǵaz beriń. Ol bunı zawıq menen sezim etedi, onı qolına aylantıra baslaydı hám jırtıp taslaydı. Bul shınıǵıw oǵan sheksiz zawıq baǵıshlaydı. Betlerdi aylandırıw. Bir jıl ótkennen, qaǵazdı jırtıp taslawdı qandayda bir súwretli kitap yamasa jurnaldı betlew menen almastırıw múmkin.Boncuklar. Balalar kishi zatlarǵa tiyiwdi jaqsı kórediler, bul júdá paydalı. Sol sebepli siz hár túrlı ólshem degi hám forma daǵı boncuklar menen bir neshe boncuklar qoyıwıńız múmkin. Bala quwanısh hám qızıǵıwshılıq menen barmaqları menen olarǵa tegadi.Qosımshalar -kese Olardan minarlar qurıwıńız, olardı bir-birine qoyıwıńız múmkin. Bul oyın balanıń ob'ektlerdiń ólshemi haqqındaǵı túsinigin rawajlantıradı. Jarmalar. Hár qanday donni ıdısqa soling hám bópeqa beriń. Ol qolı menen donga tegadi yamasa barmaqları arqalı to'kib jiberedi. Bul oyın názik qural kónlikpelerin hám teginish sezimlerin jaqsı rawajlantıradı. Donli ıdıslar. Hár qıylı dánlerdi bankalarga to'kib taslang hám balanıń qolın hár bir bankaǵa gezek menen batırsin. Sonday etip, ol túrli danalardı sezim etiwi hám olardı barmaqları menen alıwı múmkin. Siz wazıypanı quramalılashtirishingiz múmkin. Balanıń aldında donga kishi zatlardı ko'mib, oǵan banka beriń. Ol bul elementti tabıwǵa háreket qilsin. noqat. Sizge noqat hám alınatuǵın qaqpaqlı kavanoz kerek boladı. Balaǵa birinshi náwbette qopqog'ini alıp taslaw kerekligini kórsetiń, keyininen barmaqlaringiz menen noqattı alıp, ıdısqa soling, keyininen qopqog'ini yoping. Perzentingizdan da tap sonday qılıwdı so'rang. Eger ol birinshi ret islemese, tushkunlikka tushmang. Balaǵa barlıq háreketler shınjırın az-azdan bir neshe ret kórsetiń hám keyin ol, álbette, hámme zattı tákirarlay aladı. Aktiv balalar bul oyınnan demde zerikib ketiwedi, bul halda olardı májbúrlewdiń hájeti joq. Balaǵa basqa oyındı usınıs etiń.Burama qaqpaqlar. Bankalar, butilkalar, kóbiksheler qopqog'ini burama qılıw hám ashıw sıyaqlı ápiwayı shınıǵıwlar barmaqlardıń epshilligin rawajlantıradı. Kishkentayıńızǵa túrli ólshem degi hám forma daǵı ıdıslardı usınıs etiń, bul oyındı jáne de reń-barang etedi.

Bólew, ashıw hám bólew. Bul shınıǵıw qosımsha oyınshıqlardı talap etpeydi. Az-azdan balanı kiyinish procesine kiritiń. Oǵan óziniń tuymeleri hám fermuarlarini bekkemlew hám ashıwǵa ruxsat beriń. Bul tekǵana qol háreketlerin rawajlantıradı, bálki balanı ǵárezsiz bolıwǵa uyretedi. Bunnan tısqarı, balańızǵa ájayıp qol tárbiyashıı bolatuǵın kereksiz tańǵılı ayaq kiyimlerdi beriń. Modellestiriw. Modellestiriw hár qanday jas daǵı balalar ushın juwap beredi. Modellestiriw ushın plastilin, ılay, qamır sáykes keledi. Geypara zat pısırıwshı bolǵanıńızde, balańızdı ózińiz menen alıp keliwingizga isenim payda etiń. Ol qamır qarıw hám jayıwdı jaqsı kóredi. Bunnan tısqarı, ol onasiga járdem bergeninen maqtanadı. sızıw hám reń beriw. Noqatlı sızıqlardan ibarat súwretlerdiń konturın, sonıń menen birge, túrli forma daǵı reńli ob'ektlerdi baqlaw júdá paydalı. vertikal ústlerge sızıw júdá paydalı : diywal, doska, ayna. Sol sebepli, bópe sızıw ushın arnawlı taxtanı osib qoyıw usınıs etiledi.Mozaika hám jumbaqlardı jıynaw. 3 jasqa deyingi balalar ushın jumbaqlar hám úlken bólimlerge iye mozaikalar saylanadı. Bulmacalar da oyda sawlelendiriwdi uyretedi. Shıǵıp ketiw. Balalar qayshı, jabıwtiruvchi tayaq, reńli qaǵaz hám karton satıp alın. Oǵan ónermentchilikni uyretiń. Súwretlerdi kesip alın, olardı jabıwtiring, qar úzindilerin jaratıń hám taǵı basqa. Bul tekǵana názik qural sheberligin, bálki keńislikdegi oyda sawlelendiriwdi hám dóretiwshilik pikirlewdi de rawajlantıradı.

2.2. Mektepke shekemgi bolǵan alalik balalardiń mayda motorıkası hám soylewın rawajlandırıwdıń òzine tánligi

3-4 kisigeshe bolǵan gruppalarda hám barlıq qatnasıwshılardıń ǵayratı artadı ; olar bir bala etakchining iskerligine kemrek baylanıslı. Xizmet etiw qábileti seriklerge barıw, olardıń ideyaların ózleri menen birlestiriw azayıwına alıp keledi oyın daǵı niyu qarama-qarsılıqlar. Sonday etip, rolli oyındıń tabısı shubhasız baylanıslı oqıtıwshınıń shólkemlestirilgen iskerliginen elekler. Birinshiden, oqıtıwshına oyın syujetini rawajlandırıw ushın sharayat kerek, tema -oyın ortalıǵın jaratıw jas hám shaxstı esapqa aladı mektepge shekem jas daǵı balanıń vizual qásiyetleri. Rol oynaw ushın atributlar oyınlar reń-barang hám estetik bolıwı kerek, sebebi olar menen bala menen ushırasıw. Temaǵa tiykarlanǵan oyın ortalıǵın tuwrı shólkemlestiriw de óz ishine aladı oqıtıwshı tárepinen balalar dóretiwshilikotini rawajlandırıw boyınsha programmalıq wazıypanı orınlaw oyın iskerligi.Ekinshiden, rolli oyın tek tabıslı boladı eger oqıtıwshı oyın iskerligin tashkil qilsa hám ótkerse balalardı hár bir jaǵdayda emes, bálki izbe-iz hám sistemalı túrde. Oqıtıwshınıń balalar ushın oqıtıwshın baqlaw qábileti oǵan material beredi oy-pikirler, olardıń oyın jobaları hám tájiriybelerin túsiniw qábileti, tiykarlanǵan sonnan, mektepge shekem jas daǵı balalar menen oyın iskerligin joybarlaw. hám aqır-aqıbetde, úshinshiden, balalar menen rolli oyındı shólkemlestiriw arqalı oqıtıwshı oqıtıwshı balalardı oyınǵa úyretiw usılları hám usıllarınan aktiv paydalanıwı kerek sizdiń háreketlerińiz hám oyın shınjırı menen úlken mektepge shekem jasda,saylanǵan rol yamasa oyın syujetiga kóre.Mektepke shekemgi bolgʻan balalardiň mayda motorikasi hám soylewin rawajlandiriwdiň òzine tánligi Ím-ishara -belgiler baslanıwiy adamlardıń birinshi baylanıs forması edi; ásirese Bul erda qoldıń roli úlken edi - bul belgi qılıw arqalı múmkinshilik berdi bunı rawajlandırıw ushın qorǵaw, abay hám basqa háreketler adamlar baylanıs etetuǵın tiykarǵı til.
Keyinirek ım-ishara -belgiler úndew hám yıǵlaw menen birlestirila basladı. Ketti mıń jıllar dawamında awızsha sóylew rawajlanǵan bolsa -de, ol uzaq waqıt saqlanıp qaldı ım-ishara -belgi sóylewi menen baylanıslı edi (bul baylanıslılıq ózin sezim etedi zamanagóy adam ). Muwapıq sóylewdi pikir dúnyasınan ajıratıp bolmaydı : sóylewdiń izbe-izligi - izbe-izlik pikirler. Baylanısqan sóylew balanıń pikirlew mantig'ini, onıń sheberligin sáwlelendiredi aqıl etilgenin túsinip, tuwrı, anıq, logikalıq ańlatıw sóylew. Aytqansha, bala óz bayanatın qurıwǵa ılayıq, húkim qılıw múmkin sóylewiniń rawajlanıw dárejesi haqqında.Óz pikirlerin izbe-iz, izbe-iz, tuwrı hám metaforaiy ańlatıw qábileti (yamasa kórkem ádebiyatqa baylanıslı tekst) da estetik rawajlanıwǵa tásir etedi bala : qayta gúrriń qılıwda, gúrrińlerin jaratıwda bala paydalanadı shıǵarmalardan úyrenilgen obrazlı sóz hám sóz dizbegiler. Sóylew qábileti balaǵa sıpayı bóliwge, engib ótiwge járdem beredi tınıshlıq hám uyalshaqlıqtan shaǵılısıw, ózine isenimdi rawajlantıradı. Baylanısqan sóylew mazmun hám forma birliginde kórip shıǵilıwı kerek.Semantik táreptiń chetlanishi sırtqı, rásmiy bolıwına alıp keledi tárepi (sózlerdiń grammatik tárepten tuwrı qollanılıwı ), logikalıq tárepi Al. Bul mániste zárúr sózlerdi nadurıs tapa almaslikda kórinetuǵın boladı sózlerdi tuwrı isletiw, bólek sózlerdiń mánisin túsintira almaslik.Sonday etip, izbe-iz sóylew tolıq prezentaciya retinde túsiniledi logikalıq, izbe-iz ámelge asırilatuǵın arnawlı bir quram arator hám anıq, grammatik tárepten tuwrı hám obrazlı. Házirgi waqıtta neyropsikologik izertlewler M. M. Kol- tsova (1979 ) hám basqa ilimpazlar sóylewdiń rawajlanıw dárejesi ekenligin tastıyıqladılar názik háreketlerdiń qáliplesiw dárejesine tuwrıdan-tuwrı proporcional túrde barmaqlar. Bul jaylasıwdıń anatomik jaqınlıǵı menen baylanıslı mıy yarım korteksida awızsha hám sóylew zonaları, keń tarqalǵan qural hám sóylew sistemalarınıń islewi, sonıń menen birge, óz-ara normal hám patologikalıq sharayatlarda sóylew hám qural kónlikpelerin qáliplestiriw ortasındaǵı baylanıslılıq. Ápiwayı fizikalıq hám asabiy kórsetkishlerden biri ekenligi tastıyıqlanǵan lekin-balanıń intellektual rawajlanıwı onıń qolın, qol sheberligin rawajlandırıw bolıp tabıladı
ny, yamasa olar aytqanı sıyaqlı, názik qural uqıpı. Bala qolınıń uqıpı menen - haqqında zamanagóy izertlewler tiykarında qánigeler juwmaq qılıwıp atır oraylıq nerv sistemasınıń rawajlanıw qásiyetleri jáne onıń múqaddesligi -mıy. Mektepge shekem jas daǵı balalarda sensorimotor rawajlanıwı tiykarǵı esaplanadı intellektual rawajlanıw, intellektual qábiletler qáliplese baslaydı erte hám óz-ózinen emes, bálki iskerliginiń keńeyiwi menen bekkem baylanıslı halda, ulıwma motor hám qóllanba, sonday-aq. pikirlew rawajlanıwınıń baslanıwı qol beredi. Tıshqanchaning iskerligi dawamında Qol ush tiykarǵı funkciyanı atqaradı : háreket shólkemleri, organlar bilim, energiya akkumulyatorlari (bulshıq etlerdiń ózleri ushın da, basqa organlar ushın da ). Eger bala qandayda bir zatqa tegsa, ol halda bul waqıtta qoldıń bulshıq etleri hám terisi Kózler hám miyani kóriw, teginish, parıqlaw, eslep qalıw ushın " úyretiw". Qol qanday shay, ob'ektlerdi tekseredi? 1. Tiyiw ob'ekt bar ekenligin, onıń qarańǵılıǵın tekseriw imkaniyatın beredi temperatura, ıǵallıq hám basqalar.2. Basıw ayrıqshalıqlar haqqında maǵlıwmat alıw imkaniyatın beredi vah materialları. 3. Qayta islew kóplegen qızıqlı ayrıqshalıqlardı ashıp beredi
ob'ektler: salmaqlıq, sirt qásiyetleri, formaları hám basqalar. 4. Basım deneniń jumsaq yamasa jumsaq ekenligin anıqlaw imkaniyatın beredi qattı, ol qanday materialdan etilgen.
5. Silash arqalı sezim qılıw ózgesheliklerin anıqlaw imkaniyatın beredi hám ústler. Barmaq úshleri menen sızıqsha hám ayqulaq háreketleri tsev joqarı anıqlıq menen tekǵana tegislikti tán alıwǵa járdem beredi - pürüzlülük, sonıń menen birge, materialdıń túri, mısalı, teginish ushın anıqlanadı quying, qanday qaǵaz : gazeta qaǵazı, pergament, blotter.Qol biladi, mıy bolsa sezim hám aqıldı ornatadı, olardı baylanıstıradı kóriw, esitiw hám iyis biliwdi quramalı birlestirilgen ob'ektke aylantıradı.waqıtlar hám shıǵıwlar. Qo'lni rawajlandırıw ushın oyınlardı shólkemlestiriw kerek kishi oyınshıqlar menen ry, kishi dizayner menen sabaqlar, mozaika, músinshilik
loydan hám plastilindan ka. Málim bolıwısha, balalar qanshellilik kóp modellestiriw menen shuǵıllansa, barmaqlarınıń háreketleri qanshellilik isenimli hám muwapıqlastırılgan boladı. 5 ke shekem anıq, óz basımshalıq menen jóneltirilgen háreketlerdi asırıw múmkinshiligin beredi, Sol sebepli balalar etarlicha anıqlıqtı talap etetuǵın wazıypalardı orınlawǵa ılayıq sti hám qoldıń háreketlerin muwapıqlastırıw. Bularǵa hár túrlı túrler kiredi qaǵaz hám matodan to'quv, artıqsha bezew bermey (qaǵazdan ǵalı toqıw ). reńli sızıqlar ).Háreketlerdiń anıqlıǵı hám epshilligi balalar tárepinen tınıshsızlanıwlı tárzde iyelenipdi sabaq " boncuklar soǵıw". Balalar úshmúyeshlikte tórtmuyushler qaǵaz betlerin kesiwedi kvadratshalar, olardıń hár biri boncuk formasında oralǵan, onıń uchi bekkemlengen elim menen. Tayın boncuklar ipga baylanısqan. Hámme isleydi boncuklar qılıw bayqaǵısh -motor muwapıqlashtirishni talap etedi, ıqtıyatlılıq menen sti, qatańlıq, yaǵnıy jazıwdı úyretiw ushın zárúr bolǵan pazıyletler.Qol sheberligin rawajlandırıwda isenimli paydalanıw qábileti bólek rol oynaydı qayshı dep ataw múmkin.Turaqlı shınıǵıwlar : simmetrik bolmaǵan kesiw, aplikatsiya, kesiw otkritkalardan qayshı háykelsheler. O'yilgan nomerlerden balalar múmkin ámeliy kompozitsiyalarni dúziw.Qaǵazdan ónermentshilik qılıw da rawajlanıw qurallarından biri bolıp tabıladı. qoldıń kishi bulshıq etlerin baylanıstıradı. Bul jumıs mektepge shekem jas daǵı balanı ózine tartadı, oyda sawlelendiriwdi, konstruktiv pikirlewdi rawajlandırıwǵa járdem beredi. Bunıń menen islew sıyqır málim bir nátiyje menen tawsıladı, lekin oǵan erisiw ushın sizge kerek lekin kerekli kónlikpelerdi iyelew, shıdamlılıq kórsetiw, taqat. Áhmiyetlisi, bul - balalar óz jumısların qılıwdıń quwanıshın sezim etediler kúsh hám múmkinshilikleringizga isenimdi rawajlantiring. Bul qollap -quwatlanıwı kerek hám jasına sáykes keletuǵın wazıypalar hám úlkenlerdi xoshametlew.Qaǵaz hám kartondan siz suw hám samal menen oynaw ushın oyınshıqlar jasawıńız múmkin.rom, Rojdestvo bezewleri, rolli oyınlar ushın atributlar, drama oyınları zations, qızıqlı oyınshıqlar, sıylıqlar hám suvenirlar.
Qo'lni jazıwǵa tayarlawda tigiwshilik bólek rol oynaydı : keste tıgıw,tigiwshilik, trikotaj. Jiklerdi ózlestirgen jigitler tigiwshilikti ózlestira aladılar. Muwapıqlastırıw hám háreketlerdiń anıqlıǵı balada tuymeshelerdi tıgıw processinde rawajlanadı.Sonday etip, bul túrdegi islerdi bir pútkil retinde orınlaw usınıs etiledi sabaqlar, sonıń menen birge, tushdan keyin individual jumıs formaları. Qaǵaz qol kórkem ónerleri mektepge shekem jas daǵı balalar súwretlewi, qanday orınlanǵanlıǵın aytıp beriwleri múmkin ol yamasa bul ónermentchilikni aldı, onıń ushın ne kerek edi, qanday izbe-izlilikde zerikarlilikni ámelge asırıw kerek edi.

JUWMAQLAW

Bugingi sizlerge using’an temamiz