Ózbekstan respublikasi joqari hám orta arnawli bilimlendiriw ministrligi qaraqalpaq mámleketlik universiteti dizimge alındı: «Tastıyıqlayman»
Download 1.59 Mb. Pdf ko'rish
|
Ibrayimtanıw (lekciya) @kitapxana 2021
|
5-àmeliy Tema: I.Yusupovtıń prozalıq shı ǵarmalarınıń kórkemligi 1-tapsırma Tómendegi temalar boyınsha óz túsiniklerińizdi bayan etiń. 1. I.Yusupovtıń prozalıq shı ǵarmaları 2. I.Yusupovtıń Ǵarrı tuttaǵı gúz (gúrriń, ocherk, jol jazbaları, publitsistika) (1963) 2-tapsırma Tekstke tallaw júrgiziń Seydan Ǵarrınıń gewishi (gúrrińnen úzindi) Awılda shejirege aylan ǵan bul gewish durısında da kórgen adamdı tańırqatpay qoymaytu ǵın dárejege jetisken edi. Onıń iyesi Seydan degen ǵarrı Eltezer qaraǵannıń túpkilikli turıwshılarınan bolıp, ǵarrınıń úyi Kegeyli ózegine jaqınlaw, qıslawdan erekshe jerde turatuǵın edi. Seydannıń bir tanapqa jeter-jetpes egislik jeri, ózegin qurt gewlegen úsh túp ǵarrı qara taldıń astında jaman tamı hám tam ǵa súyenip jambaslaǵan tozǵan qara úyi bar. Úydiń úzigi de ǵarrınıń gewishlerinen kem jamalma ǵan sıyaqlı, tamnıń aldındaǵı kishkene bastırma menen shat qora uzaq jıllar jamalıp-jamalıp ózleriniń dáslepki kelbetin jo ǵaltıp ketken. Bastırmanıń ústi pálle, shobıt, sabaw sıyaqlı ıbırsıq penen tol ǵan. Onıń ústine, bastırmaǵa jılda pálek órmeletiledi de, al, suw qabaqlar bastırmada salbırasıp turıp pisedi. Piskennen keyin úydiń hájeti ushın úzip alın ǵanlarınan basqası pálek penen birge bastırmaǵa órmelegen halında qalıp qoyadı. Mine, házir de ótken jıl ǵı qabaqlardıń qaldıqları bastırma qaptalında ele salbırap tur. Al, ishke kirseń, bul kórinis ta ǵı da qoyıwlana túskendey. Jaman esik óziniń jaǵımsız dawısı menen ashılıp, sen ishke atlap túskennen keyin állen waqıtqa shekem kóziń qarań ǵılıqtan basqa hesh nárseni kórmeydi. Birte-birte kóziń úyrenip, onnan keyin ójireniń ishindegi kórinistiń súlderin ańlay baslaysań. 68 Ójirede a ǵash qazıq qaǵılıp, zat ilinbegen bos jerdi diywaldan tabıw qıyın sıyaqlı. Qazıqlarda kúye jegen qurash, látte túyinshikler, júweriniń bası, dorba sıyaqlı nárseler iliwli turadı. Bul ildirilgen túyinshik hám látteler ójireniń ázelden qaran ǵı, sıǵırayǵan aynasınan túsken jaqtını jutıp, ishkerini jáne de qarań ǵılastıra túskendey. Tap mısalı qaranǵı jayda júzlegen japalaq qıymılsız qal ǵıp otırǵan sıyaqlı. Bul zatlardıń kóbisi jay salınǵalı berli bir orınnan qoz ǵalmaǵanday, órmekshi awları menen qaplanıp qetken. Ǵarrı ójirege kirgende ıńıranıp bir eski namanı murnınap aytıp, usı ózine tanıs hám zańlı sıyaqlı bolıp ketken tınıshlıqtı buzıp qoyıwdan qorıqqanday kútá áste qıymıldap, gibirtiklep júredi. Seydan ǵarrı soydawılday uzın hám iri súyekli adam edi. Kúnge pisken mıs irenli bet almalarına deyin qalıń buwrıl saqal qapla ǵan. Al, qalıń qasları qabaǵınıń ústinen salbırap, shúńireygen kózlerin pútkilley kómip turadı. Sonlıqtan onı awıl hayalları «jún saqal qayna ǵa» dep atap ketken. Kózleri ǵarrınıń tek júrer soqpa ǵın kóriw ushın ǵana jaratılǵanday, ol yarım búgilgen halda júrip kiyatırǵanda tuwra aldında birew ushırassa da kóre almaytu ǵın edi. Sonda ol kózin japqan tarǵıl qasların alaqanı menen kóterip qaraydı. Ol ázelden hayran qalarlıq awır tábiyatlı edi. Adam bende menen sheshilip sóylespeytu ǵın búl kisiniń ómir súrip atırǵanlıǵın hesh kim elestirmedi de, qızıqpadı da. Tap so ǵan qasarısqanday, onıń zor gewdesi tózimli bolıp, ómir boyına baltırı sızlap, bası awırıp kórgen joq. Seydan ǵarrı awıl arasında ketip baratırsa, geyde tentek balalar onı boqlap, yamasa kesek atıp oynaydı. Al, ǵarrınıń olar menen isi bolmaydı. Biraq bir kúni mınaday waqıya boldı: balalar onı keseklep ǵana qoymay, olardıń birewi artbetten kelip, ǵarrınıń ájayıp gewishleriniń birewiniń sa ǵaldırıǵına geshkirtti tıǵıp turıp tartıp qaldı. Seydannıń tap usı saparı shıdamı jetpedi. Ol «gúrk» etip balanı quwa jóneldi hám uslap, aldı da, qol ushına kóterip, qaptalında ǵı tamnıń basına kesektey ılaqtırıp jiberdi. Mine, sonnan berli ǵana balalar, onı uzaqtan turıp boqlaǵanı yamasa keseklegeni bolmasa, ǵarrıǵa jaqınlasıwdan qorqa basladı. Seydan ǵarrı óziniń ómirinde uzaq serikles bol ǵan bul gewishti «aq patsha» qulardan bir jıl — ilgeri, bir awıllıq etikshige úsh batpan júweri berip tiktirip al ǵan edi. Seydannıń ayaǵı oǵırı úlken boldı. Ol aqsha jıynap, sharbazardı aqtarıp gewish yamasa etik izlegende, óz aya ǵına shaq kelerlik bir de ayaq kiyim taba almay qaytıp júrdi. Sol sebepli jas jigit gezinde bir tiktirgen sherim etigin qısta pırım-pırım bol ǵansha, paytabanıń látteleri hám kendir jip penen shandıp kiye berdi. Al, jazda Seydan mudamı, álbette jalań ayaq júredi. Onıń ayaqların bir elidey qayız ǵaq qaplap ketkenlikten, jalań ayaq júrgende hátte mine degen túbirshik yamasa shóńgeler de kár qılmaytu ǵın edi. Mine, Seydan on eki jıldan berli, óz ómirinde arttır ǵan usı gewishin súyrep júr. Gewish jırtılıw menen hálek, Seydan ǵarrı jamaw menen hálek. Bul gewish áste basıp otınǵa da ketedi, retinde adamlardıń esine túsip iyesi shaqırtıla qalsa, toy ǵa da baradı. Ǵarrılar sırtqa gewishlerin sheship qoy ǵanda kóp gewishler aljasıp ta ketedi ǵoy. Biraq Seydan ǵarrınıń gewishi basqa gewishlerdiń ústinen húkim súrip, kóp shójeli alma bas úyrektey mańqıyıp tura beredi. Onı kiyiwge iyesinen basqa kim júreksinsin. Seydan jóninde adamlardıń tań qalatu ǵını hesh jaqqa shiqpaytuǵın ǵarrı ayaq jeter jerde «jıraw bar» dese, óziniń danqlı gewishlerin súyrep basıp izlep ketetu ǵın edi. Al, onıń jırawdı ya tıńlap otır ǵanın, yamasa basqa bir nárse oylap, ya uyqılap otırǵanın, ya quwanıp yamasa qay ǵırıp otırǵanın biliw qıyın. Saqqa júginisin buzbastan aqırına deyin otırıp tıńlaydı da, eń izinde jıraw ǵa «bereket tap» dep alǵıs aytıp ketedi. Seydan qos aydaǵanda baydıń, gúnjaraǵa baqqan mine degen ógizleri de sharshap júrdi. Qazıw yamasa tógin tókkende onseri beli Seydannıń qolında qańbaqtay oynadı. Sonda da onıń kiyimi jańarıp, qarnı qalıqqan emes. Ol ákesinen qal ǵan azǵana jerin qansha kútip ekse de, úydiń barlıq hajeti soǵan qarap turǵanlıqtan, ju ǵım da bolmaytuǵın edi. Sóytip qolındaǵı jalǵız sıyırdıń baspaǵın jılda «kógine» deńgenege beriwge tuwra keletu ǵın boldı. Seydannıń hayalı dáslep qatarınan eki qız kóterdi. Biraq Seydan 69 ullı bol ǵanda qattı quwandı. Qızları waqtı menen ornı-ornına qondı. Al, balası Dáwmurat ózindey qarıwlı járdemshi bolıp jetisti. Qızı ǵın aytpaysań ba, Dáwmurat tap ákesiniń terisin sıyırıp, so ǵan qaplap qoyǵanday, minezi, túr-túsi jaǵınan Seydan ǵarrınıń dál ózi boldı da shiqtı. Ol da ákesiniń miynet súygish qásiyetin dárhal ózine miyras etip aldı. «Xojalı ǵımızdı bir dúzesek edi» degen oy Seydan ǵarrınıń kókiregindegi ózinshe eń qásiyetli ármanına aylandı. Ol óz jerin qoldan kelgenshe kútip egiw menen birge, qasına balasın alıp, kisi esiginde kúnlikshilik islewinde tasla ǵan joq. Biraq bári bir kelte jip gúrmewge kelmedi. Download 1.59 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|