Zbekstan respublikasi xaliq bilimlendiriw ministrligi
Download 0.58 Mb. Pdf ko'rish
|
|
belgili ekologiyalıq gruppanı payda etedi, bug’an fitoplanktonlar delinedi. Olar mayda organizmlerge awqat boladı. Plankton organizmler suw qatlamınında aktiv tirishililik etetug’ın- nektonlarg’a, sonday-aq okena ultanınıda tirishiliik etetug’ın organizmler-zoobentoslarg’a awqat boladı. Ulıwma jer betindegi aylanıs bul ayırım ximiyalıq elementlerdin’ aylanısınan turadı. Solardan uglerod, azot, kislorod, fosfor aylanıslarınan turadı.
Solardın’ ishinde biosferada barlıq protsesslerde qatnasatug’ın bul uglerotın’ aylanısı boladı. Bunın’day quramalı ximiyalıq elementlerdin’ aralaspasınan turatug’ın biosferada uglerod baslı roldi oynaydı. Uglerod birikpesi ta’biyatta ba’rqulla payda bolıp o’zgerip tarqalıp ortıradı. Uglerod tiykarınan uglekiskiy gazden tiri denege, onnan tiri deneden uglekislıy gazge o’tip otıradı. Sonın’ menen birge uglerodtın’ bir bo’legi aylanıstan shıg’ıp qaladı, olar okean jınıslarının’ qaldıqlarının’ ko’pshilik bo’limi qazılma baylıqlarda (tas ko’mir neft, gazlerde ushırasadı). Neorganikalıq birikpelerden organikalıq zatlardın’ payda bolıwında, fotosintez protsesinin’ iske asıwı, bul protsesske qatnasıwshı organizmler-fitoavtotroflar delinedi. Olar organikalıq zatlardı du’ziw ushın ku’n energiyasın paydalanadı. Al, Xemotroflar- organikalıq zat du’ziw ushın ximiyalıq reaktsiya na’tiije-sinde bo’linip shıqqan energiyanı paydalanadı-biraq az roldi atqaradı. Sonın’ menen birge o’simliklerde assimilyatsiya protsessinde o’siw ha’m rawajlanıwında basqada bir qatar protsessler ju’redi, og’an hawada ha’m suwda erigen kislorod paydalanadı. Tiri organizmlerdin’ tkanlarının’ okisleniwi na’tiyjesinde uglekislıy gaz bo’linip, ol dem alıwdı boldıradı. Dem alıw-bul sutkalıq protsess. Ko’pshilik organizmler dem aladı tek g’ana anaerob organizmlerden basqası. Ta’biyatta uglekislıy gazdın’ deregi o’li organikalıq zatlardın’ tarqalıwınan payda boladı. Uglekislıy gazdın’ ta’biyattag’ı zapası o’simlik ha’m haywanlardın’ shiriwinen tolıqtırıladı. Al uglerodtın’ okeandag’ı aylanısı belgili da’rejede avtonomiyalı boladı. Fitoplanktonlar tamanınan payda bolg’an organikalıq zatlar okeannın’ zooplankton, zoobentos, nekton organizmleri ta’repinen paydalanıladı. Sol organizmlerdi dem alıw protsessinde bo’linip shıqqan uglekislota ha’m olardın’ o’liklerinin’ tarqalıwınan uglekislota ten’iz suwında erip, olardın’ ko’pshilik mug’darı, suw tu’bindegi sho’gindi jınıslardın’ quramına o’tip, ko’p waqıtqa shekem aylanıstan shıg’ıp qaladı. Bunnan basqada atmosfera menen okean arasında uglekislota almasıp otıradı. Sonlıqtan SO 2 -nın’ mug’darı atmosfera menen okean suwının’ betindegi SO 2 - mug’darı menen teppe- ten’likte turadı. Du’nyalıq okean SO 2 -nin’ atmosferadag’ı kontsentratsiyasın retlep otırıwshı xızmetin atqaradı. Ol to’mendegishe mexanizm arqalı iske asadı. 14
Sa(NSO 3 ) 2 → SaSO 3 +N 2 O+ SO 2 Ma’selen ilimpazlardın’ ko’rsetiwi boyınsha ulıwma gidrosferada 130.000*10 12 kg erigen SO 2
Uglerodtın’ ko’pshilik bo’legi organikalıq emes, yag’nıy qarbonatlarda. Sonın’ menen bir qatar uglerod aylanısında adamlar iskerliginin’ roli joqarı. Ma’selen adamlar ortasha esap penen ha’r jılı 1,08•10 9 t SO 2 gazin al sanaatta bir jılda 1,254•10 9 t
paydalanıladı. Egerde jag’ıw na’tiyjesinde sonın’day mug’darda atmosferadan bo’linbese, onın’ atmosferadag’ı (hawadag’ı) mug’darı 290 mln -1 -320
-1 mln shekem jetedi. Ulıwma SO 2 atmosferada artıp barıwı so’zsiz jer betinde temperaturanın’ artıwına, muzlıqlardın’ eriwine okean suwının’ ko’beyiwi-ne ha’m basqada awır aqıbetlerge alıp keledi. Sonlıqtan adamzat aldında u’lken juwapkershilikli wazıypa bul basqa energetikalıq istochniklerdi tabıw, bul atmosferada SO 2 anag’uraqım tezlikge o’siwin pa’seytedi. Tog’aylardı qırqıw, jollardı du’zetiw, jer betinde jasıl ag’ashlardı otırg’ızıwdın’ maidanın azaytadı.Ta’biyg’ıy fitotsenozlardı paydalanıwda, onın’ ornına ma’deniy o’simliklerdi egiwde, ulıwma fotosintez protsessin to’menletpey al joqarılatıw talap etiledi.
Ta’biyatta azottın’ aylanısı quramalı xarakterge iye. Atmosferada N-azottın’ mug’darı 70F quraydı ,lekin onı tikkeley organizmlerdin’ paydalanıwı qıyın, ol ximiyalıq birikpe turinde fiksatsiyalanıwı kerek(birigiwi). Ta’biyatta azottın’ fiksatsiyası ha’r qıylı jol menen, vulkanlardın’ xızmetinde , atmosferadag’ı zaryadlardan, meteoritlerdin’ janıwınan payda boladı. A’sirese azottın’ fiksatsiyalanıwında erkin jasawshı mikroorganizmlerdin’, o’simlik japırag’ında, tamırında jasawshı bakteriyalar tamanınan koplep iske asadı. Erkin jasawshı bakteriyalardan, azoto bakteriyalar, bular aeroblı organizmler ha’m klostridium paster, bul kislorodsız anaerob organizmler, ja’rdeminde fiksatsiyalanadı. Bunın’day jol menen azot fiksatsiyalang’anda ha’r bir gektarg’a jılına 5-6 kg shekem baradı. Bunnan basqada azottın’ fiksatsiyası topraqtag’ı ko’k-jasıl suw otları tamanınan da iske asadı. Azottı fiksatsiyalawshı organizmlerdin’ tu’ynegi sobıqlı o’simliklerdin’ tamırında jaylasadı. Sobıqlı o’simliklerdin’ tamırındag’ı tu’ynekli bakteriyalardın’ xızmetinde payda bolg’an azottın’ mug’darı jılına 350 kg\ga boladı.Bul erkin jasawshı azot fiksatsiyalawshı organizmlerge qarag’anda 100 ese kop degen so’z.Bakterial tu’ynekler tek o’simlik tamırında emes, al 370 ke jaqın o’simlik japırag’ında tabılg’an, olarda azottı fiksatsiyalaw uqıbına iye. Topıraqta uzliksiz eki protsess ju’redi,ammoniy ionı NH 4 +
- 2
)_(NO - 3) nitrit nitratka shekem okislenedi.Al nitrat ha’m nitritler gaz ta’rizli (N 2 ) azotqa shekem qa’lpine keledi, denitrifikatsiyalawshı bakteriyanın’ ja’rdeminde.Nitrifikatsiyalawshı bakteriya nitrozomanada tuwısının’ tu’ri ammoniy ionın nitritke shekem, al nitrobakter tuwısının’ tu’ri nitritti nitratka shekem okisleydi. Bul eki protsesste energiya boliniwi menen ju’redi, al bul eki bakteriyanın’ gruppası bul energiyanı organikalıq zattı assimiliyatsiya ushın paydalanadı.Bular xemoavtotroflar toparına kiredi.Al denitrifikatsiyalawshı bakteriyalar nitrat ha’m nitritlerdi O 2
kislorodtın’ deregi retinde paydalanadı. Ammoniy nitrit ha’m nitratlar birikpesi o’simlik organizmine o’tip organikalıq zat du’zedi, da’slep aminokislotalar keyin quramalı belok du’ziledi. Solay etip barlıq ximiyalıq elementler ha’m onın’ ionları, hasıl metallar radioaktiv ha’m siyrek elementler tiri organizmler quramına kiredi, basqasha aytqanda kishi biologiyalıq aylanısqa qatnasadı.Sog’an baylanıslı tiri organizmlerdin’ ha’zirgi zaman atmosferasın, gidrosferasın ha’m litosferanın’ joqarg’ı qatlamın du’ziwdegi roli ayrıqsha ekenin korsetiw kerek.
Atmosferadag’ı kislorodtin’ ko’pshilik mug’darı biogenlik kelip shıg’ıwg’a iye, al onın’ az mug’darı fotoliz na’tiyjesinde (yag’niy jaqtılıq energiyası ja’rdeminde suwdın’ tarqalıwınan payda boladı).
15
Jer betinde tirishiliktin’ payda bolıwı kem-kemnen ha’zirgi atmosferanın’ quramın qa’liplestirip, tiri organizmlerdin’ iskerligin boldıradı. Gidrosferadag’ı duz rejimi bul suw organizmlerinin’ xızmeti dep qarawg’a bolmaydı, sebebi al birinshi gezekte taw jınıslarının’ ximizmine baylanıslı, suw organizmleri gidrosferada kislorodlıq rejimdi retleydi. Cuwdı organikalıq ha’m mineral birikpeler menen bayıtıw suw organizmlerinin’ funktsiyası. A’sirese topıraqtın’ qa’liplesiwinde organizmlerdin’ roli joqarı. Olar topıraqta organikalıq zatlardı du’zip qoymastan, ol mineral zatlardı taw jınısların samal qag’ıw arqalı, organikalıq zatlardı tarqalıwı esabınan payda etedi. Organizmler-taw jınıslarının’ jeliniwinde (tarqalıwında) ku’shli faktor. Ag’ash o’simliklerinin’ taw jınıslarının’ jeliniwinde bosan’latıwda olardın’ tamırı u’lken mexanikalıq xızmet atqaradı. Taw jınısların buzıwda bakteriyalar SO 2 , organikalıq kislota, ammiak, azot kislotasın h.b.bo’lip shıg’aradı. Topıraqta organikalıq zatlardın’ du’ziliwinde haywanlardın’ roli ayrıqsha. Olar o’zinin’ xızmeti arqalı topıraqtı to’gin menen bayıtıp koymay, gumustın’ payda bolıwında, topıraqtın’ aeratsiyasın, ıg’allıg’ın arttırıwda xızmet etdi. A’sirese Ch.Darvin haywanlar xızmetinde jawın qurtının’ rolin bılay aytadı, «Angliyanın’ barlıq toprag’ı onın’ isheginen o’tti»-deydi. Solay etip, haywan, o’simlik, mikroorganizm ha’m zamarrıqlar topıraq payda bolıwg’a biologiyalıq faktor bolıp baslı roldi atqaradı.
Sorawlar ha’m tapsırmalar. 1. Biosferadag’ı kishi ha’m u’lken zat aylanıs degen ne? 2. Ta’biyatta uglerodtın’ (S) aylanısın tu’sindirip berin’? 3. Ta’biyatta azottın’ (N) aylanısın tu’sindirip berin’? 4. Ta’biyatta kislorodtın’ (O) aylanısın tu’sindirip berin’?
4- LEKTSIYA. BIOSFERADAG’I ORGANIZMLERDIN’ KO’P TU’RLILIGI Jobası:
1. Tu’r kriteriyaları. 2. Prokariot, eukariot organizmler. 3.Organizmlerdin’ klassifikatsiyası.
Biosfera ushın tiri organizmlerdin’ ju’da’ ko’p tu’rliligi xarakterli. Bul ha’r qıylılıqtı organizmler arasındag’ı tuwısqanlıq baylanıstı sa’wlelendiriwshi sistemag’a kirgizedi. Tiykarg’ı sistematikalıq (taksonomiyalıq) kategoriya bolıp tu’r xızmet etedi. Ha’r qıylı sistematikalıq gruppalardag’ı tu’rlerdi ayırıw ushın olardın’ belgilerinin’ jıynag’ı paydalanadı. Biz olardı ayırıw ushın ulıwma printsiplerdi qollanamız. 1. Morfologiyalıq. Tu’rler bir-birinen belgilerinin’ jıynag’ı boyınsha ayırıladı. Bunda tu’rler ko’pshilik waqıtta dimorflı yamasa polimorflı. boladı: Biz tek bul kriteriya menen tu’rlerdi bir-birinen ayıra almaymız (bir kriteriyanın’ o’zi jetkiliksiz). Sebebi ta’biyatta bir-birine ju’da’ uqsas tu’rler bar. 2. Fiziologiyalıq. Tu’rler bir-birinen fiziologiyalıq qa’siyetleri boyınsha ayırıladı: ko’beyiw mu’ddeti, balalar sanı, awqatlanıw protsessinin’ tezligi, dem alıw h.t.b. Ha’r qıylı tu’r wa’killeri shag’ılıspaydı, shag’ıllasada na’sil bermeydi. Biraq ta’biyatta ayırım tu’rler: kanareykalar, terek ha’m tallar, qoyanlar o’z-ara shag’ılısıp na’sil beriwi mu’mkin. Bul o’z- o’zinen fiziologiyalıq kriteriya tu’rlerdi bir-birinen ayırıw ushın jeterli emes ekenligin ko’rsetedi.
ishinde belok, uglevod, peptitsidler, nukleyn kislotalar ha’m basqaları menen ajıraladı. 16
4. Geografiyalıq. Ha’r bir tu’r belgili bir tarqalıw oblastı-arealına iye. biraq ayrım eki-u’sh tu’rdin’ arealı uqsas bolıwı yamasa jaqın boladı. Demek bul kriteriyada tu’rlerdi bir-birinen ayırıwı ushın jetkiliksiz.
iykemlesken boladı. 6. Genetikalıq kriteriya. bul kriteriyada ha’r bir tu’rge ta’n xromosomalar jıyındısı, du’zilisi ayırıqsha boyawlar menen boyalıwı tu’siniledi. Bir tu’rdegi xromosoma sanı ekinshi tu’rde qaytalanbaydı.
Demek tu’r bir-birinen morfologiyalıq, fiziologiyalıq ha’m bioximiyalıq belgilerinin’ jıynag’ı menen ayrılıp, belgili bir arealdı iyelep ulıwmalıq kelip shıg’ıwg’a ha’m ko’beygish a’wlad beredi. Ha’zirgi sistematikanın’ tiykarın salıwshı K.Linney tu’rdi binarlı nomenklatura menen atawdı usındı. Ha’r bir tu’r qosarlı atqa: tuwıs atı ha’m tu’r atı. Solay etip, tu’rdi atawdın’ ulıwmalıq printsipipi-latın tilinde ataladı. tu’rler arealdın’ kishi bo’limin iyelewshi kishi tu’rlerge bo’linedi. Kishi tu’rler u’sh atamag’a iye. Ma’selen, belkanın’ (tiyin) tu’ri Sciurus Vulgaris “MDA ellerinde to’mendegidey kishi tu’rlerge bo’linedi. Sciurus Vulgaris, S.V.formosovi, S.V.jacutensis. Jaqın tu’rler tuwıslarg’a birigedi, tuwıslar-tuxımlasqa, tuqımlas-otryadqa (o’simliklerde) yamasa qatarg’a (haywanlarg’a) otryadlar-klassqa, klasslar-tipke birigedi. Bul ierarxlı sistema organizmler sistematikasındag’ı ha’r bir tu’r ha’m kishi tu’rdin’ ornın anıqlawg’a mu’mkinshilik beredi. Viruslardın’ 900 g’a jaqın tu’ri bolıp (sonın’ ishinde faglar-100) Viruslar kletkalıq emes organizmler qalg’an barlıq organizmler eki kishi patshalıqqa bo’linedi: 1. Prokariotlar yamasa yadrolıg’a shekemgi organizmler, bularda yadronı tsitoplazmadan ayırıp turıwshı membrana bolmaydı, xromosomag’a iye emes. 2. Eukariotlar yamasa yadrolı organizmler. Prokariotlarg’a eki tip (bo’lim)-bakteriyalar ha’m ko’k-jasıl vodorosller kiredi. Ekewi qosılıp drobyankalar patshalıg’ın du’zedi. Eukariotlar u’sh patshalıqqa o’simlikler, zamarrıqlar ha’m haywanlarg’a bo’linedi. Zamarrıqlar-birlemshi geterotrof organizmler. Olardın’ denesinde plastidler bolmadı.. Kletka diywalı azotlı zatlar aralasqan pektinnen (nasekoma xitinin yadqa tu’siriwshi) turadı. Zapas zatlardan uglevod, glikogen, may jıynaydı. Kraxmal du’zbeydi. Haywanlar-birlemshi geterotroflar. Solay etip organizmler sisteması to’mendegishe: 1. Kletkasız organizmler, viruslar yarım patshalıg’ı II. Prokariotlar yamasa yadrolıg’a shekemgi organizmler yarım patshalıg’ı. III. Eukariotlar yamasa yadrolı organizmler yarım patshalıg’ı. 1. O’simlikler patshalıg’ı. 2-zamarrıqlar patshalıg’ı, 3-haywanatlar patshalıg’ı.
1. Bakteriyalar bo’limi-3000 tu’r. 2. Ko’k-jasıl vodorosller (fikotsian)-2000 tu’r. Barlıq prokariotlar-5000 tu’r Eukariotlar yarım patshalıg’ı: Haywanatlar patshalıg’ı: 1. A’piwayılar tipi-25000-30000 tu’r (70000) 2. Gubkalar-500 g’a jaqın tu’r. 3. Đshek quwıslılar-9000 4. Jalpaq qurtlar-15000 (12000) 5. Do’n’gelek qurtlar, nematodalar-12000. 6. Nemertinler-2000 7. Saqıynalı qurtlar-9400-9500 8. Mshankalar-4500 tu’r 9. Đyin ayaqlılar-200 tu’r 10. Mollyuskalar-107000 (130000) 11. Buwın ayaqlılar-1500000
17
12. Pogonoforalar-100 den zıyat 13. Tu’kli jaqlılar-50 14. Đyne terililer-6000 15. Xordalılar tipi- 41000-46000 Barlıq haywanlar-1724400-1739500 Zamarrıqlar patshalıg’ı 1. Slizevikler (shılımshıqlar)400-500 2. Haqıyqıy zamarrıqlar-100000 Barlıq zamarrıqlar-100400-100500 O’simlikler patshalıg’ı 1. Pirofitli vodorosller-1000-nan zıyat 2. Altın sıyaqlı vodorosller -400 3. Diatom vodorosller -20000 4. Sarı jasıl vodorosller -400 5. Qon’ır vodorosller -1500 6. Qızıl vodorosller -4000 7. Evglena vodorosller-900-1000 8. Jasıl vodorosller-5700 9. Xara vodorosller-200-300 10. Lishaynikler-26000 11. Moxlar-25000-35000 12. Plaunlar -970 13. Psilot ta’rizliler-4 14. Paporotnikler-10000 15. Xvoshlar-30-35 16. Jalan’ash tuqımlılar-600 17. Jabıq tuqımlar-250000 Barlıq o’simlikler-346700-356900, solardan to’men da’rejeli-60100-60300 tu’r, joqarı da’rejeliler 286600-296600
ko’pshiligi adam ha’m haywanlarda awırıw taratadı. Bakteriya virusları (faglar) awırıw taratıwshı bakteriyalarg’a qarsı qollanıladı.
0 S temperaturag’a shekem jasay aladı. Ko’pshilik bakteriya sporaları qaynatıwg’a da shıdaydı. Ko’pshilik bakteriyalar ku’shli suwıqqa da, qurg’aqshılıqqa da shıdaydı. Sonın’ ushın bul gruppa organizmleri barlıq jerde (hawada, topıraqta, suwda) tarqalg’an. Olar ishinde kislorodqa bay ortalıqta jasawshı formaları ha’m kislorodsız ortalıqta jasawshı formaları bar. Bakteriyalar barlıq poyas ha’m zonalarda tirishilik etedi. Olar ten’iz astındag’ı ilde 4 km teren’likte ha’m litosferada neft aralarında, sonday-aq atmosferada 10 km den zıyat biyiklikte tirishilik etedi. Olardın’ sanı 1m3 hawada on mın’lag’an, 1 sm 3 da’rya suwında ju’z mın’lag’an, 1 g topıraqta million ha’tteki millyardqa jetedi. Bakteriyalar ta’biyattın’ zat almasıw protsessinin’ barlıg’ında qatnasadı. Olardın’ ishinde organikalıq zat du’ziwshi xemoavtotroflar bar. Azot aylanısı, barlıq organikalıq ha’m neorganikalıq birikpelerdin’ ko’pshilik bo’limi bakteriyalar qatnasında o’tedi. Olar taw parodalarının’ buzılıwında, neft payda bolıwında, torf ha’m tas ko’mir payda bolıwında, temir, marganets aylanısında ha’m ha’r qıylı rudalardın’ payda bolıwında qatnasadı. A’sirese olardın’ azot fiksatsiyasında roli ullı. Olar o’simlik tamırında tu’ynek formasında, ko’pshilik o’simlik japıraqlarında ha’m topıraqta erkin jasaydı. Nitrifikatsiya ha’m denitrifikatsiyada bakteriya qatnasında o’tedi. Ayırım bakteriyalar haywanlardın’ simbiontları esaplanadı. Olardın’ isheklerinde jasaydı. Sonın’ menen birge bakteriyalar shiriw ha’m ashıw protsessine qatnasadı. Bakteriyalar arasında
18
o’simlik, haywan ha’m adamlarda qa’wipli keselliklerdi shaqıradı. Ayırım bakteriyalar ha’m antibiotik retinde qollanıladı. Ko’k-jasıl vodorosller (tsianofitseyalar ha’m tsianobakteriyalar). Bulardın’ bakteriyalardan ayırmashılıg’ı fotosintezge qatnasadı. Ayırımları azottı fiksatsiyalaydı. Ayrım tu’rleri ıssı tochkalarda 84 0 C qa shekem jasaydı. Sonın’ menen birge olar Antarktida-84 0 C temperaturada jasaydı. To’men temperaturag’a shıdaw, sonday aq quyash radiatsiyasına shıdaw bir qatar iykemlesiwshilikler menen baylanıslı, olardan kletka a’tirapında ıg’allı futlardın’ islep shıg’arıwı. Bul futlyar (qap) ko’k-jasıl vodorosllerge qurg’aqlıqqa shıdawg’a (tu’ngi ha’m azang’ı ıg’aldı sin’iriw na’tiyjesinde) ja’rdem beredi. Ko’k-jasıl vodorosller topıraqta, topıraq u’stine, tereklerde, dushshı ha’m ashshı suwlarda, qar ha’m muz u’stinde ushırasadı. Ayırım tu’rleri «gu’llew» di (suwda) shaqıradı. Ko’pshilik tu’rleri kospolit esaplanadı. Endi haywanlar tipin qarap o’temiz.
koloniyalardı payda etedi. A’piwayılar ken’ tarqalg’an. Olar ten’izdin’ betinen en’ teren’ jerlerine shekem tarqalıp plankton, bentostın’ du’ziliwinde qatnasadı. Ko’pshiligi topıraqta tirishilik etedi. Omırtqasız ha’m omırtqalı haywanlardın’ ishegine ornalasıp xozyayinnin’ qaldıq awqatları menen awqatlanadı yag’nıy saprofit formada jasaydı. A’piwayılardın’ barlıq klasslarında ko’pshilik sanda parazit tu’rleri ushırasadı. A’piwayılar okean ilin payda etiwde u’lken rol oynaydı.
uglekislıy, kaltsiy, kremniy yamasa organikalıq zat sponginnen turadı. Gubkalar-ku’shli biofiltratorlar bolıp o’zinin’ denesinen ko’p mug’darda suwdı o’tkeredi. Ayırım gubkalar basqa organizmler menen kommensalizm qatnasına tu’sedi. Ma’selen, jasıl bir kletkalı vodorosller gubka denesine ornalasıp dushpannan qorg’anadı, o’z gezeginde gubkanı kislorodqa toydıradı. Đshek quwıslılar tipi. Suwda jasaydı. Otırıp tirishilik etedi yamasa du’nya ju’zlik okean suwında ju’zip ju’redi. Bularg’a polipler, meduzalar, gidralar kiredi. Korall polipleri tropik suwlarda jasaydı. Rif du’ziwshi polipler (korollar) 50 m den to’mende jasamaydı, olardın’ simbiontları bir kletkalı vodorosller-zooksantellalar. Bular poliplerge kislorod berse, ekinshi ta’repten korall koloniyalarında dushpanlardan qorg’anadı.
suwlarda, siyrek qurıqlıqtın’ ıg’allı uchastkalarında jasaydı. Ko’pshilik tu’rleri haywan ha’m adamlarda parazitlik etedi. Bir a’wladı birden eki ha’m u’sh xozyaynde tirishilik etedi.
ultanında (ekvatordan arktika g’a shekem). Tek bentos wa’killeri emes, plankton wa’killeri de bar. Dushshı suwlarda, topıraqta ushırasadı. Olar barlıq shiriw protsessinde qatnasadı.
ju’da’ siyrek tropik suwlarda jasaydı. Bular taslı ha’m qumlı litoraldın’ jasawshıları. Ayırımları krab ha’m mollyuskalarda parazitlik etedi. Tek bir tuwıstın’ tu’rleri g’ana da’rya ha’m ko’llerde jasaydı. Saqıynalı qurtlar tipi. Ko’p qılshıqlı qurtlar klasının’ wa’killeri ten’izde jasaydı. Ayırımları 8000 m teren’likte otırıp tirishilik etedi. Ayırım tu’rleri ishki suwlarda (mıs Baykalda) Download 0.58 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|