Ózbekđstan respublđkasí xalíq bđLĐmlendđRĐw mđNĐstrlđGĐ

Ulıwma orta hám orta arnawlı bilimlendiriw mazmunın tańlap alıw princip 

hám  ólshemleri.  Mektep  bilimlendiriwi  mazmunın  qáliplestiriw  tómendegi 

ulıwmalıq principlerge muwapıq ámelge asırıladı: 

1. Bilimlendiriw mazmunınıń barlıq elementleri barlıq basqıshlarında jámiyet, 

pán,  mádeniyat  hám  shaxs  rawajlanıwı  talaplarına  sáykes  bolıwı  principi.  Bul 

princip  bilimlendiriw  mazmunına  dástúriy  bolǵan  bilim,  kónlikpe  hám  uqıplı-

---

26 

 

lıqlar  menen  birge  jámiyettiń  rawajlanǵanlıǵı,  ilimiy  bilim,  mádeniy  turmıs 

dárejesi  hám  shaxstıń  rawajlanıw  imkaniyatların  kórsetiwshi  pánlerdi  kiritiwdi 

talap etedi. 

2. Bilimlendiriwdiń jeke mazmunlı hám procesual tárepi principi. Bul princip 

bilimlendiriw  mazmunın  tańlawda  bir  tárepleme  ilimiy  baǵdardı  biykarlaydı.  Ol 

anıq  bir  oqıw  processin  ámelge  asırıw  menen  baylanıslı  pedagogikalıq  haqıyqattı 

esapqa  alıwdı  kózde  tutadı.  Bul  ulıwma  orta  hám  orta  arnawlı  bilimlendiriw 

mazmunın  proektlestiriwde  onı  beriw  hám  ózlestiriw  principleri  hámde  texnolo-

giyası,  ózlestiriw  dárejesi  hám  ol  menen  baylanıslı  háreketlerdi  esapqa  alıw 

kerekligin ańlatadı. 

3. Bilimlendiriw mazmunınıń ulıwmalıq dúzilisi principi. Bul princip bilimlen-

diriw  sistemasınıńtúrli  basqıshlarında  teoriyalıq  bilimlerdiń  beriliwi,  oqıw  páni, 

oqıw  materialı,  pedagogikalıq  xızmet,  oqıwshı  shaxsı  sıyaqlı  shólkemlesiwiniń  óz 

ara sáykesligin kózde tutadı. 

Aqırǵı  jıllarda  bilimlendiriw  mazmunın  tańlaw  gumanitarlastırıw  hám 

fundamentallastırıw  sıyaqlı  principler  jetekshi  orın  iyelemekte.  Bul  ulıwma  orta 

hám  orta  arnawlı  bilimlendiriw  shaxstıń  insanparwarıq  mádeniyatın  qáliples-

tiriwge baǵdarlanǵanlıǵın ańlatadı. Insanparwarlıq mádeniyatı birinshi náwbet-

te  bilim,  sezimler  mádeniyatı,  qatnas  hám  dóretiwsheńlik  háreketler 

uyǵınlıǵıdur. 

4. Bilimlendiriw  mazmunın  insanparwarlastırıw principi. Bul princip birinshi 

náwbette  oqıwshılardıń  ulıwmainsanıylıq  hám  milliy  mádeniyattı  aktiv  dóretiw-

sheńlik hám ámeliy ózlestiriwleri ushın sharayatlar jaratıw menen baylanıslı. Bunıń 

ushın gumanitar ideyalar ulıwma bilimlendiriw  mazmunına sińdiriliwi kerek. Bul 

bolsa óz náwbetinde gumanitar hám tábiyiy-ilimiy pánlerdiń óz ara baylanıslılıǵı 

hám  óz  ara  qatnasıqları  principiniń  ózgertiliwin  talap  etedi,  onıń  tiykarın  shaxsqa 

itibar qaratıw qurawı zárúr. 

5.  Bilimlendiriw  mazmunın  fundamentallastırıw  principi  bilimlendiriwdi 

gumanitarlastırıwdaǵı  tosıqların  joǵaltıwǵa  imkan  beredi.  Ol  gumanitar  hám 

tábiyiy-ilimiy  bilimlerdi  birlestiriw,  izbe-izlikti  ornatıw  hám  pánler  ara  baylanıs-

lardı  oqıwshılardıń  qabıl  etiw  hám  ámeliy  xızmet  metodologiyası  mánisin  ańlap 

jetiwlerine tayanıwdı talap etedi.  

6.  Bilimlendiriw  mazmunınıń  izbe-izligi  principi,  bul  princip  bilimlendiriw 

mazmunın  asırıp  barıwshı  baǵdarda  jobalastırıwdan  ibarat  bolıwın  ańlatadı, 

bunda birinshi náwbette hár bir jańa bilim aldıńǵısına tayanadı hám onnan kelip 

shıǵadı. 

---

27 

 

7.  Bilimlendiriwdiń  mazmunı  úzliksizligi  principi,  bul  princip  úyrenilip  atır-

ǵan bilimler hám qáliplesip atırǵan uqıplılıqlardı jeke sistemadaǵı ornı, ulıwma 

orta hám orta arnawlı bilimlendiriw, barlıq oqıw kursları hám ulıwma mazmunnıń 

bir-birine  hámde  ulıwmainsanıy,  milliy  mádeniyat  sistemasına  kiriwshi  sistema 

sıpatında kóriwdi kózde tutadı. 

8.  Bilimlendiriw  mazmunınıń  oqıwshılardıń  jas  ózgesheliklerine  sáykesligi 

principi oqıwshılardıń jas dárejesi hám tayarlıǵın kózde tutadı. Olarǵa ózlestiriw 

ushın ol yaki bul bilimler hám uqıplılıqlar sisteması ózlestiriw ushın usınıs etiledi. 

Ulıwma orta hám orta arnawlı bilimlendiriwdiń mazmunın qáliplestiriw kórip 

shıǵılǵan  principlerdi  zamanagóy  orta  mektepler  hám  akademiyalıq  liceyleri 

ushın tańlap alıw tómendegi ólshemler boyınsha ámelge asırıladı: 

-

 

erkin  pikirlewshi  shaxstıń  rawajlanıwı  hám  onıń  mádeniyatın  qáliplestiriw 

máseleleri mazmunın ulıwma sáwlelendiriw; 

-

 

ilimiy hám ámeliy áhmiyeti; 

-

 

bilimlendiriw mazmunınıń quramalılıǵı, oqıwshılar imkaniyatlarınıń oqıw 

dástúrlerine sáykesligi; 

-

 

bilimlendiriw kóleminiń onı úyreniwge ajıratılatuǵın waqıtqa sáykesligi; 

-

 

mektep hámde liceyler bazasınıń zamanagóy talaplarǵa juwap beriwi; 

-

 

ulıwma  orta  bilimlendiriw  mazmunın  qurıwda  xalıqaralıq  tájiriybelerdi 

esapqa alıw. 

-