Ózbekstan «Ullı jipek jolında turizm» ideyasınıń watanı Bazaraev Sh

Ózbekstan «Ullı jipek jolında - turizm» ideyasınıń watanı
Bazaraev Sh.
Berdaq atındaǵı Qaraqalpaq mámleketlik universiteti
Ózbekstan »Ullı jipek jolında turizm» joybarınıń watanı bolıp tabıladı. 14-jıldan baslap bul joybarǵa 20 el qosıldı.
Ózbekstanda turizmdi rawajlandırıwdıń ǵárezsizlik jıllardaǵı dáwirin tómendegi basqıshlarǵa bóliw múmkin: Birinshi basqısh  1992-jıl. Onda Ózbekturizm milliy kompaniyası dúzildi hám ol respublikamızda turizmniń rawajlandırılıwı ushın juwapker bolǵan birden-bir shólkemge aylandırıldı. Ekinshi basqısh 1993-1999 jıllar. 1993-jıldan baslap, turizm tarawında ekonomikalıq ózgerisler bola basladı. Respublikada basqarıwdıń jańa túrleri hám usılları tiykarında jumıs alıp barıw baslandı. Tarawda xızmet etip, payda kórip kiyatırǵan kóplegen kárxanalar menshiklestirildi. 1999-jılı “Turizm haqqında” Nızam qabıl etildi. Úshinshi basqısh 2000-jılı baslanǵan. 2000-jılǵa kelip turizm tarawındaǵı bazar múnásibetleri úzil-kesil jolǵa qoyıldı hám dúnya bazarı boyınsha básekige shıdamlı turizm ónimi jaratıla baslandı. Turizm sistemasın basqarıwdıń oraylastırılıwına shek qoyıldı. Bazardıń básekige shıdam bere almaytuǵın subektleri jabılıp, natiyjeli islewshi jańa kárxanalarǵa orın ashıp bere basladı. 2003- jılı Ózbekstanda kóplegen iri jańa zamanagóy miymanxanalar iske túsirildi.
2009-jıldıń birinshi shereginde Ózbekstanda 101,36 mıń adamǵa xızmet kórsetilgen, sonnan 38,3 mıńı shet el puxaraları bolǵan. Bunnan 15,9 mlrd. sum, sonıń ishinde 10,62 mln. AQSh dolları muǵdarında dáramat alınǵan. Alınǵan payda 225,2 mln. sumdı quraǵan[1].
2000-jılı Ózbekstan turizm bazarında 550 den aslam turizm kárxanaları xızmet kórsetip, olardıń 90 payızınan aslamın jeke menshik turfirma hám juwapkershiligi sheklengen jamiyetler quradı.
Ózbekstanda Ullı jipek jolın qayta tiklew joybarı kóleminde xalıqaralıq turizmdi rawajlandırıwǵa úlken áhmiyet berilmekte. Evraziyanıń basqa mámleketleri sıyaqlı, Ózbekstan Ullı jipek jolında turizmdi rawajlandırıwdı hár tárepleme qollap quwatlamaqta. «Ullı jipek jolın qayta tiklewde hám respublikada turizmdi rawajlandırıwda Ózbekstan Respublikasınıń qatnasıwı haqqında» 1995- jılı Prezident Pármanınıń qabıl etiliwi xalıqaralıq turistlik bazarda tariyxıy-mádeniy turizm boyınsha jańa baǵdarlamalardıń payda bolıwına sharayatlar jaratıp berdi. Ózbekstan Pútkil jer júzilik turistlik shólkemge aǵza boldı. «Ózbekturizm» Milliy Kompaniyası dúzildi. Respublikada xalıqaralıq turistlik yarmarkalar hám turistlik forumlar turaqlı túrde ótkizilip, olarda Ullı jipek jolında turizmdi rawajlandırıw haqqında Xiywa («Turizm hám mádeniy miyraslardı qorǵaw», 1991 j.), Samarqand («Ullı jipek jolı baǵdarları», 1994 j.), Tashkent («Dúnya mádeniyatı hám YUNESKO mámleketlerinde oǵan aǵza shólkemlerdiń xızmetleri», 1998 j.), Buxara («Ullı jipek jolı boyınsha turizm», 2002 j.) deklaraciyaları qabıl etildi. Bul boyınsha bar bolǵan 168 jaylastırıw qurallarındaǵı hámmesi bolıp 14300 xanada bir waqıttıń ózinde 28,6 mıń adamdı jaylastırıw múmkin boldı. Ózbekstan miymanxanalarında hámmesi bolıp 10 mıńnan aslam adam jumıs penen bánt edi[2].
Transport kommunikaciyaları hám turizm «Ullı jipek jolı» brendiniń áhmiyetli quramlıq bólegine aylandı.
Házirgi waqıtları Ullı jipek jolı baǵdarlamasın qayta tiklewde jetekshi orın Pútkil jer júzilik turistlik shólkemge (VTO) tiyisli. Ol uzaq waqıtqa mólsherlengen «Ullı jipek jolında turizm» joybarın ámelge asırmaqta. Ullı jipek jolınıń on toǵız mámleketi – Ózbekstan, Qırǵızstan, Túrkmenstan, Qazaqstan, Tajikistan, Iran, Gruziya, Armeniya, Azerbayjan, Qıtay, Pakistan, Turkiya, Yaponiya, Hindistan h.b. turistlik kompaniyaları tárepinen transkontinental turizmniń birden bir koncepciyası islep shıǵıldı. Ullı jipek jolında transport kommunikaciyalarınıń rawajlanıwı onı qayta tiklewde de úlesin qospaqta. Ǵárezsizlik jılları Ózbekstan, Qırǵızstan hám Túrkmenstannıń transport sistemaları Qıtay, Iran hám Gruziya arqalı Turkiyaǵa jańa bazarlarǵa shıǵıw imkaniyatına iye boldı[3].
Joybarǵa qatnasıwshılar dizimine Ullı jipek jolınıń eń aldıńǵı turistlik kompaniyaları: Armeniya, Gruziya, Azerbayjan, Túrkmenstan, Ózbekstan, Tajikstan, Qırǵızstan, Qazaqstan, Qıtay (Sin czyan) kiredi.
Ullı jipek jolı joybarına kiretuǵın turistlik kompaniyalardıń birgelikte kúsh salıwları natiyjesinde keń kólemli turistlik joybarlar islep shıǵıldı hám ámeliyatqa kirgizildi:

• 
  Xalıqaralıq turistlik ekspediciyalar: «Marko Polo izi menen», «Aleksandra Makedonskiy izi menen - Aziyaǵa áskeriy kompaniyalar», «Ullı jipek jolın boylap Shınǵısxannıń izi menen»;
  
• 
  Ullı jipek jolı elleri boyınsha xalıqaralıq avtojarıslar;
  
• 
  «Ullı jipek jolında pútkil dúnyalıq miyras ǵaziynesi" hám "Ullı jipek jolı boyınsha mádeniy hám tariyxıy miyraslar".
  

2004-jılı Samarqandta Dúnya júzlik turistlik shólkemniń ofisi ashılıp, onda Ullı jipek jolı ellerinde jaylasqan turistlik obektlerdiń elektron kartotekası dúzildi. YUNESKO hám Ózbekstannıń birgeliktegi eń dáslepki baǵdarlamalarınıń biri «Ullı jipek jolın qayta tiklew: mádeniy miyraslardı qorǵaw hám mádeniy turizmdi rawajlandırıw» boldı. YUNESKOnıń hám onıń Ózbekstandaǵı wákilleri M.Barri Leyn hám A. Paolinidiń qollap quwatlawları menen respublikadaǵı kóplegen estelikler Pútkil jer júzlik miyraslar dizimine kirgizildi, olar restavraciya etildi. YUNESKO Ózbekstannıń úlkeleri menen qalalarınan Xorezm (Xorezmniń altın xalqası), Shaxrisabz hám basqalardı jer júzlik turistlik bazarǵa alıp shıǵıwda bárqulla járdem berip kelmekte.
Derekler:

1. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 1999 - yil 20 - avgustdagi "Turizm to‘g‘risida"gi Qonuni.

2. Основы туристской деятельности (Учеб.пособие). Составитель Ильина Е.Н. -М., 2000 .
3. Петров A.M. Великий Шелковый путь / A.M. Петров - М., 1995. - 327с.