Zichlikni o’lchash va boshqarish. Reja: Zichlikni o’lchash. Zichliklarni aniqlash

O’rtacha jisim zichligi  – bu jisim vaznining uning hajmiga nisbati. Bir hil tana uchun u oddiygina jisim zichligi deb ham ataladi .
Moddaning zichligi deganda ushbu moddadan tashkil topgan bir xil yoki bir xil bo’lmagan jismning zichligi tushuniladi.
Zichlik turlari va birliklari
Zichlikning ta’rifiga asoslanib, uning o’lchami SIda kg / m³ va CGS tizimida g / sm³ ga teng .Odatda, harorat pasayishi bilan zichlik oshadi, ammo ma’lum bir harorat oralig’ida zichligi yuqori moddalar ham bor, masalan, suv, bronza va quyma temir kabi moddalar. Shunday qilib, suvning zichligi 4 °C da maksimal qiymatga ega va bu qiymatga nisbatan harorat ko’tarilishi va pasayishi bilan zichlik o’zgaradi. Agregat holati o’zgarganda, moddaning zichligi keskin o’zgaradi: gaz holatidan suyuqlikka o’tish va suyuqlik qattiqlashganda zichlik oshadi. Suv, silikon, vismut va boshqa ba’zi moddalar bu qoidadan istisno hisoblanadi, chunki ularning qattiqlashishi zichligi kamayadi

2.1. ZICHLIK O’LCHASH VOSITALARI BO’YICHA ASOSIY MA’LUMOTLAR

Sanoatda suyuqliklarni zichligini o’lchash uchun quyidagi zichlik
o’lchagichlardan foydalaniladi:
1. qisqovichli zichlik o’lchagichlar;
2. Vaznli zichlik o’lchagichlar;
3. Gidrostatik zichliko’lchagichlar;
4. Radioizotopli zichlik o’lchagichlar.
qalqovichli zichlik o’lchagichlar asosan 2 ga bo’linadi:
1. Suzib yuruvchi qolqovuchlar;
2. Batomom cho’kadigan qalqovichlar.
Vaznli zichlik o’lchagichlar
Vaznli zichlik o’lchagichlarning ishlash printsipi nazorat qilinayotgan ma'lum
bir qajmidagi suyuqlikni vaznini uzluksiz tortib turishga asoslangan.
Toza suyuqliklarni o’lchashdan tashqari vaznli zichlik o’lchagichlar suspеnziya
va tarkibida qattiq moddalar bo’lgan suyuqliklar zichligini o’lchashda qam ishlatiladi.

Vaznli zichlik o’lchagichlarning afzalligi trubka kеsimining doimiyligi va

trubkadan suyuqlikning katta tеzlikda o’tishidir. Bu esa suyuqlik tarkibidagi qattiq jismlarning trubka tubiga (dеvorlariga) cho’kishiga yo’l qo’ymaydi. Sanoatda 500... 2500 kgG`m3 o’lchash chеgaralariga mo’ljallangan vaznli zichlik o’lchagichlar chiqariladi. O’lchashdagi asosiy xatolik ± 2%. Gidrostatik zichlik o’lchagichlar Gidrostatik zichlik o’lchagichlar asosan 3 turga bo’linadi:

1. Silfonli gidrostatik zichlik o’lchagichlar;
2. Tеnzomеtrik gidrostatk zichlik o’lchagichlar;
3. Ximtronli gidrostatik zichlik o’lchagichlar


Areometr (yun. araios – ingich-ka, bu yerda suyuq va metron – oʻlchov) – suyuqlik va qattiq jismlarning zich-ligini oʻlchaydigan asbob. A. tuzilishi Arximed qonunita asoslangan. Bunda A. siqib chiqargan suyuqlik ogʻirligi uning ogʻirligiga teng. A. doimiy ogʻirlikli va doimiy hajmli boʻladi. Doimiy ogʻirlikli A. (1-rasm) bilan oʻlchashda zichlik A.ning suyuklikka botish darajasiga qarab aniqlanadi. Bu xildagi A.ga densi-metrlar (shkalasi zichlik birliklarida darajalangan), eritmalarning konsen-tratsiyasini (quyuq-suyuqligini) oʻlchash uchun ishlatiladigan spirtometrlar va saharometrlar (shkalasi ogʻirlik yoki hajmiy foizlarda darajalangan) kiradi. Densimetrlar shisha yoki metalldan yasaladi. Yuqori temperaturalarda metall densi-metrlar ishlatiladi. Odatda A. ma’lum (asbobda koʻrsatilgan) temperaturada darajalan-gan boʻlib, bosh-qa temperaturalarda oʻlchangan qiymatlarga tegishli tuzatmalar ki-ritiladi. Doimiy hajmli A. (2-rasm) bilan zichlikni oʻlchashda asbob suyuklikka halqasimon tamgʻasigacha botiriladi. Shunda suyuqlik zichligi palladan olin-gan yoki unga qoʻyilgan toshlar qiymati bilan aniqlanadi. Qattiq jismlarning zichligini oʻlchashda doimiy hajmli A. korpusining pastki qismiga qoʻshimcha palla biriktiriladi (A.-tarozi). Qattiq va suyuq shakllarda xom va tayyor mahsulotlar uchun muhim sifat ko'rsatkichi bo'lgan zichlik o'lchovi turli usullar bilan amalga oshiriladi. Qayta ishlashdan oldin materiallarning tozaligini aniqlashda muhim ahamiyatga ega bo'lgan zichlik o'lchovi, begona moddalarning xomashyo bilan aralashmasligini aniqlashda muhim ahamiyatga ega. Boshqa tomondan, ushbu tadqiqot xom ashyoning bir xilligini tushunishda yordam beradi. Qayta ishlangan mahsulotdan tasodifiy olingan namunalar sinovdan o'tkaziladi. Ushbu testlarning maqsadi sifatni davomiyligini nazorat qilishdir. Sifatni nazorat qilish uchun tasodifiy tanlov jarayoni eng asosiy va iqtisodiy jihatdan samarali usullardan biridir.