Ziyayev Sherali Abdulaziz o’g’lining
Download 1.18 Mb. Pdf ko'rish
|
Masofaviy ta\'lim QDPI diplom ishi
|
Elektron ta’lim tizimi
11 axborotni taqsimlash xisoblanadi Texnologik Ushbu jixat elektron ta’lim muxitida infrastruktura masalalarini o’rgatadi va infrastrukturani, uskunani va dasturiy ta’minotni rejalashtirishdan iborat. Pedagogik O’qitish va ta’lim masalalari kiradi. Ushbu jixat tarkibini tahlil qilish, auditoriyani tahlil qilish, maqsadlar, vositalar, dizaynni, tashkilot strategiyasi va o’qitishni ishlab chiqish bilan bog’liq bo’lgan masalalarni ko’rib chiqadi. Axloqiy Elektron ta’limning axloqiy jixati ijtimoiy va siyosiy ta’sirlarga, madaniy xilma-xillikka, ogoxlantirish muammolariga, shuningdek geografik xilma-xillikka, talabalik xilma-xillikka, raqamli bo’linishga, axloqiy va xuquqiy masalalarga taalluqli bo’ladi. Interfeys dizayni Interfeys dizayni o’z ichiga elektron o’qitish dasturining umumiy ko’rinishini oladi. Interfeyst dizayni jixati saxifa va tarkibining dizaynidan, navigatsiyadan, qulaylik va testlashdan iboratdir. Resurslarni ta’minlash Elektron ta’limning ushbu jixati o’z ichiga onlayn ta’minlashni va to’liq o’qitishni ta’minlash uchun zarur bo’lgan resurslarni oladi. Tahlil Elektron ta’limni baxolash (tahlil qilish) o’quvchilarni baxolash kabi o’qitishni va ta’lim muhitini baxolashdan iborat. Elektron ta’lim tarixi. “Elektron ta’lim” atamasi 1999 yildan beri mavjud. Ushbu atama bilan birga “onlayn-ta’lim” va “virtual ta’lim” atamalari paydo bo’lgan. Shu bilan birga elektron ta’lim asosidagi printsiplar butun tarix davomida yaxshi xujjatlashtirilgan va elektron ta’lim XIX asrda beri mavjudligi to’g’risida dalillar mavjud. Buyuk Britaniyada Ochiq Universitet elektron ta’limning afzal jixatlaridan foydalanishga intilmoqda. Ularning ta’lim tizimi, birinchi navbatda masofadan o’qitishga mo’ljallangan. Avval, o’quv materiallari pochtadan yuborilgan, shuningdek o’qituvchilar bilan elektron pochta bilan yozishmalar yuborilgan. 12 Internet paydo bo’lishi bilan Ochiq universitet interaktiv ta’lim xizmatlarining keng spektrini taklif etgan. Texnologik yutuqlar ta’lim muassasalariga masofadan o’qitish narxini kamaytirishga, shuningdek ta’limga keng auditoriyani taqdim etish uchun tejamkorlikka erishishga yordam berdi. Geografik cheklovlardan tashqari, vaqt o’qish jarayonida o’quvchilar va o’qituvchilar duch keladigan muammolardan biri xisoblanadi. Kunduzgi ta’lim davomida joy o’quvchilar guruxining qatnashishini cheklaydi. Qiziqish On-line kursi multimediadan foydalangan xolda interfaol va qiziqarli bo’lish uchun kurs shu tarzda ishlab chiqilgan yoki oxirgi vaqtda geymifikatsiya metodlari ishlab chiqilgan. Iqtisodiy samaradorlik O’quv qo’llanmalar ma’lum vaqt o’tishi bilan eskiradi, elektron ta’limda yangi nashrlarni doimo sotib olishga zaruriyat bo’lmaydi. Kompaniya va tashkilotlar kundalik vazifalarning samaradorligini oshirish uchun texnologiyalarni qo’llashi mumkin, internetdan foydalanish zaruriyat bo’lib xisoblanmoqda. Ko’p millatli korporatsiya boshqa mamlakat shaxslari bilan ishlash imkonini oshirmoqda va birgalikda mashq qilishmoqda. Ushbu masala elektron ta’lim masalasini muvaffaqiyali xal etmoqda. Elektron ta’limda yuzaga keladigan muammolar. 13 Elektron ta’limning barcha afzalliklarini xisobga olgan xolda xam ayrim kamchiliklarga ega. Amaliy ko’nikmalarni internet-resurslardan tanlab olish bir muncha murakkab xisoblanadi. Izolyatsiya elektron ta’lim auditoriga masofadan kira olishning osonligini, moslashishi va imkoniyati mavjudligini bildirganda xam, o’quvchilar o’zlarini yakkalab qolingandek xis qilishi mumkin. Bu xolat onlayn-ta’lim o’quvchiga xaqiqatda to’liq xolda yakkaligini xis qilishi mumkinligini bildirishi natijasida sodir bo’ladi. Texnologiya va elektron ta’lim rivojlanishi bilan, videokonferensiya, ijtimoiy tarmoq va diskussion forumlar kabi vositalardan foydalangan xolda, talaba va o’quvchilar, o’qituvchilar yoki boshqa talaba va o’quvchilar guruxlari bilan faol o’zaro xamkorlikda ishlashi mumkin. Sog’liq bilan bog’liq bo’lgan muammolar Elektron ta’lim kompyuter va boshqa shunga o’xshash qurilmalardan foydalanishni talab etadi, bunda ko’zning zo’riqishi, tanani noto’g’ri tutish va boshqa jismoniy muammolar o’quvchilarga ta’sir etishi mumkinligini bildiradi. Onlayn-kurs faoliyat olib borishi bilan to’g’ri o’tirgan xolat, stol balandligi to’g’risida tavsiyalarni va muntazam bo’lib turadigan uzilishlar uchun tavsiyalarni jo’natish kerak. Elektron ta’lim, an’anaviy ta’limga nisbatan, onlayn resurslardan ma’lumotlar bazasidan, davriy nashrlar va boshqa materiallardan foydalana olishni yengillashtiradi. Agar talaba kurs ishining ayrim qismini qiyinchilik bilan tushunsa, talaba xar qanday savol bo’yicha maslaxatlarni oson topishi mumkin, bunda internetdan qo’shimcha, limitsiz va bepul materialni bir zumda olish imkoniga ega bo’ladi. Bundan tashqari, elektron ta’lim o’quvchilarning turli tipdagi extiyojlarini qanoatlantirish uchun mo’ljallangan. Amaliyotda onlayn ta’lim. Universitetlar butun dunyo bo’yicha talabalarning kontentini yetkazib berish (bepul) uchun elektron ta’lim imkoniyatlaridan foydalanishadi. Ikkita yirik Garvard i Massachutes innovatsion texnologiyalar universitetlarda bepul onlayn mashg’ulotlarni o’tkazishga qaratilgan dasturlar yo’lga qo’yilgan. Garvardda video ma’ruza yoziladi va internetga qo’yiladi. 14 Talabalar o’tkazib yuborgan ma’ruza mashg’ulotini ko’rish imkoniyatiga ega bo’ladi. Onlayn ta’lim ko’pgina afzalliklarga ega. Biroq, talaba bilimlarni ushbu usul bilan egallash imkoniyati taklif etilayotgan o’quv materialiga bog’liq, balki ushbu axborotni taqdim etish uchun foydalaniladigan amaliyotga xam bog’liq bo’ladi. Elektron ta’lim jarayonini osonlashtirishga yordam beradigan onlayn treninglarning ayrim yaxshi misollarga quyidagilar kiradi. Mavjud resurslardan samarali foydalanish. Elektron ta’limdan maksimal tarzda unumli foydalanish uchun o’qituvchi va talaba internetdan olinadigan ko’plab resurslardan foydalanishi kerak. Axborotdan foydalana olish imkonini beradigan yuzlab onlayn servislar mavjud, masalan, Vikipediya. Instruktorlar onlayn materiallarining mazmuni va tarkibini oshirish uchun imkoniyatlardan foydalanishlari yoki talabalarni qo’shimcha veb-resurslarga yo’naltirishlari kerak. Elektron ta’lim talabalarga istalgan joyda va istalgan vaqtda o’qish imkonini beradi. Istalgan joydan, kompyuter yoki mobil qurilma bo’lgan va internetga ulangan joydan, ya’ni uyda, dam olishda yoki ish o’rtasidagi tanaffusda o’qish imkonini beradi. Elektron ta’limning kelajagi. Zamonaviy texnologiyalarning rivojlanishi sababli interaktiv kurslarni yaratishga, o’qitish jarayonini standartlashtirishga yordam beradigan bir qator instrumentlar ajralib qoldi. Elektron ta’lim va o’qitish vositalari sifatida kelajakda shakllanishini tasavvur qilish imkonini beradigan elektron ta’lim rivojlanishining ayrim tendensiyalari mavjud: Ta’limga individual yondashuv – ayrim o’quvchilarning extiyojlarini va maqsadlarini qanoatlantirish uchun pedagogika, o’quv dastur va o’quv muhitining asosi xisoblanadi. LMS ta’limni boshqarish tizimi deb yuritiladi va bu global atama onlayn kurslarni boshqarish, o’quv materiallarni tarqatish uchun maxsus ishlab chiqilgan kompyuter tizimni bildiradi va talabalar va o’qituvchilar o’rtasida o’zaro xamkorlikni nazarda tutadi. 15 LMS talabalarni ro’yxatga olishdan sinovlar natijalarini qayd etishgacha jarayon kabi kursning xar bir jixatini boshqarish imkonini beradi, shuningdek topshiriqlarni elektron ko’rinishda qabul qilish va barcha talabalar bilan aloqani saqlash imkonini beradi. LMS odatda PHP, Net yoki Java kabi turli platformalarda qurilgan va ular PostgreSQL, MySQL yoki SQL-server kabi ma’lumotlar bazasiga ulangan bo’ladi. Tijorat xamda ochiq chiqish kodli ko’plab LMS mavjud. LMS taklif etilayotgan funktsiyalar bo’yicha farqlanadi, lekin ko’pgina tizimlar ayrim yoki quyidagi komponentlarga ega bo’ladi: LMS tizimi talabalar bilan muloqotga kirishish uchun xabarlarni muayyan kurs yoki muayyan talabalarga yuborish tizimi kabi o’rnatilgan funktsional tizimga ega bo’lishi mumkin. Shuningdek LMS chat yoki forumdan foydalanish imkonini beradi. Xar qanday LMS xisobot tizimiga ega, ushbu tizim ma’lumotlarni Excel tizimga eksport qilishi, shuningdek tushunish oson bo’lishi uchun ma’lumotlarni grafik ko’rinishda taklif qilishi mumkin. Content ishlanmasining instrumenti. Kontent ishlanmasining instrumenti – bu oxirgi foydalanuvchiga yetkazilishi kerak bo’lgan o’qitishning elektron kontentini yaratish va joylash uchun ishlab chiqaruvchilar foydalanadigan dasturlar paketi xisoblanadi. Wikipediaga asosan avtorlik instrumenti o’quv kontentni yaratish uchun World Wide Web ga yetkazish uchun multimedia kontentini yaratishda foydalaniladigan dasturiy ta’minot bo’lib xisoblanadi. Content-avtoring instrumenti fayllarning boshqa formatlarida kontentni yaratishi mumkin, o’qitishni CD (kompakt-disk) da yoki boshqa formatlarda turlicha qo’llanilishi uchun yetkazish mumkin. Kontent kategoriyasi HTML, Flash ishlanmalar vositalaridan, shuningdek avtoringni elektron o’qitishning turli tipdagi instrumentlaridan iborat. Ko’pgina dasturlarni instrumentlarning, jumladan Flash va PowerPoint dasturining avtoringi deb xisoblash mumkin. Biroq dasturlarning ayrim kichik guruxi SCORM (Shareable Content Object Reference Model) yoki AICC (TOS) (Aviation Industry CBT komitet) kabi standartlarning elektron 16 o’qitishni ta’minlovchi sifatida maxsus kiritiladi. Masalan: Articulate Storyline, Composica, Adobe Authorware and Camtasia. Sinxron elektron o’qitish va asinxron elektron o’qitishning qiyosiy tahlili. Elektron o’qitishning zamonaviy muxitida, qoidaga ko’ra, sinxron va asinxron toifalarga bo’linadi. Ikkala toifa o’zining afzalligi va kamchiliklariga ega va talabalar uchun mos keladigan metod ma’lum darajada axborotni o’zida mujassam qiladigan usulga bog’liq bo’ladi. Sinxron o’qitish. Sinxron o’qitishga misol qilib onlayn, chat va videokonferentsiyani keltirishimiz mumikn. Real vaqt rejimida ishlaydigan, xabarlar juda tez almashinadigan o’qitishning istalgan instrumenti o’qituvchilarga savollarni talabalarga javob berish imkoniyatini tez, ya’ni sinxron amalga oshirish imkonini beradi. Talabalarning sinxron o’qitish kurslarida ishtirok etish davomida mashg’ulotlarda boshqa talabalar va o’qituvchilar bilan birgalikda ishlash imkoniga ega bo’lishadi. Sinxron o’qitishning asosiy afzalligi bu butun o’qitish davomida boshqa insonlar bilan muloqotga kirisha olish imkoniyatiga ega bo’lganligi sababli o’zlarini ajralib qolgandek xis qilmasliklari xisoblanadi. Biroq sinxron o’qitish vaqtga nisbatan qat’iy belgilanmagan, talabalar real vaqt rejimida o’qitishning jonli sessiyasida yoki onlayn kursida ishtirok etishi uchun muayyan vaqtni belgilashlari kerak bo’ladi. Asinxron o’qitish, boshqa tomondan, o’quvchi yoki o’qituvchi ishtirok etmagan xolatda xam amalga oshirilishi mumkin. O’quvchilarga veb, elektron pochta va xabarlar orqali yetkaziladigan, birlashma forumlarda jo’natiladigan kurs ishlari va xabarlar asinxron elektron o’qitishga misol bo’ladi. Ushbu xolatlarda, qoidaga ko’ra, talabalar mashqlarni o’zlari bajarishlari va mashg’ulot o’tkazilishini ta’minlab turish uchun instrument sifatida internetdan foydalanishlari mumkin. Talaba nizolar kelib chiqishidan xavotirlanmagan xolda, mashg’ulotlarni o’z imkoniyatlari doirasida bajarish bilan o’quv rejaga rioya qilishi mumkin. Bu usul o’quv rejada mashg’ulotlarning turli rejalarini mustaqil tarzda o’rganishni afzal ko’radigan foydalanuvchilar uchun yaxshi xisoblanadi. Shu bilan birga, kurs ishlarini mustaqil bajara olish uchun motivatsiya yetishmaydiganlar uchun 17 asinxron o’qitishga nisbatan foyda olinmasligini aniqlashlari mumkin. Asinxron o’qitish real interaktiv ta’lim muxiti bo’lmaganligi sababli o’zlarini ajralib qolgandek xis qilishlari mumkin. Elektron o’qitishning samarali kurslari tarkibiga asinxron va sinxron o’qitish tadbirlari kirishi kerak. Bu talabalarga va o’qituvchilarga dars jadvalidan yoki o’qitishning eng maqbul metodlaridan qat’iy nazar yetkazishning turli formatlaridan foyda olish imkoniyatini beradi. Bunday yondashuv talabalarga zarur bo’lganda zudlik bilan yordam bera olish u bilan birga o’z o’rganish templarida o’qish imkoniyatiga ega. SCORM va TinCan. SCORM (Shareable Content Object Reference Model) o’qitish jarayonini boshqarish tizimi tuzilishining muayyan usulini va kontent o’qitishni belgilaydi va boshqa SCORM kelishiladigan tizimlar bilan yaxshi ishlay oladi. Asosan, SCORM modelning turli versiyalari bir xil ikkita: TinCan kontent va uni bajarish vaqtidagi ma’lumotlar almashinuvini boshqaradi. TinCan kontent jismoniy ma’noda yetkazilishi kerak bo’lgan kontentning bir qismini belgilaydi. SCORM asosidagi TinCan kontent “imsmanifest” deb ataladigan xujjat bo’lib xisoblanadi. Ushbu fayl import va inson ishtirokisiz kontentni ishga tushirish uchun LMS talab etadigan axborotning kichik bo’limini o’z ichiga oladi. Ushbu fayl o’quvchilar nuqtai nazarida xamda fizik faylli tizim nuqtai nazarida kursning tuzilmasini tavsiflaydigan XML dan iborat. Ushbu xujjatlar “Qaysi xujjat ishlashi kerak” yoki “Ushbu kontent qanday nomlanadi” degan savollarga javob bo’ladi. Aloqani bajarish yoki ma’lumotlar almashinuvi vaqtida LMS bilan “O’zaro aloqa” kontenti xaqiqatda xarakatdagi kontent kabi aniqlanadi. Tenglamaning ushbu qismini yetkazish va kuzatib borish kabi tavsiflaymiz. Ushbu bog’lanishning ikkita asosiy komponentlari mavjud. Birinchidan, kontent LMS ni topishi kerak. Kontent topgandan keyin chaqiruvlarni “qabul qilish” va “o’rnatish” seriya va u bilan bog’liq bo’lgan lug’at orqali ma’lumotlar bilan almashinish mumkin. “O’quvchining nomini so’rash” va “LMSni o’rganishida 95% ni to’pladi” kabi narsalar kontseptualdir. Mavjud bo’lgan SCORM leksikaga asosan ko’pgina faol interaktiv xarakatlar LMSni xabardor qilish uchun yetkazilgan bo’lishi mumkin. 18 Nima uchun SCORMdan foydalanishim kerak SCORM onlayn o’qitishda ishtirok etadiganlar uchun kuchli asos bo’lib xisoblanadi. Kontent bir marta yaratilishi va ko’pgina turli tizimlarda va vaziyatlarda o’zgarishsiz foydalanish mumkin. Ushbu ulanish funktsionalligi va o’yin tashkilot ichida va xattoki, yirik tashkilotlarda kuchli bo’lishi mumkin. Kontent foydalanuvchiga juda tez, juda samarali va imkoni boricha arzon narxda sotilishi va yetkazilishi mumkin. SCORM yirik tashkilotlar tomonidan keng qo’llanilishi mumkin. Kritik impulsga ega bo’ladi va tarmoq standartining de-faktosi bo’lib xisoblanadi. AQSh mudofaa departamenti shunday belgilab berdiki, ichidagi barcha narsalar SCORM orqali yetkazilishi kerak. Elektron o’qitishdan foydalanish texnologiyasi. Elektron o’qitish ko’pgina texnologiyalardan foydalanishni o’z ichiga oladi – ulardan ayrimlari ushbu texnologiyalar uchun maxsus ishlab chiqilgan, shu vaqtda boshqa texnologiyalar o’qitish jarayonini odatda to’ldirib turadi, masalan, kompyuter o’yinlari. Kommunikatsiya texnologiyalari elektron o’qitish soxasida keng qo’llaniladi. Elektron pochtadan foydalanishdan va xabarlar juda tez almashinishdan boshlab xabarlar forumlari va ijtimoiy tarmoqlarda ko’pgina instrumentlarni ko’ramiz, ular yordamida xar qanday internet foydalanuvchi xar qanday xolatda foydalanishi mumkin. Boshqa dasturiy ta’minot bilan o’zaro to’ldiruvchi asosida ishlaydigan ayrim texnologiyalar xam mavjud va yangi funktsiyalarga, masalan, dasturiy ta’minotga ega. Ushbu funksiya yordamida boshqa shaxslar ishlayotgan vaqtida o’zgartirish kiritish uchun, shuningdek prezentatsiyani namoyish etish davomida fikr- muloxazalarni kiritish va mikrofondanni ishga tushirish imkonini beradigan namoyish uchun yoki ekrandan birgalikda foydalanish uchun siz va xamkasbingizga imkoniyat beradigan instrument sifatida videokonferensiya davomida interaktiv doskadan foydalaniladi. Elektron o’qitish ma’lumotlar bazasi va CMS (Content Management System) texnologiyadan samarali foydalanish imkonini beradi. Ma’lumotlar bazasi va CMS texnologiya kursning kontentini, test natijalari va talabalar yozishmalarini 19 saqlash uchun birgalikda ishlaydi. Axborot ma’lumotlar bazasi va CMS texnologiyada saqlanadi va ma’lumotlarni qo’shish, yangilash va o’chirib tashlash uchun foydalanuvchi interfeysini taqdim etadi. Yaxshi LMS ko’p xollarda, ishning borishi to’g’risidagi xisobotlarni shakllantirish va saqlash uchun xisobot instrumentini o’z ichiga oladi. Download 1.18 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|