Zohid jumaniyozov

Bevosita tarjima. Agar tarjima to’g’ridan-to’g’ri asl nusxa tilidan bajarilgan bo’lsa, bunday tarjima bevosita tarjima deb ataladi. Bevosita tarjimaga yuqorida qayd qilib o’tgan, faqatgina bilvosita tarjimadan tashqari barcha tarjima turlari kiradi. Ya’ni bevosita tarjima badiiy tarjima, ilmiy tarjima, erkin tarjima, mualliflashtirilgan tarjima va boshqa tarjima turlari bilan bir vaqtni o’zida sodir bo’ladi. Bevosita tarjimada asl matn bilan tarjima matni orasida hech qanday vositachi til yoki matn bo’lmaydi. Tarjima to’g’ridan-to’g’ri asl matndan o’giriladi.

Avtomatlashtirilgan (texnik) tarjima. Fan va texnika taraqqiy topgan bugungi kunda insoniyat oldida turgan eng dolzarb masalalardan biri bu vaqtdan unumli foydalanish masalasidir (ayniqsa rivojlangan davlatlarda). Zero, insoniyat 150-200 yilda misli ko’rilmagan ulkan o’zgarishlarga sababchi bo’ldi. Ya’ni insoniyat o’zining so’nggi 10 ming yillik tarixida ham bunchalik yangiliklar qila olmagan.
Aytmoqchimizki, biror bir asar yoki matn tarjimonlar tomonidan ikkinchi tilga tarjima qilinishi kerak bo’lsa, bunga ma’lum va muayyan vaqt kerak bo’ladi. Fan va texnikaviy taraqqiyot esa buni kutmaydi. Ushbu masalani hal qilish maqsadida olimlar avval maxsus tarjima appaturalarini ishlab chiqardilar. Hajmi katta bo’lgan bu kabi uskunalar faqat yirik-yirik uchrashuv zallarida, kosmik kemalarda, harbiy razvedka uchun hizmat qilgan. Keyinchalik mazkur uskunalarning kichkina cho’ntakka moslashadigan shakllari, sayoxatchilar va til o’rganuvchilar uchun sotuvga chiqarildi (Hexaglot, poliglot). Bugungi kunga kelib esa kompyuterlar uchun maxsus dasturlar ishlab chiqarilmoqda va takomillashtirilib borilmoqda. Mazkur dasturlarning Lingvo12, Promt Express 8.0, Jardic Pro v5.0, Babylon Pro 7.0.3, Pragma 5.0, Multitran 3.44, Translatelt v6.5, Ruta 4.1, ORFO 9.0, SmartCAT, Trados, Wordfast, SDLX,Transit kabi turlari mavjud. Avtomatlashtirilgan tarjima avvalambor hamma tillarda amalga oshirib bo’lmaydi. Chunki mazkur dasturlar faqat rivojlangan davlatlar tillari, qolaversa, dunyo tillari uchun mo’ljallangan. Jumladan, ingliz, rus, nemis, ispan, frantsuz, italyan, xitoy va yapon.
Ushbu dasturlarning salbiy jihati shundaki, ularda insonga xos his-tuyg’u, aql-idrok, kinoya, hazil, jahl, quvonch yoki keskin reaktsiya yoki anglash hissiyoti yo’q. Unga so’z qanday kiritilgan bo’lsa, shundayligicha terib ketaveradi. Ko’chma ma’noli so’zlar, so’zlarning kontekstual ma’nolarini ochib bera olmaydi.