Zokirjon salimov n e f t V a g a z n I q a y t a I s h L a s h j a r a y o n L a r I


kesimlar uchun  Bernulli tenglamasini yozamiz


Download 4.11 Mb.
Pdf ko'rish
bet7/46
Sana25.09.2017
Hajmi4.11 Mb.
#16434
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   46

kesimlar uchun  Bernulli tenglamasini yozamiz:

P, 


C

O



(О 

P, 


/ ■ 'i  i  \



—  + —  

=   H   +  —

 + —

 +  h   .

 

( у  •  U

Pg  2 

2 g  pg

Xuddi  shuningdek,  nasos  o ‘qidan  o ‘tuvchi  tekislikka  nisbatan 

haydash 

vaqtidagi 

1-1 

va 

2 -2  

kesimlar 

uchun 

Bernulli 

tenglamasini yozamiz:

+ ^ l + f L +hx! 

(3.2)

g  2 g

bu  tenglamalarda:  со/,  со? -   pastki  va yuqorigi  idishlardagi  suyuqlikning 

tezligi;  co.s,  cox  -  so ‘rish  va  haydash  quvurlaridagi  suyuqlik tezligi;  hs,  hx 

  s o ‘rish  va  haydash  quvurlaridagi  gidravlik  qarshiliklarni  yengish 

uchun  ketgan  bosim  miqdori.

S o‘rish  va  haydash  quvurlaridagi  tezlikka  nisbatan  pastki  va 

yuqorigi  idishlardagi suyuqlik tezligining o ‘zgarishi juda kichik boMib,  u 

nolga teng (ш/=0;  co2 = 0).

Nasosning  bosimi  oqimning  nasosga  kirish  va  chiqishdagi 

solishtirma energiyalari  ayirmasiga teng:

(3.3)

P. 

<

---H

----

pg  2o

H

 =

p .-p . 



pg

(3.1) va (3.2) tenglamalardan ayrimlar farqini  aniqlasak:

, ,  


P~-P, 

0)‘ -(U ‘ 

, , , , , ,

H =

 — ------L +  — :



-

------


H c

  + Я ,  



+hc +ht .

Pg

Pg

Bunda 

cos=cox, 

chunki 

haydash 

va 

so‘rish 

quvurlarining 

diametri  bir  xil.  h„  =  h s  +  hx  quvurning  umumiy  gidravlik  qarshiligi. 

Bundan  tashqari,  3.1-rasmdan:  Ns  +  Nx =  Nr.  Bu  holda  (3.4)  tenglamani 

quyidagicha yozish  mumkin:

H = H , + Z ^ -  + h,. 

(3.5)

pg

Demak, 

nasosning 

umumiy 

bosimi 

suyuqlikni 

geometrik 

balandlikka  ko‘tarish  uchun,  pastki  va  yuqorigi  idishlardagi  bosimlar 

orasidagi  farqni  hamda  so‘rish  va  uzatish  quvurlaridagi  gidravlik 

qarshilikni  yengish  uchun  sarflanadi.  Agar  pastki  va  yuqorigi 

idishlardagi  bosim  o ‘zaro  teng  bo‘lsa,  u  holda  nasosning  umumiy 

bosimi:

H = H r + ht . 

(3.6)

Suyuqlik gorizontal quvurlar orqali  uzatilsa (Nr = 0):

*  = 

(3.7)

pg

Xuddi  shuningdek,  nasosning  umumiy  bosimini  manometr  va 

vakuummetrning ko‘rsatishi bo‘yicha ham aniqlash  mumkin:

H =  p“ +p™ +h. 

(3.8)

pg

Shunday 

qilib, 

nasosning 

umumiy 

bosimi 

manometr 

va 

vakuummetrlar 

(uzatilayotgan 

suyuqlik 

ustuni 

metr 

hisobida) 

ko‘rsatishlarining  y ig ‘indisi  bilan  asboblar  ulangan  nuqtalar  orasidagi 

vertikal  masofaning (h) yig'indisiga teng.

So‘rish  balandligi.  Pastki  idishdagi  suyuqlikning  erkin  sirtiga 

(3.1-rasm)  atmosfera  bosimi  R a  ta’sir  etadi.  Suyuqlik  so‘rish  quvuri 

orqali  balandlikka  ko‘tarilib,  nasosning  ish  kamerasini  toMdirishi  uchun 

bu  kamerada  siyraklanish  (ya’ni  vakuum)  vujudga  keltirish  kerak. 

Bunda  ish  kamerasiga  qoldiq  absolyut  bosim  RS  ta’sir  etadi. 

Bosimlar  farqi  (R0-Rs)  hosil  boMganligi  sababli  suyuqlik  ustunining 

metrlarda  ifodalangan  bosimi  (R0-R,)/pg  hosil  boMadi.  Bu  bosimning  bir 

qismi  suyuqlikni  so'rish  quvurida  balandlikka  ko‘tarish  uchun,  qolgan 

qismi  esa  suyuqlikning  quvurda  со  tezlik  bilan  harakatlanishiga  yoki 

tezlik  bosimini  hosil  qilish  uchun  va  so ‘rilayotgan  suyuqlik  yoMida 

uchraydigan  barcha qarshiliklami yengishga sarflanadi.  U  holda:

$ L -£ - = H . + —  + h'. 

(3.9)

pg  Pg 



g



Uzatilayotgan  suyuqlikning  qaynab  ketishini  hisobga  olgan  holda 

(u  doim  so‘rilishi  uchun)  so‘rilish  quvurlaridagi  bosim  shu  haroratdagi

suyuqlikning to'yingan  bug‘  bosimi  R,  dan yuqori  boMishi  kerak.  Bunda 

nasosning normal  ishlashi uchun tenglama quyidagicha yoziladi:

Bu yerdan

pg  pg

pg

g

Pr 




—  + —  + Қ 



Pg  2 g

Pg

(3.10)

Harorat ortishi  bilan suyuqlikning to‘yingan  bug‘  bosimi  ham ortib, 

u  qaynash  haroratida  tashqi  atmosfera  bosimiga  tenglashadi,  bu  vaqtda 

so ‘rish  balandligi  nolga  teng  boMadi.  Shuning 

uchun 

qovushoqligi 

yuqori 

va 

issiq 

suyuqliklarni  uzatayotganda  nasos  qabul  qiluvchi 

idishga nisbatan pastroq  o ‘matilishi  zarur.

Nasoslar  so'rish  balandligining  uzatilayotgan  suv  harorati  bilan 

bogMiqligi  3.1-jadvalda berilgan.

S o'rish balandligining o ‘zgarishi

Suvning harorati,°C

10

20

30

40

50

60

65

So‘rish  balandligi,  m

6

5

4

3

2

1

0

Xuddi  shuningdek,  so ‘rish  balandligini  hisoblashda  gidravlik  va 

mahalliy  qarshiliklami  yengish  uchun  ketgan  sarflardan  tashqari, 

markazdan  qochma  nasoslarda kavitatsiya hodisasi,  porshenli  nasoslarda 

esa  inersion  kuch  ta’sirida  boMadigan  bosim  y o ‘qolishlari  inobatga 

olinishi  lozim.

3.3.  M A R K A ZD A N  Q O C H M A  N A SO SLA R

Ishlash  prinsipi.  Markazdan  qochma nasoslarda spiralsimon  qobiq 

ichida  parrakli  ish  gMldirak  joylashgan  boMadi.  Ish  gMldirakning 

aylanishida  markazdan  qochma  kuch  hosil  boMadi.  Bu  kuch  ta’sirida 

suyuqlikning  s o ‘rilishi  va  uni  haydash  bir  m e’yorda  uzluksiz  boradi.

3.2-rasmda  markazdan  qochma  nasos  sxemasi  ko‘rsatilgan.  S o‘rish 

quvuri 

orqali 

ta’minlovchi 

idishdan 

ko‘tarilgan 

suyuqlik 

ish 

gMldirakning  markaziy  qismiga  kiradi.  S o‘ngra  ish  gMldiragining 

kuraklari  orasidan  o ‘tib,  nasos  kamerasiga tushadi.  Bu  yerda  markazdan 

qochma kuch  ta’sirida  hosil  boMgan  bosim  suyuqlikni  haydash  quvuriga 

siqib chiqaradi.  Bunda ish gMIdiragiga kirish  oldida siyraklanish  vujudga 

keladi.  Kuraklar  orasidagi  kanallardan  suyuqlik  bir  tekisda  haydash

quvuriga  berilishi  va  suyuqlik  tezligini  asta-sekin  kamaytirib,  suyuqlik 

bosimini  oshirish  uchun  qo‘zgaImas  qobiq  spiraisimon  shaklda 

tayyorlanadi.  Suyuqlikning  haydash  quvurida  ma’lum  miqdordagi  tezlik 

bilan  oqishini  ta’minlash  uchun  nasosning  kamerasi  y o ‘naltirgich  va 

diffuzor  kabi  bir  qancha  moslamalardan  foydalaniladi.  Nasosdagi 

so ‘rilish  qabul  qiluvchi  idishdagi  suyuqlik  sathiga  ta’sir  qiluvchi  bosim 

bilan  so ‘rish  quvuridagi  siyraklanish  bosimi  orasidagi  farq  hisobiga 

amalga oshadi.

3.2-rasm.  Markazdan qochma nasos:

1  -  so ‘rish patrubkasi;  2 -  salnik;  3 -  qobiq;  4 -  ish g‘ildiragi;  5  -   ish 

gMldiragining kuraklari;  6 -  haydash patrubkasi.

Nasosning  ishlashini  tekshirib  ko‘rish  uchun  so ‘rish  liniyasiga 

vakuummetr  va  haydash  quvuriga  esa  manometr  o ‘rnatiladi.  Bundan 

tashqari,  nasosda  uzatilayotgan  suyuqlikning  miqdorini  rostlab  turish 

uchun  haydash  quvuriga  kran,  ventil  yoki  zadvijka  o ‘matiladi.  Nasos 

qisqa  muddatga  to‘xtatilganda,  shuningdek,  ish  g‘ildiragi  suyuqlik  bilan 

toMdirilganda,  suyuqlik  tushib  ketmasligi  uchun  so ‘rish  quvuriga  klapan 

o ‘rnatiladi.

GMldiraklar  soniga  qarab  markazdan  qochma  nasoslar  bir  va  ko‘p 

bosqichli  boMadi.  Bir  bosqichli  nasoslarda  hosil  boMadigan  umumiy 

bosim  50  metrdan  (ayrim  hollarda  70  metrdan)  oshmaydi.  Ko‘p 

bosqichli  nasoslarda  suyuqlik  bir  valga  ketma-ket  ulangan  ish 

gMldiraklari  orqali  o'tadi.  Bunday  gMldiraklarda  bosim  belgilangan 

miqdorlargacha  asta-sekin  ortib  boradi.  Hozirgi  kunda  ishlatilayotgan 

ko‘p  bosqichli  nasoslarning  bosimi  20  MPa  gacha  boradi.  Markazan 

qochma  nasoslarning  vali  ham  gorizontal  ham  vertikal  joylashgan 

boMishi mumkin.

M a r k a z d a n  

q o c h m a  

n a so sla rn in g   x a ra k ter istik a la ri. 

Ish

g ‘ildiragining  parraklari  yordamida  hosil  boMgan  nazariy  bosim  Hb 

(metr  hisobida)  Bernulli  tenglamasiga  asosan  quyidagi  tenglama  bilan 

ifodalanadi.

((72Сг cosafj -  t/,C, c o s a ,) 



g

И ,

(3.11)

bu  yerda,  U   -   suyuqlik  oqimchasining  aylanma  tezligi;  S   -   gMldirak 

kanalidagi  suyuqlikning  absolyut tezligi,  bu  tezlik  U va  W tezliklarining 

geometrik  yigMndisi  hisoblanadi  (3.3-rasm);  W  -   suyuqlikning  nisbiy 

tezligi;  a -  suyuqlikning  ish gMIdiragini  parragiga kirish  burchagi;  1  va 2 

ko'rsatkichlar  suyuqlikning  kanalga  kirishi  va  undan  chiqishini 

belgilaydi.

Г3.11)  ifoda  E yler  tomonidan  ishlab  chiqilgan  boMib,  markazdan 

qochtna mashinalarning asosiy tenglamasi deb yuritiladi.

3.3-rasm.  Markazdan qochma nasos  ish gMldiragi  kanallaridagi 

suyuqlik harakatining chizmasi.

Maksimal  qiymatdagi  bosim  olish  uchun  suyuqlik  gMldirakning 

parragiga a  =  90°  burchak  bilan,  ya’ni  radial  y o ‘nalishda  berilishi  kerak. 

Bunday sharoitda (3.11) tenglama soddalashadi,  chunki sos 90°  = 0

U.C.cosar,



Hr  =

(3.12)

Nasos  gMldiragining  ichidagi  gidravlik  qarshilikni  yengish  uchun 

va  egri  chiziqli  kanalda  suyuqlik  oqimchalari  traektoriyalarining  har  xil 

boMishligi  sababli,  haqiqiy  bosim  nazariy  bosimga  nisbatan  doimo  kam 

boMadi:

Н=Н0цгч», 

(3.13)

bu  yerda,  r(r  -   nasosning  tuzilishi  va  oMchamlariga  bogMiq  boMgan 

gidravlik  foydali  ish  koeffitsiyenti  r|r  =  0,7-^-0,9);  r)u  -   parraklarning

soniga  bogMiq  boMgan  koeffitsiyent 

(

t



)

u

 



=  0,56-^0.84),  o ‘rta hisobda tiu  = 

0,8).

Gidravlik  foydali  ish  koeffitsiyenti  va  nazariy  bosimning  qiymati 

parraklarning  qiyalik  burchagi 

va  uning  shakliga  ham  bogMiq  boMadi 

(3.3-rasm).  Orqa  tomonga  egilgan  (p2<90°)  parraklarning  gidravlik 

qarshiligi  kam  boMadi.  Odatda  turli  markazdan  qochma  nasoslar  uchun 

(32  =  14-H500,  p 1=20-5-40°  boMadi,  bunday  sharoitda  suyuqlik  nasosga 

zarbasiz kiradi  va bir tekisda chiqadi.

Ish  gMldirakning  aylanishlar  soni  t]  o ‘zgarmas  boMganda  nasos  ish 

unumdorligi  Q  ning  bosim  N ,  nasosning  o"z  quvvati  N  va  foydali  ish 

koeffitsiyenti 

bilan 

grafik 

usuldagi 

bogMiqligi 

nasoslarning 

xarakteristikalari  deb  yuritiladi  (3.4-  rasm).  Bunday  grafik  bogMiqliklar 

markazdan  qochma  nasoslarni  tekshirish  paytida  tuziladi.  Bunda 

haydash  liniyasidagi  zadvijkaning  ocliilishi  har  xil  qilib  olinadi. 

Zadvijka  berk  boMganda  (ya’ni  Q  =  0)  nasos  oladigan  minimal  quvvat 

uning salt  ishlashiga mos keladi.

3.4-rasm .  M arkazdan  qochm a 

nasosning  ish  x arakteristikasi.



100 

150 

 

Qfi/c

3.5-rasm.  Markazdan qochma 

nasosning  universal 



xarakteristikasi.

Bunday  sharoitda  foydali  ish  koeffitsiyenti  ham  r|  =  0  boMadi. 

chunki  nasos  suyuqlikni  uzatishga  oid  foydali  ish  bajarmaydi,  salt 

ishlash  quvvati  esa  nasosdagi  barcha  ishqalanishlar  (podshipniklardagi 

va  o ‘q  zichlagichlaridagi  ishqalanishlar,  nasos  qobigMni  toMdiruvchi 

suyuqlikning  nasos  parragiga  ishqalanishi  va  boshqalar)  ta’sirida 

vujudga keladigan  mexanik  isroflarni  qoplashga sarflanadi.

Ish  unumdorligini  zadvijkani  ochish  bilan  ko‘paytirsak,  nasosning 

bosimi  kamayib,  nasos  oladigan  quvvat  ortib  boradi  va  foydali  ish 

koeffitsiyenti  maksimal  qiymatga ega boMadi.  Bu  hoi  shuni  ko‘rsatadiki, 

aylanish 

gMldiragining 

tezligi 

o ‘zgarmas 

boMganda, 

nasosning 

xarakteristikasidan  foydalanib  energiyadan  eng  tejamli  foydalanish 

rejimini  topish  mumkin.

Nasosning  turli  rejimda  ishlash  qobiliyatini  universal  xarak- 

teristikadan  aniqlash  qulay.  Ish  g ‘ildiragining  aylan ish  soni  (n  ayl/min) 

har  xil  boMganda  bosim  (N,  m),  foydali  ish  koeffitsiyenti  (rj,  %)  va  ish 

unumdorligi  (Q,  m3/s)  o ‘rtasidagi  bogMiqlik  nasosning  universal 

xarakteristikasi deb ataladi (3.5-rasm)

Bunday  xarakteristikani  hosil  qilish  uchun  turli  aylanish  soni  (г|Ь 

TI

2,  r|3 

)  da  Q  uchun  xarakteristika  tuzamiz.  S o‘ngra  bu

xarakteristikalarda  biror  foydali  ish  koeffitsiyentiga  tegishli  nuqtalami 

ajratamiz  (3.5-  rasmdan  ko‘rinadiki,  bitta  foydali  ish  koeffitsiyentining 

qiymati  uchun  ikkita  bosim  miqdori  to‘g ‘ri  keladi).  Bu  nuqtalami  tutash 

chiziq  bilan  birlashtiramiz.  Shu  ishni  bir  qancha 

ti

  (т|г,  т|2,  t|3  , 

)  lar 

uchun  takrorlab,  bir  qancha  tutash  chiziqlar  olamiz.  Bu  chiziqlar  bilan 

chegaralangan  sohada 

ti

  chiziqdagi  qiymatdan kichik  boMmaydi.  0-8 5   % 

chizigM  berilgan aylanish sonlarida maksimal  r|  ga to‘g ‘ri  keladi.

Universal  xarakteristikadan  foydalanib,  nasosning  (maksimal  r|  ga 

tegishli)  ishlash  chegarasini  topish  va  uning  ishlashi  uchun  eng  qulay 

rejim 

tanlash 

mumkin. 

Nasoslarning 

xarakteristikalari 

tegishli 

kataloglarda keltiriladi.

Nasos  dvigatelining  iste’mol  qiladigan  quvvati  (N.,  kVt)  quyidagi 

tenglama bilan  aniqlanadi:

" = 

(3.14)

10  rj

bu  yerda,  Q -  nasosning hajmiy  ish  unumdorligi,  m3/s;  p -  uzatilayotgan 

suyuqlikning  zichligi,  kg/m3;  N   -   nasosda  hosil  boMgan  bosim,  m 

suyuqlik  ustuni;  ti  -   nasos  uskunasining  umumiy  foydali  ish 

koeffitsiyenti.

Nasos 

uskunasini 

o ‘rnatish  uchun  zarur  boMgan 

quvvatni 

aniqlashda quw atning zaxira koeffitsiyenti hisobga olinadi:

N „ = 0 N. 

(3.15)

bu yerda, P -  quw atning zaxira koeffitsiyenti.

Q uw atning  zaxira  koeffitsiyenti    ning  qiymatiga  ko‘ra  tanlab 

olinadi (3 .2 -jadval).

Q u v v a t z a x ira   k o effitsiy en tin in g  q iy m a tla ri

Nasos  dvigatelining iste’mol 

qiladigan quw ati,  kVt

t

1,5

5-50

50

Q uw atning zaxira koeffitsiyenti

2-1,5

1,5-1,2

1,2-1,15

1,1

M utanosiblik 

qonuni. 

GMldirakning 

aylanishlar 

chastotasi 

o ‘zgarganda  nasosning  ish  unumdorligi,  bosimi  va  nasos  iste’mol 

qiladigan  quvvat  o ‘zgaradi.  GMldirakning  bir  daqiqadagi  maksimal 

aylanishlar  chastotasi  щ  dan  n2  ga  qadar  oshirilsa,  nasosning  ish 

unumdorligi  Qi  ham  Q\  ish  unumdorligiga  nisbatan  mutanosib  ravishda 

ortadi:

Suyuqlikning tegishli  Ht  va H2  bosimlari  aylanishlar chastotasining 

kvadratlari  nisbatiga mutanosib:

Nasos  iste’mol  qiladigan  quvvat    suyuqlik  sarfi  Q  ning  suyuqlik 

bosimi   ga  ko‘paytmasiga mutanosib  boMganligi  sababli,  gMldirakning 

bir  daqiqadagi  aylanishlar  chastotasi  turlicha  boMgandagi  nasosning 

oladigan  quvvati  Ni  va  N2  bir  daqiqadagi  aylanishlar  chastotasining 

kublari  nisbatiga mutanosib boMadi:

Demak,  nasos  gMldiragining  aylanishlar  chastotasi  ortishi  bilan 

uning  ish  unumdorligi  birinchi  darajada,  talab  qilinadigan  quvvat  esa 

uchinchi  darajada  oshadi.  Ammo  amalda  mutanosiblik  qonuni  gMldirak 

aylanishlar  chastotasining  ikki  martadan  kam  o ‘zgargan  sharoitdagina 

o ‘z kuchini saqlaydi.

Kavitatsiya  hodisasi.  Nasos  gMldiragining tez aylanishida va  issiq 

suyuqliklar 

markazdan 

qochma 

nasoslar  yordamida 

uzatilganda 

kavitatsiya  hodisasi  yuz  beradi.  Bu  vaqtda  nasosdagi  suyuqlik  tez 

bugManadi.  Hosil  boMgan  bug‘  suyuqlik  bilan  yuqori  bosimli  zonaga 

o ‘tib  tezda  kondensatsiyalanadi.  Natijada  nasos  qobigMda katta  bo'shliq 

hosil  boMadi,  nasos  qattiq  silkinadi  va  taqillab  ishlaydi.  Nasos 

kavitatsiya  rejimida  ko‘proq  ishlasa,  u  tezda  buziladi.  Shuning  uchun 

harorati  yuqori 

boMgan 

suyuqliklarni 

uzatayotganda  bu  hodisa 

q o‘shimcha kavitatsion koefTitsiyent bilan  hisobga olinishi  kerak.

Kavitatsiya  oqibatida  nasosning  ish  unumdorligi,  bosimi va  foydali 

ish  koeffitsiyenti  kamayadi.  Kavitatsiya  hodisasining  oldini  olish  uchun 

ish gMldiragining aylanish sonini  kamaytirish  kerak.  Kavitatsiya ta’sirida 

nasos  so ‘rish  balandligining  kamayishi  (yoki  kavitatsion  koefTitsiyent) 

ni quyidagi  tenglama orqali  aniqlasa boMadi:

Q

l

 = H

i

.

O. 

iu

Download 4.11 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   46




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling