Ўзвекистон республикаси олий ва ўрта


Download 0.73 Mb.
bet54/119
Sana28.09.2023
Hajmi0.73 Mb.
#1689084
1   ...   50   51   52   53   54   55   56   57   ...   119
Bog'liq
Экинларни сугориш асослари

12- раем. Fj3a даласи тупрогининг хисобий катла- мида нам захиралари: 1 — энг к^п; 2 — энг кам; 3 — сугориш кУлланилганда; 4 - сугориш кУлланилмаган шароитда хар бир Ун кунлик охирида.
Сугориш меъѐри бевосита сугориш усуллари ва техника- сига боглик, холда турлича микдорларда булади (53- жадвал).
53- жадвал


Сугориш усуллари ва тупрокнинг механик таркибига боглик холда сугориш меъѐрлари, м3/га (Лев Б. Т., 1981)



Сугориш усуллари

Тупровдинг механик таркиби ва хажмий массаси, г/см3

енгил (1,00-1,20)

Уртача (1,30-1,50)

огир (1,60-1,70)

ЙУлаклаб бостириб

900-1000

1200-1300

1400-1600

Эгатлаб

600-700

800-1000

1100-1200

Тупрок орасидан

500-600

700-900

1000-1100

Ёмгирлатиб

350-400

400-500

600-700

Томчилатиб

55-60

70-80

90-100

Сугориш меъѐри улчамлари сугориш техникаси элемент- ларига хам боглик, булиб, уларни т$три танлаш сугориш суви- дан тежамли ва самарали фойдаланиш гаровидир.
11.3. СУТОРИШ СОНИ ВА МУДДАТЛАРИ
Экинлар хосилдорлиги, уни эрта етилиши ва махсулот сифати сугориш муддатларини к;ай даражада т$три танланган- лигига маълум даражада бопгакдир. Суторишларни уз муддат- ларида утказиш тупрок, намлигини критик даражадан юк,орида
тутиб туришга ва бу эса усимликларнинг Усиб ривожланиши - ни кулай кечишига имкон беради.
Кишлок, хужалиги экинларини сугоришда куйидаги кур- саткичлар фаркданади: сугориш давомийлиги, мавсум давомийлиги ва сугоришлар орасидаги давр. Сугориш давомийлиги битта сугоришни утказишга сарфланган вак,т булса, мавсум давомийлиги биринчи сугоришдан охирги сугоришнинг яку- нигача булган даврдир. Маълум бир сугоришдан навбатдаги с>торишгача булган давр сугоришлар орасидаги давр деб юри- тилади.
Сугориш сони (п) Уртача сугориш (wypx) ва мавсумий сугориш (А/нт) меъѐрлари буйича куйидаги ифода ѐрдамида аникланади:
tl Л/нт / Wypj.
Кишлок, хужалиги экинларини навбатдаги сугоришлар- нинг календар муддатларини белгилаш учун сугоришлар орасидаги давр аникданади. У сугоришда бир гектар майдонга берилган сув микдори ва бугланиш хамда транспирацияга бу- ладиган Уртача суткалик сув сарфлари буйича хисобланади:
At = ит+ 10 а Р + W$) / ЕТ,
бу ерда At сугоришлар орасидаги давр, сут.; А/нх сугориш меъѐри (нетто), м3/га; Р хисобий даврда тушадиган ѐгин микдори, мм; а - ѐгин сувларидан фойдаланиш коэффициенти; И-ф — сугориш арафасида тупрокнинг хисобий катла- мидаги критик намликдан юкори булган табиий нам захираси, м3/га; ЕТ — хисобий даврда сувнинг бугланиш ва транспирацияга сарфи, м3/га-сут.
Ушбу ифода сизот сувлари 3—3,5 м. дан чукур да булган, яъни улар усимлик илдизи таркалган катламга капиллярлар оркали кутарилиб кела олмайдиган шароитларда кУлланилади. Усимликлар сизот сувлардан фойдалана оладиган ерларда эса At куйидагича хисобланади:
At=(mHT+ 10 - а - Р + ф)/[ЕТ-(1 ~ ксс)],
бу ерда ксс - сизот сувлардан фойдаланиш коэффициенти.
Юкоридаги ифодалардан куриниб турибдики, сизот сувлар тупрок юзасига канчалик якин жойлашган булса, суто- ришда берилган сув усимликни шунчалик узок муддат таъ- минлай олади, яъни сугоришлар орасидаги давр узаяди. Шу боис сизот сувлари якин жойлашган ерларда экинлар кам
суторилади, чукур жойлашган ерларда эса тез-тез суториб ту-' ришни талаб этади: Тошкент вилоятининг сизот сувлари 1 м. гача чукурликда жойлашган ерларида Fysa 2—3 марта суто-i рилса, 3 м чукурликда ѐтган тупрокдари шароитида 5—6 марта суторилади.
Демак, экинларни суториш сони ва меъѐри сизот сувларнинг жойлашган чукурлиги, мавсум давридаги ѐгин микдори, бугланиш ва транспирацияга буладиган сув сарфига боглик, Холда турлича булади.
Марказий Осиѐнинг кург°Кчил минтакасида усимликларнинг асосий Усиб ривожланиш даврларида ѐганнинг деярли булмаслиги, сугоришлардан олдинги тупрок намлиги критик намлик даражасида булишини инобатга ол- сак, сугоришлар орасидаги давр куйидагича аникданиши мумкин: - сизот сувлари чукурда жойлашган шароитлар
учун At mm/V\; сизот сувлари тупрок сатцига якин жойлашган шароит учун М -
тт /(V К), бу ерда V - 1 га майдондан суткалик уртача сув сарфи, м3/га. сут; К
гидрогеологик коэффициент (0,4-0,85).
СУТОРИШ МУДДАТЛАРИНИ БЕЛГИЛАШ УСУЛЛАРИ
Кишлок хужалиги экинларини суториш муддатларини бевосита белгилашнинг куйидаги усулларидан фойдаланилади:
1   ...   50   51   52   53   54   55   56   57   ...   119




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling