0 ‘zbekist0n respublikasi oliy va
Download 5.63 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- A sosiy ekinlar tarkibidagi eng muhim vitam inlar miqdori E k in turi K a ro tin B , B 2 E
- Karam 2 0,1 0,0 7 0,1 0,1 3 ,0 3 0 ,0
- C vitamin (askorbin kislota).
- E vitamini (tokoferol)
- A vita m in i (r e tin o l)
- 0 ‘SIMLIKLARNING OZIQLANISHI
- (geterotrof oziqlanish)
- 0 ‘SIMLIKLARNING HAVODAN O Z IQ L A N ISH I
- 5 — Agrokimyo 65
- 6C02+ 6H20 ---- » C6Hl20 6 + 602
- 0 ‘SIMLIKLARNING ILDIZDAN OZIQLANISHI
- Ildiz ajratmalari, ferm entlar Minera! tuzlar, aminokislotalar, organik kislotalar
- 6-rasm. 0 ‘simliklar
|
Lipoidlar. Y o g ia r va yog‘sim on m oddalar ham o ‘simlik hujayra sitoplazmasining komponentlaridan hisoblanib, ko'pchilik o'simliklarda zaxira m odda sifatida to ‘planadi. Yog‘larning oqsillar bilan hosil qila- digan birikmalari — lipoproteidlar o'sim lik tanasining barcha a ’zolarida uchrab, ular h o 'l massasining 0,1—0,5% ini tashkil qiladi. Shuningdek, bu m oddalar hujayra m em branasining faoliyatini boshqarishda ham m uhim o ‘rin tutadi. 0 ‘z urug‘ida k o 'p m iqdorda yog‘ tutadigan o ‘sim - liklar moyli ekinlar deb yuritiladi. Eng m uhim moyli ekinlar urug'larida moy (yog‘) ning m iqdori (%) quyidagicha : K anakunjut — 60-70 Zig‘ir — 30 Kunjut — 45-50 Kanop — 30 K o'k no ri — 45-50 Xantal — 30-35 Zaytun — 45-50 Chigit — 25 Ekinbop nasha — 30-38 Soya — 20 K ungaboqar — 24-50 Kimyoviy tuzilishiga ko'ra yog'lar uch atom li spirt — glitserinning m urakkab efirlari bilan yuqori m olekular yog‘ kislotalarning aralash- m asidir. O 'sim lik y o g ia ri tarkibida olein, linol va linolen kabi
to'yinm ag an palm itin va steorin kabi to 'y in gan kislotalar mavjud. O 'sim lik m oylaridagi yog' kislotalarining tarkibi ularning quruqlik darajasi va suyuqlanishi, harorati kabi xossalarini achish va sovunianish xususiyatlarini ham da ozuqaboblik qim m atini belgilaydi. Linol va linolin kislotalari faqatgina o'sim lik moylari tarkibida bo'lishini va inson organizm ida bevosita sintezlanmasligini hisobga olsak, ularning aham iyati yanada ravshanlashadi. Y og'larning oksidlanishidan uglevod va oqsillar oqsillangandagiga qaraganda ikki barobar ko'proq energiya ajralib chiqadi. Qishloq xo'jalik ekinlari tarkibidagi yog‘ m iqdorining o'zgarishi o'sim lik navi, tuproq va iqlim sharoitlari hamda qo'llaniladigan o 'g 'it m e’yorlariga bog'liqdir.
va yog'larga nisbatan sezilarli kam m iqdorda uchrasada, o'sim lik, inson va hayvonlarning hayot faoliyatida m uhim rol o'ynaydi. Odam va hayvonlar tanasida vitam inlar bevosita sintezlanm aydi, ularning yetishmasligi turli og'ir xastaliklami keltirib chiqaradi. Tirik organizm - larda vitam inlar organik katalizatorlar vazifasini bajaradi. Ular fer- m entlar bilan yaqin m unosabatda b o'lib, k o'p hollarda ikki kom- ponentli ferm entlarning faol guruhlari tarkibiga kiradi. Hozirgi kunga kelib 40 dan ortiq vitam in aniqlangan. Asosiy qishloq xo'jalik ekinlari tarkibidagi vitam inlarning miqdori 14-jadvalda keltirilgan. A sosiy ekinlar tarkibidagi eng muhim vitam inlar miqdori E k in turi K a ro tin B , B 2 E K C B u g 'd o y doni 0,1 0,5 0,1 0 ,4 1,0 0,05 - B u g 'd o y uni 0,01 0,1 0,02 0,1 0,1 - - Javdar 0,1 0,5 0,1 0 , 4 0 ,6 0,05 - Mak ka jo'xori 2 , 0 0,6 0,2 0 ,7 0,5 0,1 - N o ' x a t 0 ,2 0.6 0,2 0,7 0 ,5 0,1 - Kartoshka 0,1 0,1 0,0 5 0,1 0 ,0 5 0,1 20 S a b zi 10 0.1 0,0 4 0,1 0,1 2,0 5 Karam 2 0,1 0,0 7 0,1 0,1 3 ,0 3 0 ,0 P o m id o r 2 0,04 - - - - 5,0 O lm a 2 ,0 0,5 - 0,1 - - 2 0 , 0 Qora bod rezak 10,0 0,02 - - - - 2 0 0 ,0 U z u m 0,1 - - - - - 3,0 Bir k e c h a - ku nd uzdagi iste’m o l me'yori 2 - 4 2-3 2 - 4 1-3 10 2 5 0 - 1 0 0 C vitamin (askorbin kislota).
O z iq - o v q a tla r tarkibida C vitam ini yetishm aganda singa deb n o m lanadigan o g ‘ir xastalik kelib chiqadi. Bir k echa-kunduzda 50— 100 mg m iqdorda C vitam in in i iste’mol qilish bu kasallikga chalin ish n in g oldini oladi. Z?/ vitam in i (tia m in ).
O r g a n i z m l a r d a g i m o d d a a l m a s h i n u v i ja ra y o n id a m u h im aha m iya tga ega. O z iq - o v q a t la r tarkibida tia m in yetishmasa, polinevrit xastaligi kuzatiladi. B 2 vitam ini (riboflavin). —
O k s id lo v c h i-q a y ta ru v c h i fe rm e n tla r tarkibiga kiradi. K o 'p r o q h a m irtu ris h va a y r im sabzovot ekinlari tarkibida b o i a d i . B 6 vitamini (piridoksin)
— m o d d a a l m a s h in u v id a , ayniqsa az o t a l m a s h in u v id a m u h i m rol o ‘ynaydi: a m i n o k i s l o t a l a r a lm a sh in u v i reaksiyalarini s h u j u m la d a n qayta am inlanish ja ra y o n n i h am tezlatuvchi ferm entlar tarkibiga kiradi.
E vitamini (tokoferol)
— antisteril faollikka ega b o i g a n m o d d a la r guruhi. Bu v ita m in yetishm aganda o d a m va hayvonlarda oqsil lipid va uglevodlar a lm a s h in u v i buziladi. M a z k u r jara y o n larn i buzilishi natijasida hay v o n larn in g jinsiy a ’zolari zararlanadi va ular ko'p ayish qobiliyatini y o ‘q o tadi. A vita m in i (r e tin o l) — o d a m va h a y v o n l a r d a k s e r o f t a l m iy a xastaligining oldini oladi. Bu kasallikning belgilari k o ‘z shox pardasining yallig'lanishi va s h a p k o ‘rlikdir. 0 ‘simliklar tarkibida retinol u c h r a m a - sada, A vitam ini faolligiga ega b o ‘lgan b oshqa m o d d alar mavjuddir. B unday m o d d a l a r jum lasiga karotinoidlar, shu ju m la d a n karotin (C 40H 56) kiradi. U l a r yashil barglarning xloroplastlarida, gul va m eva- larda uchraydi h a m d a fotosintez, o'sim liklarning ko'payishi, oksid- l a n i s h - q a y t a r i li s h j a r a y o n i d a m u h im a h a m i y a t g a ega. O d a m va hayvonlar o rg a n iz m ig a tushgan karotin tezd a A vitaminiga aylanadi.
uchun xizmat qiladi. 0 ‘simliklardagi oksidlanish-qaytarilish jarayonida va qisman f o to s in te z d a ishtirok etadi. K vitam ini o ‘simliklarning yashil qismlarida sin tezlan g a n i u c h u n yashil barglarda k o ‘proq uchraydi. Alkaloidlar. A l k a lo id la r kuchli fiziologik t a ’sirga ega b o ‘lgan, ishqoriy xarak terd a g i geterosiklik azot tu tg a n m oddalardir. U lar ayrim qishloq xo'jalik e k in larin in g tanasida sezilarli m iqdorda sintezlanadi va to'p lan ad i. H o z ir g i ku n d a anchagina alkaloid hosil qiluvchi o 's im - liklar a n iq la n g a n va ularni yetishtirish y o ‘lga q o ‘yilgan. M asa la n , tam akining b arg la rid a nikotin (3—7 %), lyupinning bargi va poyasida lup an in , s p a r te in , l u p a n i n alkaloidlori (1 —3%), xina d a ra x tin in g po'stlog'ida xinin ( 8 — 12%) to'planadi. K o 'k n o ri «suti» ning talqonida bir nec ha alkaloid u c h r a b (morfin, narkotin, kodein), ularning miqdori 15 -2 0 % ni tashkil etadi. Kofe doni tarkibida 1—3%, choy bargida 5% gacha kofein alkaloidi uchraydi. A lkalo id lar t i b b iy o t d a va san o a tn in g ayrim ta rm o q la rid a keng k o 'la m d a ishlatiladi.
Yer yuzidagi b a r c h a tirik organizm larning o'sishi va rivojlanishi ularning oziq lan ish i bilan bog‘liq. Lekin yuksak o ‘simliklarning oziq- lanishi h a y v o n o t dunyosi oziqlanishidan keskin farq qiladi, chu n k i hayvonlar faqat ta y y o r organik m ahsulotlarni iste’mol qilsa (geterotrof
m ineral birikm alar (karbonat angidrid, suv va ayrim tu z la r ) d an quyosh energiyasi y orda m ida sintezlaydi (avtotrof o ziqlanish). Yashil o'sim liklarning oziqlanishi bir paytning o ‘z id a ikki sferada sodir b o ‘ladi. Ularning ildizlari bilan tu p ro q d an suv va u n d a erigan m inera l tuzlarni olsa, poya va barglari yo rd a m id a a t m o s f e r a d a n CO, gazini o'z lashtiradi. O 'sim liklarda bir butu n o z iq l a n is h jarayonining ikki t o m o n i b o i g a n havodan oziqlanish (fotosintez) va ildizdan
(mineral) oziqlanish farqlanadi. O'sim liklarning ildiz tizimi va y e r ustki qismida o 'su v davri d avom ida m odda almashinuvi sodir b o ‘lgani bois bu ikki o z iq la n ish tipi m u shtarakdir. S h u sababdan o 's i m l i k l a r d a mineral o z i q la n is h n i o 'r g a n is h d a n avval h avoda n o z i q l a n i s h (fotosintez) masalalariga qisqacha to'xtalib o 'tam iz. 0 ‘SIMLIKLARNING HAVODAN O Z IQ L A N ISH I Yashil o'sim liklarning quyosh nuri ishtirokida k a r b o n a t angidrid gazi va suvdan organik m o d d a la r hosil qilish j a r a y o n i g a fotosintez deyiladi. J. Pristli (1771) o'sitnliklar nafas olish b inobarida ifloslangan havoni tozalashini, Ya. Ingengauz (1779) b u jara y o n faqat y o r u g 'li k ishtirokida sodir bo'lishini isbotladi. J. S enebe va T. S ossyurlar t o m o n i d a n yashil o 'sim lik la r karbonat angidrid gazi va suvdan o r g a n ik m o d d a hosil qilish va bu n d a havoga erkin kislorod ajralib c h iq is h in i k o 'rsa tib berdi. K.A. Timiryazev o 'z in in g «Quyosh, hayot va xlorofil!» n om li risolasida f o t o s i n t e z j a r a y o n i n i n g m e x a n i z m i n i o c h i b b e r d i . S h u n i n g d e k , fo to s in te z j a r a y o n i n i o 'r g a n i s h d a A .P. V i n o g r a d o v , R.V. Teyes, S. R u b é n va M. K a m e n kabi olim lar ham k atta hissa q o'shdilar. F otosintez a n c h a m urakkab jarayon b o 'lib, b ir n e c h a bosqichda so d ir bo'ladi. Bargdagi yashil pigm ent — xlorofill y o ru g 'lik energiyasi k v a n tla r in i y u tg a c h , faol h o la tg a o 't a d i . U b a r g t a rk ib id a g i ikki m o le k u la suv bilan t a ’sirlashib ikki ato m v o d o r o d i n i tortib oladi. Q oldiq giroksil (O H ) lardan v o d o ro d peroksid hosil b o 'la d i , qaysiki u o 'z navbatida suv va kislorod atom lariga p a r c h a la n a d i: H 20 2 —» H 20 + O Bargning atmosfera havosini kislorod bilan boyitishi bevosita mazkur jara y o n g a asoslangan. Fotosintezning yorug'lik fazasida xlorofillda q o 'z g 'a l g a n elektronlar fo to liz g a u c h r a g a n suv p r o t o n l a r i ( H —io n ) y o r d a m i d a trifo sfo - 5 — Agrokimyo 65 pirin d in n u k le o tid (TPX) ni qaytarib T P X —H 2 ni hosil qiladi. Bu b i r i k m a n i n g b o s h q a c h a n o m i k o ‘p c h ilik k a tan ish b o i g a n N A D (n ik o tin am id ad en in n u k letid ) dir. 0 ‘z nav b a tid a N A D — H 2 fotosintezning qorong‘ulik reaksiyalarida qaytaruvchi vazifani bajaradi. Yuqorida aytilgan barcha o ‘zgarishlarda energiya d o n o r i b o i i b A T F (fotosintetik fosforlanish mahsuli) xizmat qiladi. F o to s in te z d a asosiy m ahsulot sifatida uglevodorodlar hosil b o i a d i : 674 kkal 6C02+ 6H20 ---- » C6Hl20 6 + 602 K eyingi o ‘zgarishlar natijasi o ‘simlik tanasida oddiy uglevodlardan m u rak k a b uglevodlar, shuningdek bir q ato r azotsiz organik birikm alar hosil b o ‘ladi. 0 ‘sim liklar a m in o k islo ta la r, oqsil va b o s h q a azotli b irikm alar sintezi azot (shuningdek fosfor ham da oltingugurt) ning m in era l b irik m a la ri va oraliq alm ash in ish m a h s ulotla ri-uglevodlar hisobiga a m a lg a oshadi. Bu birikm alarning miqdori y o r u g i i k kuchi, o'sim lik tu ri h a m d a yashash sharoitlari (tuproq namligi, oziq m oddalar va h a ro ra t b ilan t a ’minlanishi) ga b o g i iq . O'sim liklarning yashash s h a ro itin i yaxshilash orqali fo to sin tez ja ra y o n id a hosil b o i a d i g a n m a h su lo tla r m iqdori va tarkibini boshqarish m um kin. F a o l i y a t k o 'r s a t a y o t g a n b a r g la rd a y o ru g 'lik t a ’sirida xlorofill m iqdori k a m a y a d i, qaysiki, barg faoliyatini kuchaytirishda m u h im aham iyatga ega. Barg tarkibidagi azot va m agniyning 75, temirning 80, ruxning 70, kalsiyning 60, kaliy va misning 50% i xloroplastlar tanasida jam lanadi. Bu ra q a m l a r m a z k u r elem entlarning fotosintezida katta aham iyatga ega ekanligini k o ‘rsatadi. X loroplastlar tarkibida ferm entlar h am k o ‘p m iq d o rd a uchraydi. Barg yuzasiga y o r u g i ik tu sh g a n d a n keyin 5— 10 soniya o 'tg an organik m o d d a l a r sintezining boshlanishi nishonlangan a to m la r usuli yo rd a m id a an iq lan g a n . Q a n d ay m o d d a va q ancha m iqdorda sintez- lanishi o 's im lik n in g tabiati, yoshi va yetilish sharoitiga b o g i iq . Bir kg barg tarkibida 1—3 g atrofida xlorofill b o i a d i yoki boshqacha aytganda, h a r 25 sin2 barg yuzasiga 1 mg xlorofill to 'g'ri keladi. Bitta b a rg d a g i xlorofill d o n a la r in in g u m u m iy yuzasi sh u barg plastinkasi y u za s id a n qariyib 200 m arta kattadir. Yoz faslida bir mg xlorofill b ir soat davom ida 5 mg k arbonat angidridni assimilyatsiyalashda ishtirok etadi.
Bitta k u n d u z d a barg massasining 25% i atrofida organik m o d d a sintezlanadi, lekin uning 5— 10% i nafas olish jara yonida sarflanadi. Q u y oshdan tarqaladigan yorug'lik energiyasining juda kam q is m i- atigi 1—2,5% i (ayrim o'sim liklarda b i r m u n c h a ko 'p ro q ) f o to s in te z jara y o n id a o ‘zlashtirilib, liosilning sh a k lla n ish id a ishtirok etadi. Atmosfera havosidagi karbonat angidrid 0,03% dan 0,01% ga tu sh ib qolsa, fotosintez t o ‘xtaydi. K a rb o n at a n g id rid miqdori 30 m a r t a v a u n d a n harn k o ‘proq oshirilsa ( s u n ’iy s h a r o itla r d a ), f o t o s in te z n in g samarasi harn s hunga mos ravishda o rtib b o ra d i. Barg 12 mol k a r b o n a t angidridni o ‘zlashtirib, 112 kkal energiya to 'p lay d i. B irg a m a y d o n d a g i kartoshka yoki q a n d lavlagi bir kec ha k u n d u z 1 t ga yaqin k a r b o n a t angidridni o'z lashtirib, 500 kg ga yaqin o rg a n ik m oddalarni sintezlaydi. Yuqorida t a ’kidlab o'tilganidek, fo to sin tezd a o'simliklar bargi orqali atm osfera h avosida karbonat a n g i d r id n i n g o'z la sh tira d i. K a r b o n a t angidridning ju d a kam qismi (u m u m iy o 'z la shtiriladiganning 3—5% ga yaqin) o'sim lik lam in g ildiz tizimi orqali yutiladi. O'sim liklar bargi orqali atm osferadan kamroq oltingugurtni shuningdek, ildizdan tash q ari oziqlantirishda azot, fosfor va ayrim m ik ro e le m e n tla r n i o 'z la shtirishi m um kin. Lekin tabiiy sharoitda b arg la r o rqa li uglerod o 'z la sh tirilsa suv, azot va b oshqa m oddalarning asosiy qism i ildiz orqali yutiladi. Y eryuzidagi yashil o'simliklar natijasida h a r y ili 120 mlrd t o rg a n ik m o d d a hosil qiladi. U n in g bir qismi d e n g iz va okean o's im lik larig a to 'g 'ri keladi. B u ja ra y o n d a o'sim liklar 200 m lrd t karbonat a n g id rid n i o'zlashtirib, havoga 145 mlrd t erkin kislo ro d ajraladi. H ayot u c h u n zarur energiyaning k o 'p qismi o kean va q u ru q lik o'sim liklarida hosil bo'lishini e ’tiborga olinsa, fo tosintez en e rg e tik a si va m e x a n iz m in i o'rganish q a n c h a la r katta aham iyatga ega ekanligi ayon bo'ladi.
0 ‘simliklarning havodan oziqlanishini, y a ’ni fotosintez ja ra y o n in i b o sh q arish a n c h a qivin m u a m m o l a r d a n b irid ir. Bunga a k s i n c h a , o'sim liklarni ildizdan oziqlanishining b o s h q a r is h m um kin. J u d a k a m ho llard a tu p r o q d a o'sim lik u c h u n z a r u r e l e m e n tla r n i n g h a m m a s i jam lan g an bo'ladi. K o 'p in c h a 2 - 3 ta, a y r im hollarda ulard a n h a m k o 'p oziq elem e n tlar tanqisligi seziladi, qaysiki in s o n n i o 's im lik la m in g oziqlanishi jarayoniga bevosita aralashishini t a q o z o qiladi. O'sim liklar u c h u n zarur, lekin t u p r o q d a k a m yoki qiyin o 'z l a s h - tiriladigan h o la td a uchraydigan e l e m e n t l a r m in e ra l o 'g 'i t s ifa tid a kiritiladi va inson shu y o ‘l bilan tabiatda m oddalar aylanishida ishtirok etadi. 0 ‘simliklarning ildizdan oziqlanishi minerai oziqlanish deb ham yuritiladi. Bu t u s h u n c h a bir-biri bilan uzviy b o g i a n g a n quyidagi jarayonlarni o 'z ichiga oladi. 1. 0 ‘simliklarning ildiz tizimi tuproqning o'zlashtirishga layoqatli oziq m oddalar zaxirasi to 'p la n g a n qatlam da rivojlanib (xemotropizm), o ' z n o rd o n a jra tm a la ri bilan tu proq q a ttiq fazasiga t a ’sir qiladi, singdirish kompleksi, T S K ) tom onida n alm ashinib singdirilgan oziqa ionlarini eritmaga siqib chiqaradi va suvda qiyin eriydigan birikmalarni qisman eritadi. 2. Ildiz yuzasidagi b ir q a to r ferm entlar tu p ro q n in g minerai va organik m oddalarini p archalash (gidroliz) da ishtirok etadi. 3. Ildiz tizim ining faol yuzasi bilan m u lo q o td a bo'ladigan tuproq eritmasi tarkibidagi a yrim tuzlar diffuziya yo'li bilan yutiladi. 4. Diffuziya va io n la rn in g alm ashinuvchan adsorbsiyasi natijasida liujayra qobig'i h a r n d a p ro to p la z m a m em bra nasiga surilgan tuzlar ildiz tukchalari t o m o n i d a n yutiladi. 5. Singdirilgan io n la r protoplazm a ichida akkumulatsiyalanadi va ildizda ketadigan sintezlanish jarayonlarida ishtirok etadi. 6. Barg va ildizda sintezlanadigan organik m od d alar o 'z aro alm a- shinadi. 7. Ildiz orqali yutilgan minerai m oddalar ksilema bo'ylab o 's im - likning yer usti qism iga q arab harakatlanadi va bunda minerai ham da organik m o d d a la rn in g b ir qismi tuproqqa ajraladi. 8. Yutilgan ayrim m o d d a la r qari barglardan yosli barglarga, vegetativ organlardan re p ro d u k tiv organlarga oqib o'tish yo'li bilan o'sim lik tanasida qayta o 'z la sh tirilad i — reutilizatsiya. 0 ‘simlik ildiz tizim i, yer usti qismi va tup ro q o'rtasidagi o 'z a ro m unosabatni q u y id a g ic h a ifodalash m um kin:
Barg va ildizda sodir b o 'la d ig a n sintezlanish jara y o n lari m a ’lum m iq d o rd a energiya sarflanishini talab qiladi. Bu energiya b a r g d a faqat organik m o d d a la r sintezi u c h u n e m a s , balki fotosintetik fo sforlanish uch u n harn z a a i r bo'lib, t o ‘p la n a d ig a n yorug'lik kvantlari hisobiga yuzaga keladi. Ildizda energiya m a n b a y i bo'lib uglevodlarning oksid- lanib fosforlanishi xizmat qiladi: b u n d a o'simlikning yer ustki qism idagi energiya A T F holida to'p lan ad i. M a z k u r energiya yutilgan io n la rn i sitoplazniada m etabolik to 'p la n ish i u c h u n sarflanadi. 0 ‘S IM LIK LA R N IN G I L D I Z T IZ I M I: TIP L A R I, T U Z I L IS H I VA FUNKSIYALARI O datda, o ‘simliklarda tashqi k o ‘rinishiga qarab o 'q va p o p u k ildiz farqlanadi. Asosiy ildiz yaxshi tara q q iy etib, boshqa ildizlardan u zu n lig i va y o ‘g'onligi bilan farq qilsa, o ‘q ildiz, poyaning a s o sid an b ir xil diainetrli ipsim on ildizchalarga ajralib ketgan b o i s a , p o p u k ild iz deb yuritiladi. Aksariyat o'sim liklarda asosiy va y o n ildizlardan tashqari q o ‘s h i m - cha ildizlar h am shakllanadi. U l a r bajaradigan funksiyasiga k o ‘r a o ‘q va popuk ildizlarga yaqin tursada, vegetativ organlardan, y a ’ni poya va b a r g d a n h o sil b o 'li s h i b i l a n f a r q l a n a d i . Q o ' s h i m c h a i l d i z l a r o'simliklar hayotida katta aham iyatga ega: ildiz tizimi hajm ini o s h ira d i, asosiy va y o n ildizlar nobud b o 'lg a n d a , ularning o 'rn in i b o sa d i. Yashash sharoiti va ekologiya t a ’sirida turli-tu m a n shakli o 'z g a r g a n ildizlar h am yuzaga kelishi m um k in . B unday ildizlar ju m la s ig a za xira to'plovchi, odimlovchi, nafasolish va surgich ildizlarni kiritish m u m k in . Ildiz tizimi rivojlanishning dastlabki bosqichlarida o 's i i n l ik l a r n i n g yer usti qismiga nisbatan tezroq rivojlanadi. 0 ‘sim liklarning b io lo g ik xususiyatlaridan kelib chiqqan h o ld a ildizning m orfologik tu z ilish i, shakllanish dinam ikasi, rivojlanish s u r ’ati va tuproqqa kirib b o r is h chuqurligi h a r xil bo'ladi. So'nggi xususiyat asosida A.R. M o d e s t o v asosiy qishloq xo'jalik ekinlarini b ir n e c h ta guruhga b o 'l i s h n i t a k l i f qilgan: A) u zun ildizli o'sim liklar — b e d a , kungaboqar, q a n d lav lag i, lyupin, g 'o 'z a — 2,5-4 m va u n d a n c h u q u r ; B) o 'r ta c h a ildizli o'sim liklar — g'allagulli don ekinlari, m a k k a - jo'xori — 1,5—2 m; D) qisqa ildizli o'simliklar — n o 'x a t , rus no'x ati, loviya, g r e c h ix a , soya, zig‘ir, m osh, kartoshka, e k in b o p n ash a — 1,5 m gac ha.
|
