1- labaraoriya ishi bo’yicha Nazorat savollari

1- Labaraoriya ishi bo’yicha Nazorat savollari

1. Butun zаnjir uchun Оm qоnuni qаndаy yozilаdi?

2.Bеrilgаn zаnjirlаr uchun Kirхgоfning qоnuni qаndаy yozilаdi ?

3. Qаndаy qilib g’аltаkning induktivligi vа kоndеnsаtоrning sig’imi аniqlаnаdi?

4. Zаnjirning bir qismi yoki to’lа zаnjir uchun quvvаt kоeffitsiеnti qаndаy tоpilаdi?

1. 
   Labaraoriya ishi bo’yicha Nazorat savollariga javoblar.
   

1. 
   Ushbu ξ = U+U _ich, tenglikka zanjirning bir qismi uchun Om qonunidan
   U=I·R; U _ich =I · r ni qo'ysak,
   

ξ = I • R + I • r = I (R+r) ni olamiz. Bundan:

I=

Shunday qilib, zanjirdagi tok kuchi, manba elektr yurituvchi kuchining zanjir tashqi va ichki qismlari qarshiliklari yig'indisiga nisbatiga teng. Bu butun zanjir uchun Om qonunidir.

Om qonuniga ko'ra, zanjirning tashqi qismining qarshiligi qancha kichik bo'lsa, tok kuchi shuncha katta bo'ladi. Lekin bunda zanjirning tashqi qismidagi kuchlanish kamayadi, negaki ichki qismida I • r kuchlanish ortadi: U= ξ –I · r

2. 
   Berilgan zanjirlar uchun Kirxgofning 2-qonunidan foydalanamiz, ya’ni konturdagi alohida qism qarshiliklaridagi kuchlanish pasayishlarining algebraic yig’indisi shu konturdagi EYKlarning algebraic yig’indisiga teng.
   
3. 
   G’altakning magnit maydonini kuchaytirish uchun uning ichiga temir o’zak kiritiladi. Bu temir o’zak tokning maydonini bir necha marta kuchaytiradi
   

l I B Ν ⋅ = µµ 0 . (1)

G’altak hosil qilgan magnit indukciya oqimi, undan o’tayotgan tok kuchiga to’g’ri proporcional:

Ф=LI (2)

Bu formuladagi L–g’altakning induktivligi deyilib, u o’ramlar soni n ning kvadratiga, g’altakning ko’ndalang kesim yuzasi S ga, temir o’zakning magnit sindiruvchanligi µ ga va g’altak uzunligi l ga bog’liq, ya’ni:

l N S L 2 µµ0 = (3)

Induktivlik birligi qilib Genri (Gn) qabul qilingan. 1 Gn deb, 1 amper tok oqqanda 1 Veber magnit indukciya oqimi hosil qiladigan g’altakning induktivligiga aytiladi. Agar g’altakdan o’zgaruvchan tok o’tsa, uning atrofidagi magnit maydoni ham o’zgarib turadi. Bu o’zgaruvchan magnit maydoni g’altakda o’zindukciya E.YU.K ni hosil qiladi.

E.YU.K ning kattaligi tokning o’zgarish tezligiga va g’altak induktivligiga to’g’ri proporcional : t E L ∆ ∆Ι = − Bu o’zindukciya E.Yu.K o’zindukciya tokini paydo qiladi. O’zindukciya toki doimo o’zining hosil qilgan tokning o’zgarishiga qarshilik ko’rsatadi. O’zindukciya toki kalit ulanganda tokning maksimal qiymatga erishishini, kalit uzilganda esa to’kni to’xtashini biroz kechiktiradi. Bunday bo’lishini quyidagi sxemada ko’rish mumkin.

L1

_L2

K

Sxemadagi K-kalit ulanganda o’zindukciya tufayli L1 lampochka L2 ga qaraganda kechikib yonadi, kalit uzilganda ham L1 lampochka kechikib o’chadi. G’altakning induktivligi qancha katta bo’lsa, o’zindukciya hodisasi ham yaxshi sezilarli bo’ladi. G’altkning induktivligini yuqoridagi (2) formula bilan ham hisoblab topish mumkin. Biz mazkur laboratoriya ishida induktivlikni tajribada aniqlash usullaridan birini ko’rib o’tamiz. Bu usul g’altak aktiv qarshilikdan tashqari induktiv qarshilik hosil qilishiga asoslangan. Induktiv qarshilik g’altakning induktivligiga va g’altakdan o’tayotgan tokning chastotasiga to’g’ri proporcional. Ya’ni,

RL = L ⋅ω = 2π ⋅ν ⋅ L (4)

G’altakning to’la qarshiligi

2 2 R RL z = + (5)

formula bilan ifodalanadi. (4) va (5) tenglikdan indukciya L ni topish mumkin.

2πν 2πν 2 2 2 2 2 R I U z R L − = − = (6) К Л2 Л1 2-rasm

Elektr sig‟imining formulasi quyidagidan iborat bo‟lgani uchun sig‟im asosan, o‟tkazgichning shakli va o‟lchamlariga hamda muhitning dielektrik singdiruvchanligiga proporsionaldir.

Amalda, nisbatan kichik o‟lchamlariga qaramay, yetarlicha zaryadlarni o‟zida yig‟a oladigan qurilmalar kondensatorlar deb ataladi. Kondensator ikkita parallel o‟tkazgich qatlamidan iborat bo‟lib, ularda qarama-qarshi ishorali zaryadlar to‟planadi. Ular orasida dielektrik moddasi bo‟ladi. Kondensator qoplamalari ikkita yassi plastinkadan, ikkita koaksial silindrdan yoki ikkita konsentrik sferadan iborat bo‟lishi mumkin va ular shakliga binoan yassi, silindrik yoki sferik kondensatorlar deb ataladi. Odatda kondensatordagi elektr maydon kuch chiziqlari bir qoplamada boshlanib, ikkinchisida tugaydi. Kondensator sig‟imi qoplamalardagi zaryad miqdoriga to‟g‟ri proporsional va qoplamalar orasidagi potensiallar farqiga teskari proporsionaldir.

4. 
   Elektr zanjirining EYuK bo`lmagan ya’ni zanjirning bir qismi bilan ish ko`rayotgan bo`laylik. Bizni zanjirdan oqadigan tok kuchining A va B nuqtalar orasidagi potentsiallar farqiga, yani kuchlanishga
   

U= qanday bog’liqligi qiziqtirsin. Nemis fizigi G.Om tajribalar asosida, bir jinsli o`tkazgichdan oqayotgan tok kuchi

^I= yoki = 1 Om

Bu ifoda zanjirning bir qismi uchun Om qonunini ifodalaydi.