1. 10. Maruza: O‘zgaruvchilari ajraladigan differensial tenglamalar
Download 375.16 Kb. Pdf ko'rish
|
10.Maruza
КУРИЛИШДА МЕНЕЖМЕНТ БИЛЕТ 20, КУРИЛИШДА МЕНЕЖМЕНТ БИЛЕТ 20, nanoobektlarning sinflanishi, nanoobektlarning sinflanishi, MA’NO KO‘CHISH TURLARI HAQIDA QISQACHA MA’LUMOTNOMA1 1.yangi, Variant №6, 20-mavzu маъруза Фукароларнинг узини, 1 тема, Dars ishlanma. Cho'yan va po'lat ishlab chiqarish., Dars ishlanma. Cho'yan va po'lat ishlab chiqarish., takrorlanuvchi jarayonlar va ularning turlari, qolqop ishlab chiqarish biznes rejas, xill tenglamasi uchun teskari ma, 7-seminar (2)
- Bu sahifa navigatsiya:
- Birinchi tartibli bir jinsli differensial tenglamalar Ta’rif.
- Bir jinsli tenglamaga keltiriladigan differensial tenglamalar
- 8- misol.
- 9-misol.
- Meple
1.10.Maruza: O‘zgaruvchilari ajraladigan differensial tenglamalar
(1) Tenglamaga o‘zgaruvchilai ajralgan tenglama deyiladi. Bu yerda M(x), N(y) mos
ravishda
oraliqlarda aniqlangan uzluksiz funksiyalardir. (1) tenglamaning umumiy integrali
Bu yerda ixtiyoriy qiymatlar. Agar
maxsusmas nuqta bo‘lsa (1) tenglamaning boshlang‘ich shartni qanoatlantiruvchi yagona yechimi bo‘ladi va u oshkormas shaklda
tenglama bilan aniqlanadi. O‘zgaruvchilari ajralgan tenglamalarning ko‘rinishi quyidagicha:
(2)
Bu yerda M 1 , M 2 va N 1 , N 2 funksiyalar mos ravishda [a,b] va [c,d] oraliqlarda aniqlangan. M
va N 1 funksiyalar va
M 2 (x)N 1 (y)≠0 sohada (2) tenglama M 2 (x)N 1 (y) ga bo‘lish natijasida o‘zgaruvchilari ajralgan tenglamaga keladi. U vaqtda (2) tenglamaning shu sohada umumiy integrali quyidagicha topiladi: . Agar va tenglamalar bo‘sh to‘plam bo‘lmasa, u holda va ; (2) tenglamaning yechimlari bo‘lishi mumkin, bu qiymatlarni berilgan tenglamaga qo‘yib tekshirish bajarish kerak. Agar
bo‘lsa, (1) - tenglama o‘zgaruvchilari ajraladigan tenglama bo‘ladi. Birinchi tartibli bir jinsli differensial tenglamalar Ta’rif. 0 t ningharqandayqiymatida ) ,
) , ( y x f t ty tx f m
ayniyatbajarilsa,
) , (
x f funksiya, o’zgaruvchilarganisbatan-
0.
N y dy [ , ], [ , ]
x a b y c d 0 0 ( ) ( ) , ( ) ( ) 0.
x x y M x dx N y dy c M t dt N s ds 0 0 [ , ], [ , ] x a b y c d 0 0 ( , ) x y 0 0 ( ) y x y 0 0 ( )
( ) 0
x x y M t dt N s ds 1 1 2 2 0. M x N y dx M x N y dy 2 ( ( ) 0)
i M
1 ( ( ) 0)
j N 0 0 1 2 1 2 2 1 2 1 ( ) ( ) ( )
( ) ( )
( ) ( )
( ) y x x y M x N y M t N s dx dy c dt ds c M x N y M t N s i j i x j y ( , ) ( ) ( )
f x y x g y o’lchovlibirjinslifunksiyadeyiladi. Masalan xy y x y x f 2 ) , ( 2 2 funksiya 0 o’lchovli bir jinsli funksiyadir. ) ,
2 2 ) ( ) )( ( 2 ) ( ) ( ) , ( 2 2 2 2 2 2 2 2
x f xy y x xy t y x t ty tx ty tx ty tx f
Faraz etaylik hosilaga nisbatan yechilgan birinchi tartibli differensial tenglama ) ,
y x f dx dy (1) berilgan bo’lib, bunda ) , ( y x f , o’zgaruvchilarga nisbatan 0 o’lchovli bir jinsli funkiya bo’lsa, bunday tenglamaga bir jinsli tenglama deyiladi. Farazimiz bo’yicha. ) ,
) , ( y x f ty tx f bunda x t 1 deb olsak x z x y f y x x x f ty tx f , 1 1 , 1 ) , (
bo’ladi. U holda (1) tenglamani x y dx dy (2) ko’rinishda yozish mumkin. (2) tenglamada xz y z x y (3) almashtirishni olsak, u O’zgaruvchilari ajraladigan differensial tenglamaga aylanadi. (3) dan ' ' xz z y bunga asosan (2) tenglamani quyidagicha yozish mumkin. ) (
z xz z bundan ) )
( '
z xz (4) Bu esa o’zgaruvchilari ajraladigan differensial tenglamadir. Bunda 2 xol bo’lishi mumkin. 1 xol 0 ) ( z z
bu holda (4) dan x dx z z dz ) ( z z dz nc nx ) ( integrallab bo’lgach (3) dan qiymatini keltirib qo’ysak, (1) tenglamaning umumiy integraliga ega bo’lamiz. 2 xol 0 ) ( z z
y x y z z ) (
Bunga asosan (2) tenglama x y dx dy ko’rinishga keladi. Bundan cx y nc x n y n
bu holda tenglamaning umumiy yechimi koordinata boshidan o’tuvchi tug’ri chiziqlar oilasidan iborat bo’ladi. Eslatma 0 ) ( z z tenglama ) ,....,
2 , 1 ( n s z z s yechimlarga ega bo’lishi mumkin bu xol x z y s ning har-biri tenglamaning integral chizig’i bo’ladi. Bir jinsli tenglamaga keltiriladigan differensial tenglamalar Bunday tenglamalarning umumiy ko’rinishi
1 1 1
y b x a c by ax f dx dy (1) dan iborat. Bunda 1 1 1 , , , , , c b a c b a o’zgarmas sonlar bo’lib f ko’rilayotgan sohada uzluksiz funksiya. Bunda quyidagi xollarni qaraymiz.
=0 bo’lsa, (1) tenglama bir jinsli tenglamaga aylanadi.
lardan hech bo’lmaganda biri nolga teng bo’lmasin va 0 1
b a b a
bu holda y u x (2) almashtirishni olib (1) tenglamani bir jinsli tenglamaga keltirish mumkin. Bunda
va
lar ixtiyoriy o’zgarmas sonlar bo’lib, u va
yangi
uzgaruvchilar (2) ga asosan (1) tenglama
1 1 1 1 1 1 1 1 ) ( ) ( ) ( ) ( c b a b u a c b a b au f c b u a c b u a f du d (3)
ixtiyoriy o’zgarmas sonlar bo’lgani uchun, ularni shunday tanlab olamizki.
0 0 1 1 1
b a c b a (4) bajarilsin. Shartga asosan bu sisitemaning asos determinati 0 bo’lgani uchun (4) sistemadan ва lar bir qiymatli aniqlanadi (4) ga asosan (3) tenglamani 1 1 b u a b au f du d
ko’rinishda yozish mumkin. Bu esa bir jinsli tenglamadir. Tenglama uz almashtirish yordamida O’zgaruvchilari ajraladigan tenglamaga keladi. 3 xol 0 1 1 b a b a bo’lsin, Bundan
b a a b a ab 1 1 1 1 0 b b a a 1 1 (1) tenglama 1 ) (
by ax c by ax f dx dy ko’rinishga keladi. Bu tenglama by ax z almashtirish yordamida, O’zgaruvchilari ajraladigan tenglamaga keltiriladi. Haqiatdan ham
1 ) ' ( 1 ) ' ( 1 ' ' ' c z c z f a z b a z b y by a z by ax z bundan dx a c z c z bf dz 1
Ba’zi hollarda berilgan differensial tenglamani m z y almashtirish yordamida, tenglamani bir jinsli tenglama keltirish mumkin.
differensial tenglamani yeching
sohada integrallab, umumiy yechimni hosil qilamiz. ham yechimdir. Tenglama yechimini Meple dasturi yordamida tekshiramiz >
> dsolve(d8,y(x));
9-misol. Koshi masalasini yeching. Yechish: O‘zgaruvchilarni ajratamiz:
Umumiy yechim Koshi masalasini yechish uchun berilgan boshlang‘ich qiymatlarni tenglamaga qo‘yamiz va parametr c ning qiymatini topamiz: c = 1. Demak Koshi masalasining umumiy yechimi:
Tenglama yechimini Meple dasturi yordamida tekshiramiz > d9:=(x^2-1)*diff(y(x),x)+2*x*y(x)^2=0; ( 1) 0 xydx x dy
0 [(
1) 0?]
1 x dy dx x y x y 1, 0
y
ln 1 ln x x y c 1, 0 x y
:=
d8
d d x ( )
y x
y x
x 1 ( ) y x _C1 ( ) e ( ) x x e ( ) x 2 2 ( 1) ' 2
0, (0) 1.
x y xy y 2 2 2 2 2 0 (
( 1) 0?) 1 dy xdx y x y x 2 (ln 1 ) 1, 0. y x c y
2 (ln 1 1) 1. y x
> dsolve(d9,y(x));
:=
d6
( ) x 2 1
( ) y x 2 x ( ) y x 2 0
( ) y x 1
( ) ln
x 1 ( ) ln x 1
Download 375.16 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling