1-Amaliy ish sanoat portlovchi moddalari kislorod muvozanatini hisoblash

1-Amaliy ish

SANOAT PORTLOVCHI MODDALARI KISLOROD MUVOZANATINI HISOBLASH.

Kislorod muvozanati deb berilgan portlovchi modda tarkibida mavjud bo’lgan kislorod miqdorining shu portlochi modda tarkibidagi yonuvchi elementlarni to’liq oksidlash uchun talab etiladigan kislorod miqdoriga nisbatiga aytiladi.Kislorod muvozanati odatda birlik ulushda yoki foizlarda ifodalanadi.

To’liq oksidlanish deganda vodorod bilan kislorod reaksiyasidan suv hosil bo’lishi, uglerod bilan kislorod reaksiyasidan esa karbonat angidrid gazi hosil bo’lishi tushuniladi. Bunda shuningdek molekulyar azot va kislorod ham ajralib chiqadi. Agar portlovchi modda tarkibida metal mavjud bo’lsa portlash natijasida uning oksidi ham ajralib chiqadi.

To’liq oksidlanish reaksiyasini quyidagicha yozish mumkin:

С+О₂→СО₂+396 kJ/mol;

Н₂+½О₂→Н₂О+283 kJ/mol(suv suyuq holda bo’lganda);

Н₂+½О₂→Н₂О+241 kJ/mol (suv bug’ holda bo’lganda);

2Al+1.5O₂→Al₂O₃+1671 kJ/mol.

Agar portlovchi moddaС_аН_dN_cO_d ko’rinishida bo’lsa, mos holda uning kislorod muvozanati quyidagicha aniqlanadi (%)

bunda 16-kislorodning nisbiy atom massasi, М_ВВ- portlovchi modda molekulyar massasi.

agarbo’lsa kislorod muvozanati musbat;

bo’lsa kislorod muvozanati nolli;

bo’lsa kislorod muvozanati manfiy deyiladi.

Kislorod muvozanati nolli bo’lgan portlovchi moddalar portlaganda energiya ajralib chiqishi maksimal miqdorda, zaharli gazlar ajralib chiqishi esa minimal miqdorda bo’ladi.

Kislorod muvozanati manfiy bo’lgan portlovchi moddalar portlaganda portlovchi modda tarkibidagi kislorod miqdoriga bog’liq holda issiqlik ajralib chiqishi kam bo’ladi va zaharli uglerod oksidi hosil bo’ladi, ya’ni

С+0,5О₂→СО+109 kJ/mol.

Ayrim hollarda uglerod qurumi hosil bo’lib portlash vaqtida gazlar hosil bo’lish darajasini pasaytiradi.

Kislorod muvozanati musbat bo’lgan portlovchi moddalar portlaganda energiya ajralib chiqishi kamayadi, chunki bunda zaharli azot oksidi hosil bo’lib issiqlik yutilishi kuzatiladi:

0,5N₂+0,5O₂→NO-90.5 kJ/mol.

2.1-misol.Nisbiy molekulyar massasi 227gr. va kimyoviy formulasi C₇H₅(NO₂)₃ ko’rinishida bo’lgan trotil portlovchi moddasining kislorod muvozanati aniqlansin.

Masala yechimi.To’liq oksidlanish uchun zarur bo’lgan kislorod atomlari soni 2а+b/2, yoki 2∙7+5/2=16,5ga teng.

Berilgan portlovchi modda tarkibida esa kislorod atomlari soni 6 ga teng.

U holda kislorod muvozanati quyidagiga teng bo’ladi:



2.2-misol.30% ammiakli selitra (NH₄NO₃) va 70% trotildan tarkib topgan grammonit 30/70 portlovchi moddasi kislorod muvozanati aniqlansin.

Masala yechimi.1.1-misolda keltirilgan usul yordamida ammiakli selitraning kislorod muvozanati +20% ga tengligini hisoblash mumkin.

U holda grammonit 30/70 portlovchi moddasi kislorod muvozanati:

0,3∙20+0,7(-74) = - 45,8% ga teng bo’ladi.

Quyida 2.1-jadvalda ba’zi portlovchi moddalarning kislorod muvozanati keltirilgan.

2.1-jadval

Portlovchi modda nomi	Kimyoviy formulasi	Molekulyar massasi	Kislorod muvozanati
Ammiakli selitra	NH4NO3	80	+20
Kaliyli selitra	KNO3	101	+39,6
Natriyli selitra	NaNO3	85	+47
Kaliy perxlorati	KClO4	138,5	+46,2
Natriy perxlorati	NaClO4	122,5	+52,2
Nitroglitserin	C3H5(ONO2)3	227	+3,5
Kaltsiy nitrati	Ca(NO3)2	164	+48,8
Dinitroglikol	C2H4(ONO2)2	152	0
Trotil	C7H5(NO2)3	227	-74
Alyuminiy	Al	27	-89
Mineral moy	C12H28	170,5	-346
Dizel yoqilg’isi	-	-	-316
Kerosin	-	-	-343
Qattiq parafin	C24H50	338,5	-346
Yog’och uni	C15H22O10	362	-137
Geksogen	C3H6O6N6	222	-21.6
Ten	C5H8O12N4	316	-10.1
Piroksilin	C24H29N11O42	1143	-28.6
Dinitronaftalin	C10H6(NO2)2	218	-139.4

2.1-masala.65% ammiakli selitrava 35% granulali trotildan tarkib topgan akvatol 65/35 portlovchi moddasining kislorod muvozanati aniqlansin.

2.2-masala.Nisbiy massasi 218 gr. va kimyoviy formulasi C₁₀H₆(NO₂)₂ bo’lgan dinitronaftalin portlovchi moddasining kislorod muvozanati aniqlansin.

2.3-masala.Nisbiy massasi 316 gr. va kimyoviy formulasi C(CH₂O∙NO₂)₄ bo’lgan ten portlovchi moddasining kislorod muvozanati aniqlansin.

2.4-masala.40% ammiakli selitra, 16% alyuminiy upasi va 44% trotildan tarkib topgan ifzanit portlovchi moddasining kislorod muvozanati aniqlansin.

2.5-masala.Tarkibiga15% alyuminiy upasi qo’shilgan granulali trotildan tarkib topgan alyumotol portlovchi moddasi kislirod muvozanati aniqlansin.

2.6-masala.64% ammiakli selitra, 16% trotil va 20% natriy xloridan tarkib topgan ammonit PJV-20 portlovchi moddasi kislorod muvozanati aniqlansin.

2.7-masala.56% ammiakli selitra, 9% trotil, 3% yog’och uni va 32% natriy xloridan tarkib topgan saqlagichli portlovchi modda kislorod muvozanati aniqlansin.