1. Aylana diagrammasini loyihalash Aylanma diagrammaning aniqligi

---

18—
ma’ruza: Faza rotorli asinxron motorning aylana diagrammasi 
Reja: 
1. Aylana diagrammasini loyihalash 
2. Aylanma diagrammaning aniqligi 
 
Aylana diagrammasini loyihalash 
Asinxron mashinalarni loyihalashda va ekspluatatsiya qilishda tok qanday o’zgarishini, 
mashina validagi yuklov o’zgarishida FIK va cos𝜑 o’zgarishini bilish muhim. Aylanma 
diagrammalar -
∞ dan +∞ gacha bo’lgan o’zgarishda mashina ko’rsatgichlarini chamalab va 
yetarlicha aniq o’lchashni taminlab beradi, tokining vektor oxirlarining sirpanishi o’zgarishida 
tokning geometrik joyi deb namlanuvchi qo’shiq uzluksiz tutashuvi bilan ifodalanadi U
i
va f
i
_ 
const va doimiy ko’rsatgichlarida (o’zgarmaydigan aktiv va induktiv qarshiliklarda ) L tokining 
vektorlar oxirlari tokning geometrik joyi aylana hisoblanadi. Bu aylana qo’shimcha chiziqlar 
bilan asinxron mashinaning aylanma diagrammasi deb nomlanadi. 
Aylanma diagramma asinxron mashinalar nazariyasida muhim o’rin egallaydi va hozirgi 
kunda ham ishning xususiyatlarini tuzishda foydalanib kelinmoqda. Elektromexanikaning 
nazariyasidagi amaliy topshiriqlarni yechishda misol bo’lib xizmat qiladi. 
Aylanma diagrammaning nazariyasi bo’yicha birinchi ish 1894 yilda chop etilgan. 
A.Geylandning maqolasidir.Elektr mashinalarning toklarning geometrik joylashish nazariyasi 
bilan ko’pgina elektromexanik olimlar shug’ullangan o’zgarish sxemasi va aylanma 
diagrammaning o’sishiga E.Arnold, A.Berend, A.Blondel, P.Goldshmidt, K.A.Krug, 
M.P.Kostenko, G.N.Petrov, K.I.SHenfer va boshqalar katta hissa qo’shishgan. 
17.21 rasmdagi G-simon o’zgarish sxemasidan 17.22 rasmdagi mashinaning o’zgarish 
sxemasini olish mumkin. Bu sxemada o’zgarish sxemasining qisqa tutashuvli qarshiligi:(17.50) 
G
q
, X
q
- asinxron mashinaning qisqa tutashuvidagi aktiv va induktiv qarshiligi 
17.22-rasm.Asinxron mashinaning o’zgarish sxemasidagi ko’prinishning o’zgarishi. 
17.217 -rasm. Aylanma diagramma. 

---

17.24-rasm. Sodda aylana diagramma. 
Aylana diagramma yordamida nafaqat toklarni , balki momentni, quvvatni, isrof va 
cos 𝜑yana boshqa mashinaning asosiy parametrlarini aniqlash mumkin. Asinxron motorning 
aylana diagrammasini tuzamiz (17.24-rasm). Bu diagrammaga diagrammaning markaziy chizig’i 
–j o’qiga parallel o’tkaziladi. Chunki motorlar uchun bir qancha o’nlab kilovattlarda C
1
koeffitsientni 1 deb qabul qilish mumkin bo’ladi, 2𝛾 = 0 deb hisoblash mumkin. I
1
tok vektori 
oxiridan AQ chiziqga DF perpendikulyar o’tkazamiz. O’shanda
DE=O
1
D
cos 𝜑
1
=m
1
-1
I
1
cos 𝜑
1
, yoki DE=mU
1
I
1
cos 𝜑
1
=P
1
/m
p
, (17.55)
Bu yerda: m
p
=mU
1
m
1 
–quvvat mashtabi.
Chunki diagramma mashtabda quriladi va tok va kuchlanishlarni faza qiymatlari uchun, 
DE P
1
aktiv quvvat zanjiri iste’molchilarga proporsional bo’ladi. bir bo’lak U
1
ga parallel 
bo’ladi. Shunday DL va DK o’zida masshtabga mos ravishda mashina validagi mexanik quvvat 
P
’
2
va elektromagnit quvvat P
em
(yoki xavoli oraliqdagi quvvat) ni aks ettiradi. Bunda I
1
=I
k
s=1 
bo’lganda, D nuqta b nuqta bilan mos kelganda DL nolga teng bo’ladi. S=1 da valdagi quvvat
nolga teng bo’ladi.
P
1
tarmoqdan iste’mol qilinayotgan aktiv quvvat stator po’latida isrofni qoplashga (FE 
bo’lak), statordagi elektr isrofini qoplash uchun sarf bo’ladi (KF bo’lak). Rotordagi isrof KL 
bo’lakda ko’rinadi. O
1
E chiziq ( -j chiziq) P
1
quvvatni qurish chiziI deb ataladi, AC chiziq- 
Elektromagnit quvvat chiziq P
em
, amda AB chiziq- mexanik quvvat chiziqi P
’
2
=P
2
+P
mex
.
Aylana diagrammadan quvvat koeffitsienti
cos 𝜑ni 𝜑
1
ni o’lchash bilan aniqlash 
mumkin. Qulay biroq 
cos 𝜑
1
shkalasi quriladi. Buning uchun birlik radius O nuqtadan aylana 
o’tkaziladi va G nuqta kesishgan joyidan I
1
tok vektori bilan
cos 𝜑
1
aniqlanadi.
Aylana diagramma yordamida shuningdek sirpanishni aniqlash mumkin. Buning uchun 
diagramma markazi O
k
dan C (s=
±∞) nuqtaga radius o’tkaziladi va C nuqta orqali aylana 
bo’ylab o’tkaziladi (17.25-rasm). RT chiziq urinmaga parallel o’tkaziladi, bu sirpanish shkalasi 
bo’ladi. C,B va R nuqtalarni to’ridan to’ri birlashtirib s=1 bo’lgan nuqtani olishimiz mumkin. RT 
va AC chiziqlarning tutashgan joyida s=0 bo’lgan nuqta olinadi. RO chiziqni teng bo’lish bilan 
sirpanish shkalasini olishimiz mumkin.
I
1
tok uchun sirpanishni aniqlash uchun I
1 
tok vektori bilan C nuqtani tutashtirish kerak. 
O’shanda sirpanish shkalasi bilan DC to’ri chiziqlarini tutashidan mavjud yuklama uchun 
sirpanish aniqlanadi.