1-dars. Sintaksis haqida umumiy tushuncha

6-DARS. FONETIKA

@uzbek_tilim

Fonetika so‘zi grekcha phone – “tovush” so‘zidan olingan. Tovushlar 2 xil:

a) nutq tovushlari (tilshunoslikning fonetika bo‘limida o‘rganiladi): inson tovushlari

b) fizik tovushlar (fizika fanining akustika bo‘limida o‘rganiladi): tabiatdagi insondan tashqari tovushlar

@uzbek_tilim

Fonetika bo‘limi nimalarni o‘rganadi?

@uzbek_tilim
FONETIKA
Nutq tovushlari
Bo‘g‘in
Urg‘u
Tovush o‘zgarishlari

Tovush va harf

• Nutqimizni bo‘laklarga ajratsak, uning oxirgi bo‘linish nuqtasi tovush (yozuvda harf) hisoblanadi. Bo’linish jarayonini misollarda ko‘ramiz:

 

• Gap: O‘zbekiston – umumiy uyimiz.
• So‘zlar: O‘zbekiston, umumiy, uyimiz.
• Bo‘g‘inlar: O‘z-be-kis-ton, u-mu-miy, u-yi-miz.
• Tovushlar (yozuvda harf): O‘, z, b, e, k, i, s, t, o, n, u, m, u, m, i, y, u, y, i, m, i, z.
• Ko‘rinib turibdiki, eng oxirida bo‘linishning oxirgi nuqtasi bo‘lib tovush qoldi. Fonetika bo‘limi ana shunday nutq tovushlarini o‘rganadi.

@uzbek_tilim

§ Nutq tovushlari va ularning hosil bo‘lishi

• Inson talaffuz qiladigan tovushlar nutq tovushlari deyiladi. Nutq tovushlari nutq a’zolari yordamida hosil qilinadi. Nutq a’zolari 10 ta:
• 1. O‘pka 6. Yumshoq va qattiq tanglay
• 2. Kekirdak 7. Yuqori va pastki lablar
• 3. Tovush paychalari 8. Yuqori va pastki tishlar
• 4. Og‘iz bo‘shlig‘i 9. Burun bo‘shlig‘i
• 5. Katta va kichik til 10. Bo‘g‘iz bo‘shlig‘i

 

• Nutq tovushlarining asosiy vazifasi – so‘z ma’nolarini farqlashdan iborat. Masalan, tok, tom, tol, tosh. Bu so‘zlarda k, m, l, sh kabi nutq tovushlari so‘z ma’nosini farqlamoqda.

@uzbek_tilim