1. Iqlim o'zgarishi Atmosfera haroratining o'zgarishi Iqlim o'zgarishini yumshatish Iqlim o'zgarishi

BIZ IQLIM O'ZGARISHINI O'ZGARTIRA OLAMIZMI?
Reja:
1. Iqlim o'zgarishi 
2. Atmosfera haroratining o'zgarishi
3. Iqlim o'zgarishini yumshatish 

Iqlim o'zgarishi ikkalasini ham o'z ichiga oladi Global isish ning inson chiqindilari tomonidan boshqariladi issiqxona gazlari va natijada ob-havo sharoitida keng ko'lamli siljishlar.^[1] Bo'lgan bo'lsa ham iqlim o'zgarishining oldingi davrlari, 20-asr o'rtalaridan boshlab Yerning iqlim tizimiga va uning global miqyosiga inson ta'sirining tezligi misli ko'rilmagan edi.^[2]
Inson faoliyati iqlim o'zgarishiga olib kelganligi to'g'risida biron bir milliy yoki xalqaro miqyosdagi ilmiy tashkilot bahslashmaydi.^[3] Eng katta haydovchi 90 foizdan ko'prog'ini tashkil etadigan issiqxona gazlari bo'ldi karbonat angidrid (CO
2) va metan.^[4] Fotoalbom yoqilg'i uchun yonish energiya sarfi qo'shimcha chiqindilar bilan ushbu chiqindilarning asosiy manbai hisoblanadi qishloq xo'jaligi, o'rmonlarni yo'q qilish va sanoat jarayonlari.^[5] Harorat ko'tarilishi tezlashadi yoki yumshatiladi iqlim bo'yicha fikrlar kabi yo'qotish quyosh nurlarini aks ettiruvchi qor va muz qoplami, oshdi suv bug'lari (issiqxona gazining o'zi) va o'zgaradi quruqlik va okean uglerod cho'kmalari.
Quruq yuzalar okean sathlariga qaraganda tezroq qiziydi, cho'llar kengaymoqda va issiqlik to'lqinlari va o'rmon yong'inlari ko'proq tarqalgan.^[7] Yuzaki haroratning ko'tarilishi Arktikada eng katta, bu erda eritishga hissa qo'shgan doimiy muzlik, muzliklarning chekinishi va dengiz muzi.^[8] Atmosfera energiyasining ko'payishi va bug'lanish tezligi sabab bo'ladi yanada kuchli bo'ronlar va haddan tashqari ob-havo, bu zarar infratuzilma va qishloq xo'jaligi.^[9] Haroratning ko'tarilishi okean unumdorligini cheklamoqda va dunyoning aksariyat qismlarida baliq zaxiralariga zarar etkazmoqda.^[10] Oziqlanish, issiqlik stressi va kasalliklarning hozirgi va kutilayotgan ta'siri sabab bo'ldi Jahon Sog'liqni saqlash tashkiloti XXI asrdagi iqlim o'zgarishini global sog'liq uchun eng katta tahdid deb e'lon qilish.^[11] Atrof-muhit effektlar o'z ichiga oladi yo'q bo'lib ketish yoki ko'plab turlarni ularnikiga o'xshab ko'chirish ekotizimlar o'zgartirish, eng darhol marjon riflari, tog'lar, va Arktika.^[12] Kelajakdagi isinishni minimallashtirish bo'yicha harakatlar muvaffaqiyatli bo'lsa ham, ba'zi ta'sirlar asrlar davomida davom etadi, shu jumladan dengiz sathining ko'tarilishi ko'tarilmoqda okean harorati va okeanning kislotaliligi.^[13]
Ushbu ta'sirlarning aksariyati hozirgi isish darajasida kuzatilgan, bu taxminan 1,1 ° C (2,0 ° F) ni tashkil qiladi.^[15] The Iqlim o'zgarishi bo'yicha hukumatlararo hay'at (IPCC) isish 1,5 ° C (2,7 ° F) va undan yuqori haroratgacha davom etar ekan, ushbu ta'sirlarning sezilarli darajada ko'payishini ko'rsatadigan bir qator hisobotlarni e'lon qildi.^[16] Ostida Parij kelishuvi, davlatlar issiqxona gazlari chiqindilarini kamaytirish orqali "2,0 ° C (3,6 ° F) ostida" isitishni davom ettirishga kelishib oldilar. Biroq, ushbu va'dalarga binoan, global isish asrning oxiriga kelib taxminan 2,8 ° C (5,0 ° F) ga etadi va amaldagi siyosat taxminan 3,0 ° C (5,4 ° F) darajaga qadar isib ketishiga olib keladi.^[17] Issiqlikni 1,5 ° C (2,7 ° F) gacha cheklash uchun 2030 yilga kelib chiqindi gazlarining ikki baravar kamayishi, so'ngra 2050 yilgacha nol darajaga yetishi kerak.^[18]
Yumshatish sa'y-harakatlarini ishlab chiqish va joylashtirishni o'z ichiga oladi kam uglerodli energiya texnologiyalari, energiya samaradorligini oshirish, yoqilg'i chiqindilarini kamaytirish siyosati, o'rmonlarni qayta tiklash va o'rmonni saqlash. Iqlim muhandisligi texnikasi, eng ko'zga ko'ringan quyosh nurlanishini boshqarish va karbonat angidridni olib tashlash, katta cheklovlarga ega va katta noaniqliklarga ega. Jamiyatlar ham ishlayapti hozirgi va kelajakdagi global isish ta'siriga moslashish yaxshilandi qirg'oqni himoya qilish, yaxshiroq tabiiy ofatlarni boshqarish va yanada chidamli ekinlarni rivojlantirish.
Bir nechta mustaqil ravishda ishlab chiqarilgan asboblar to'plamlari shuni ko'rsatadiki, iqlim tizimi isiydi,^[21] 2009-2018 yillarda o'n yil oldin sanoat (1850-1900) dan 0,93 ± 0,07 ° C (1,67 ± 0,13 ° F) ga nisbatan issiqroq.^[22] Hozirgi vaqtda sirt harorati o'n yilda taxminan 0,2 ° C (0,36 ° F) ga ko'tarilmoqda.^[23] 1950 yildan boshlab sovuq kunlar va tunlar kamayib, iliq kunlar va tunlar ko'paygan.^[24] Kabi issiqlik va sovutishning tarixiy naqshlari O'rta asrlar iqlimining anomaliyasi va Kichik muzlik davri, hozirgi isish kabi mintaqalar bo'ylab sinxron bo'lmagan, ammo cheklangan hududlarda 20-asr oxirlaridagi kabi yuqori haroratga etgan bo'lishi mumkin.^[25] Kabi global isishning tarixiygacha epizodlari bo'lgan Paleotsen-Eosen termal maksimal.^[26] Biroq, kuzatilgan harorat ko'tarilishi va CO 2 konsentrasiyalar shu qadar tezlashdiki, hatto keskin geofizik hodisalar Yer tarixida sodir bo'lgan voqealar hozirgi stavkalarga yaqinlashmaydi.
Iqlim proksi yozuvlari tabiiy o'zgarishlarning dastlabki ta'sirini qoplaganligini ko'rsating Sanoat inqilobi, shuning uchun 18-asr va 19-asr o'rtalari o'rtasida ozgina isinish mavjud edi.^[28] Iqlim o'zgarishi bo'yicha hukumatlararo panel (IPCC) 1850-1900 yillardagi boshlang'ich mos yozuvlar davrini sanoatgacha bo'lgan global o'rtacha sirt harorati yaqinlashuvi sifatida qabul qildi,^[28] termometr yozuvlari global qamrovni ta'minlay boshlaganda.^[29]
Global isishning umumiy o'lchovi atmosferaga tushadigan atmosfera haroratining o'zgarishi bo'lsa, bu o'lchovlar boshqa turdagi kuzatuvlar bilan mustahkamlangan. Kuchli yog'ingarchiliklar tezligi va intensivligining oshishi, qor va er muzlarining erishi va ko'payishi kuzatildi atmosfera namligi.^[31] O'simlik va hayvonot dunyosi ham o'zlarini iliqlashishga mos tutishadi; masalan, o'simliklar gullash erta bahorda.^[32] Yana bir muhim ko'rsatkich - atmosferaning yuqori qatlamining sovishi, bu esa issiqxona gazlari Yer yuziga yaqin issiqlikni ushlab turishini va uning kosmosga tarqalishini oldini olishini namoyish etadi.^[33]
Rekord darajadagi yillar ommaviy axborot vositalarining katta e'tiborini jalb qilsa-da, individual yillar uzoqroq bo'lgan global harorat tendentsiyasiga qaraganda unchalik ahamiyatli emas.^[34] Qisqa epizodga 1998 yildan 2012 yilgacha sirt harorati ko'tarilishining sekinlashuvini misol qilib keltirish mumkin.global isish tanaffusi ".^[35] Ushbu davr mobaynida okean issiqligini saqlash yuqoriga qarab tobora o'sib bordi va keyingi yillarda sirt harorati yuqoriga ko'tarildi. Issiqlashuvning sekinroq sur'ati tabiiy tebranishlar kombinatsiyasiga bog'liq bo'lishi mumkin, kamayadi quyosh faolligi va quyosh nurlarining aks etishi ortdi vulqon otilishidan hosil bo'lgan zarralar.^[36]
Mintaqaviy o'zgarish
Shuningdek qarang: Iqlimning o'zgaruvchanligi va o'zgarishi § Mintaqalar o'rtasidagi o'zgaruvchanlik
Global isish global o'rtacha ko'rsatkichlarga ishora qiladi, isish miqdori mintaqalarga qarab o'zgarib turadi. Issiqlik naqshlari issiqxona gazlari chiqadigan joylardan mustaqil, chunki gazlar sayyora bo'ylab tarqalib ketadigan darajada uzoq davom etadi; ammo qor va muzdagi qora uglerod qatlamlari Arktikaning isishiga yordam beradi.
Sanoatgacha bo'lgan davrdan boshlab erning global o'rtacha harorati global o'rtacha haroratidan deyarli ikki baravar tez o'sdi.^[38] Buning sababi kattaroqdir issiqlik quvvati va okeanlar ko'proq issiqlikni yo'qotgani uchun bug'lanish.^[39] So'nggi 50 yil ichida iqlim tizimidagi qo'shimcha energiyaning 90% dan ortig'i okeanda to'planib, uni isitadi. Qolgan qo'shimcha energiya muzni eritib, qizdirdi qit'alar va atmosfera. Okean issiqligini qabul qilish haydovchilarni boshqaradi issiqlik kengayishi bu kuzatishga hissa qo'shdi dengiz sathining ko'tarilishi.
Shimoliy yarim shar va janubiy qutb janubiy qutb va janubiy yarim sharga nisbatan ancha tez isiydi. Shimoliy yarim sharda nafaqat quruqliklar, balki qor massasi va dengiz muzlari ham ko'proq, chunki er massalari qanday qilib atrofida joylashgan Shimoliy Muz okeani. Ushbu sirtlar ko'p yorug'likni aks ettirishdan muz eriganidan keyin qorong'ilikka aylanganda, ular boshlanadi ko'proq issiqlikni yutadi. Janubiy yarim sharda ozgina narsa bor edi dengiz muzi yozda u isinishdan oldin.^[43] Arktika harorat oshdi va bu asr davomida umuman ko'tarilishi davom etishi taxmin qilinmoqda dunyoning qolgan qismidan ikki baravar yuqori.^[44] Arktikada muzliklar va muz qatlamlarining erishi okean aylanishini buzadi, shu jumladan zaiflashgan Gulf Stream, ba'zi joylarda isishni kuchayishiga olib keldi.^[
O'z-o'zidan, iqlim tizimi tajribalar turli xil tsikllar yillar davom etishi mumkin (masalan El-Nino-Janubiy tebranish ) o'nlab yoki asrlarga.^[46] Boshqa o'zgarishlar iqlim tizimiga "tashqi", ammo Yerga hamisha ham taalluqli bo'lmagan energiya muvozanatidan kelib chiqadi.^[47] Misollari tashqi majburlash atmosfera tarkibidagi o'zgarishlarni o'z ichiga oladi (masalan, kontsentratsiyasining ortishi issiqxona gazlari ), quyosh nurlari, vulkanik otilishlar va Yer orbitasidagi o'zgarishlar Quyosh atrofida.^[48]
Iqlim o'zgarishining o'ziga xos xususiyati - bu Yerning iqlimidagi kuzatiladigan o'zgarishlar uchun qaysi mexanizmlar javobgarligini ilmiy jihatdan ko'rsatish uchun harakatdir. Ichki ma'lum bo'lgan antropogen atributni aniqlash iqlim o'zgaruvchanligi va tabiiy tashqi majburlashni istisno qilish kerak. Shu sababli, barcha mumkin bo'lgan sabablarga ko'ra noyob "barmoq izlari" ni aniqlash uchun iqlim tizimini kompyuter modellashtirishdan foydalanish asosiy yondashuvdir. Ushbu barmoq izlarini kuzatilgan naqshlar va iqlim o'zgarishi evolyutsiyasi va majburlash tarixining kuzatilgan tarixi bilan taqqoslash orqali kuzatilgan o'zgarishlarning sabablarini aniqlash mumkin.^[49] Masalan, Quyoshdan majburlashni asosiy sabab deb hisoblash mumkin emas, chunki uning barmoq izi butun atmosferada isiydi va faqat pastki atmosfera isiydi, bu esa issiqxona gazlaridan kutilayotgan narsa (bu issiqlik energiyasini sirtdan chiqadigan).^[50] Yaqinda sodir bo'lgan iqlim o'zgarishi shuni ko'rsatadiki, asosiy sabab issiqxona gazlari, ikkinchidan erdan foydalanish o'zgarishi va aerozollar va sootdir.^[51]
Issiqxona gazlari
Asosiy maqolalar: Issiqxona gazi, Issiqxona effekti va Yer atmosferasida karbonat angidrid gazi

CO
2 oxirgi 800000 yil ichida muz yadrolaridan (ko'k / yashil) va to'g'ridan-to'g'ri (qora) o'lchagan konsentrasiyalar
Yer shimib oladi quyosh nuri, keyin uni issiqlik sifatida tarqatadi. Buning ba'zilari infraqizil radiatsiya atmosferadagi parnik gazlari tomonidan so'riladi va ular uni har tomonga qaytarib chiqargani uchun issiqlikning bir qismi kosmosga qochish o'rniga Yerda ushlanib qoladi.^[52] Sanoat inqilobidan oldin, tabiiy ravishda paydo bo'lgan issiqxona gazlari, ularning yo'qligi bilan taqqoslaganda, sirt yaqinidagi havo taxminan 33 ° C (59 ° F) ga iliqroq bo'lgan.^[53] Yer atmosferasi bo'lmagan holda, Yerning o'rtacha harorati suvning muzlash darajasidan ancha past bo'lar edi.^[54] Esa suv bug'lari (~ 50%) va bulutlar (~ 25%) issiqxona ta'siriga eng katta hissa qo'shadi, ular haroratga bog'liq ravishda ko'payadi va shuning uchun ular hisobga olinadi mulohazalar. Boshqa tomondan, masalan, gazlarning kontsentratsiyasi CO
2 (~ 20%), ozon va azot oksidi haroratga bog'liq emas va shuning uchun tashqi majburlash deb hisoblanadi.^[55] Ozon atmosferaning eng past qatlamida parnik gazi vazifasini bajaradi troposfera (stratosferadan farqli o'laroq ozon qatlami ). Bundan tashqari, ozon yuqori reaktiv bo'lib, boshqa gaz va aerozollar bilan o'zaro ta'sir qiladi.^[56]
Sanoat inqilobidan beri inson faoliyati, asosan qazilma yoqilg'ilarni qazib olish va yoqish (ko'mir, moy va tabiiy gaz ),^[57] atmosferada zararli gazlar miqdorini ko'paytirdi. Kabi gazlar darajasining oshishi CO
2, metan, troposfera ozoni, CFClar va azot oksidi ko'paygan radiatsion majburlash. 2018 yilda konsentratsiyalar ning CO
2 va metan 1750 yildan beri mos ravishda taxminan 45% va 160% ga oshgan.^[58] 2013 yilda CO₂ dunyodagi asosiy benchmark saytida olingan o'qishlar Mauna Loa 400 dan oshdi ppm birinchi marta (sanoatgacha bo'lgan normal darajalar ~ 270ppm).^[59] Bular CO
2 darajalari so'nggi 800000 yil ichida bo'lgan vaqtdan ancha yuqori, bu davrda havodan tutilgan havodan ishonchli ma'lumotlar to'plangan. muz tomirlari.^[60] To'g'ridan-to'g'ri geologik dalillar shuni ko'rsatadiki CO
2 qadriyatlar million yillar davomida bu qadar yuqori bo'lmagan.
Yerdan foydalanish o'zgarishini hisobga olmaganda, 2018 yilda global antropogen issiqxona gazlari chiqindilari ga teng 52 milliard tonna CO
2. Ushbu chiqindilarning 72% tashkil etdi CO
2, 19% edi metan, 6% azot oksidi va 3% tashkil etdi ftorli gazlar.^[62] CO
2 emissiya birinchi navbatda yonishdan kelib chiqadi Yoqilg'i moyi uchun foydalaniladigan yorug'lik va issiqlik energiyasini ta'minlash transport, ishlab chiqarish, isitish va elektr tarmog'i.^[63] Qo'shimcha CO
2 emissiya kelib chiqadi o'rmonlarni yo'q qilish va sanoat jarayonlari, o'z ichiga olgan CO
2 uchun kimyoviy reaktsiyalar tomonidan chiqarilgan tsement tayyorlash, po'lat, alyuminiy va o'g'it.^[64] Metan chiqindilari chorvachilikdan keladi, go'ng, guruch etishtirish, axlatxonalar, chiqindi suv, ko'mir qazib olish, shu qatorda; shu bilan birga neft va gaz qazib olish.^[65] Azot oksidi chiqindilari asosan noorganik va organik moddalarning mikrobial parchalanishidan kelib chiqadi o'g'it.^[66]
Iste'mol nuqtai nazaridan 2010 yilgi global chiqindilarning asosiy manbalari quyidagilardir: oziq-ovqat va odamlar chiqindilari (34%), issiqlik qulayligi, yuvish va yoritish (26%); yuk, sayohat, qatnov va aloqa (25%); va binolarni qurish (15%). Ushbu chiqindilar hisobga olinadi qazilma yoqilg'i energiyasini o'zida mujassam etgan ishlab chiqarish materiallarida, shu jumladan metallarda (masalan, po'lat, alyuminiy ), beton, shisha va plastik asosan binolarda ishlatiladigan, infratuzilma va transport. A dan ishlab chiqarish pozitsiyasi, global issiqxona gazlari chiqindilarining asosiy manbalari quyidagicha baholanadi: elektr va issiqlik (25%), qishloq va o'rmon xo'jaligi (24%), sanoat va qayta ishlash (21%), transport (14%) va binolar (6%).
O'rmonlarning kesilishi parnik gazlari chiqishiga katta hissa qo'shganiga qaramay, Yerning quruqlik yuzasi, xususan uning o'rmonlari muhim bo'lib qolmoqda. uglerod cho'kmasi uchun CO
2. Kabi tabiiy jarayonlar uglerod birikmasi tuproq va fotosintezda, o'rmonlarning yo'q qilinishidan kelib chiqadigan issiqxona gazining o'rnini to'ldirishdan ko'proq. Taxminlarga ko'ra quruqlikdagi cho'kma 11 milliard tonnani olib tashlaydi CO
2 har yili atmosferadan yoki dunyo miqyosidagi qariyb 29% CO
2 emissiya.^[69] Okean, shuningdek, ikki bosqichli jarayon orqali muhim uglerod cho'kmasi bo'lib xizmat qiladi. Birinchidan, CO
2 er usti suvida eriydi. Keyinchalik, okean muomalani ag'darish uni okeanning ichki qismiga chuqur taqsimlaydi, u erda vaqt o'tishi bilan uning bir qismi sifatida to'planadi uglerod aylanishi (okean kimyosini o'zgartirish ). So'nggi yigirma yil ichida dunyo okeani atmosferaga chiqarilgan moddalarning 20-30 foizini o'zlashtirdi CO
2.^[70] Ham quruqlik, ham okean botig'ining kuchi oshib boradi CO
2 atmosferadagi sathlar ko'tariladi. Shu munosabat bilan ular quyidagicha harakat qilishadi mulohazalarni bostirish global isish sharoitida.^[ Odamlar asosan ko'proq narsalarni yaratish uchun Yer yuzini o'zgartiradilar qishloq xo'jaligi erlari. Hozirgi kunda qishloq xo'jaligi Yer quruqligining 34 foizini egallaydi, 26 foizini o'rmonlar, 30 foizini yashash uchun yaroqsiz joylar (muzliklar, cho'llar va boshqalar).^[72] O'rmonli erlarning miqdori kamayishda davom etmoqda, bu asosan tropik mintaqadagi ekin maydonlariga aylanishiga bog'liq.^[73] Bu o'rmonlarni yo'q qilish er usti sirtining o'zgarishining global isishga ta'sir qiladigan eng muhim jihati. O'rmonlarni kesishning asosiy sabablari quyidagilardan iborat: o'rmondan qishloq xo'jaligi erlariga mol go'shti va palma yog'i (27%) kabi mahsulot ishlab chiqarishda doimiy ravishda erdan foydalanishni o'zgartirish, o'rmon / o'rmon mahsulotlarini ishlab chiqarish uchun daraxt tayyorlash (26%), qisqa muddat. almashlab ekish (24%) va o'rmon yong'inlari (23%).^[74]
Issiqxona gazlari kontsentratsiyasiga ta'sir qilishdan tashqari, erdan foydalanishdagi o'zgarishlar turli xil kimyoviy va fizik mexanizmlar orqali global isishga ta'sir qiladi. Mintaqadagi o'simlik turini o'zgartirish, quyosh nurlarining qancha qismi kosmosga qaytarilishini o'zgartirish orqali mahalliy haroratga ta'sir qiladi (albedo ) va qancha bug'lanish natijasida issiqlik yo'qoladi. Masalan, zulmatdan o'zgarish o'rmon maysazorga qarab, er yuzi engilroq bo'lib, quyosh nurlarini ko'proq aks ettiradi. O'rmonlarni yo'q qilish bulutlarga ta'sir qiluvchi aerozollar va boshqa kimyoviy birikmalarning tarqalishiga ta'sir qilib, shamol naqshlarini o'zgartirib (quruqlik yuzi shamolga turli xil to'siqlarni keltirib chiqarganda) harorat o'zgarishiga ham hissa qo'shishi mumkin.^[75] Tropik va mo''tadil mintaqalarda aniq ta'sir sezilarli darajada isinishni keltirib chiqaradi, qutblarga yaqin kengliklarda esa albedoning ko'payishi (o'rmon o'rnini qor qoplami egallaydi) umumiy sovutish ta'siriga olib keladi.^[75] Jahon miqyosida ushbu ta'sirlar ozgina sovishiga olib kelgan deb taxmin qilinmoqda, asosan sirt albedosining ko'payishi kuzatilmoqda.^[