1 ma’ruza: ta’limda axborot texnologiyalari fanining predmeti, maqsadi va vazifalari
Download 1.3 Mb. Pdf ko'rish
|
1-maruzaga qushimcha
|
1 - MA’RUZA: TA’LIMDA AXBOROT TEXNOLOGIYALARI FANINING PREDMETI, MAQSADI VA VAZIFALARI REJA 1.Ta’limda axborot tenologiyalari fanining predmeti, maqsadi va vazifalari. 2.Axborot tushunchasi, axborotning xususiyati axborotning asosiy tavsifi, axborotning sintaktik, semantik va pragmatik o’lchovlari, 3.Ma’lumotlarni kodlash, kompyuterning ishlash prinsiplari. Tayanch iboralar: AKT, texnologiya, kommunikatsiya, boshqaruv Ta’limda axborot tenologiyalari fanining predmeti, maqsadi va vazifalari. Axborotlashtirish faoliyatining rivojlanishida ularni yig’ish, saklash, qayta ishlash va jamiyatda ilmiy axborotlarni tarqalishi natijasida yangi ilmiy yo’nalish — informatika vujudga keldi.
XX asrning 50- yillarida yangi fan – informatikaga asos solindi. Informatika termini fransuz so'zlari information (axborot) va automatique (avtomatika) negizida hosil bo'lgan.
axborotlarni izlash, to'plash, saqlash, qayta ishlash va undan foydalanish masalalari bilan shug'ullanuvchi fandir.Qisqa qilib aytganda, informatika kompyuter texnikasi asosida axborotlar ustida bajariladigan amallar va ularni qo'llash usullarini o'rganadigan fandir.emak, informatika uchun asosiy ashyo – axborot. U informatika fanida asos tushuncha sifatida qabul qilingan.
Informatika tavsifi. Informastiya iste’molchisi - axborotni kaerda va kaysi anik masala uchun ishlatilishi, foydalanish turi va vazifasiga karab unga baxo beradi. Shunga ko’ra informatikani progmatik, semantik va sintaktik jabxalarga ajratish mumkin.
Fanni o‘qitishdan maqsad - zamonaviy axborot texnologiyalari asoslari, zamonaviy shaxsiy komp’yuterlar va ulaming atrof qurilmalari, sistemali dasturiy ta’minoti, amaliy dasturiy vositalar, zamonaviy kommunikasion texnologiyalar, Web- dizayn asoslari, dasturlash, Microsoft Officening dasturiy vositalari haqidagi bilimlar bilan qurollantirishdan iborat. Informatika va axborot texnologiyalari fanining vazifasi: - informatika va axborot texnologiyalari haqida bir butun tasawur hosil qilish; - informatika va axborot texnologiyalarining har bir inson hayotidagi va jamiyatning rivojidagi rolini ochib berish; - informatikaning texnik va dasturiy vositalarining mohiyati va imkoniyatlarining ochib berish; - axborot tizimlari va texnologiyalarini nima maqsadida va qanday qo’llash haqida tushuncha hosil qilishdan iborat. Fan bo‘yicha talabalaming bilim, ko‘nikma va malakalariga quydagi talablar qo‘yiladi: - zamonaviy axborot texnologiyalari, zamonaviy dasturlash texnologiyalari kompyuter tarmoqlari, axborot tizimlari va ulaming turli sohalarda qo‘llanilishi, axborot xavfsizligi va axborotlarni himoyalash, elektron tijoratga doir bilimga; - axborotning sintaktik, semantik va pragmatik oMchovlari, axborot jarayonlarining apparat va dasturiy ta’minoti, operatsion tizimlar, algoritmlash va dasturlash, vizual dasturlash texnologiyalari, amaliy dasturlar bilan ishlash texnologiyalari, kompyuter tarmoqlari va ularning turlari, tarmoq resruslari, axborot tizimlari, ulaming mohiyati, qoMlanilishi va vazifalari, elektron hujjat aylanishi tizimi, avtomatlashtirilgan axborot tizimlari, zamonaviy multimedia tizimlari, axborot xavfsizligining tashkiliy va huquqiy asoslari, axborotlami himoyalashning texnik va dasturiy vositalaridan, elektron tijoratlardan foydalanish ko‘nikmasiga; -axborotlarga ishlov berish qurilmalari, axborot jarayonlarining dasturiy ta’minoti, operasion tizimlar, xizmat ko‘rsatuvchi dasturlar va utilitalar bilan ishlash, dasturlash tillari va vizual dasturlash orqali dastur tuzish, amaliy dasturlar bilan ishlash (matnli, elektron jadval, taqdimotlar,
grafik, ma’lumotlar bazalari va ulami boshqarish tizimlari), kompyuter tarmoqlaridan foydalanish, turli veb sahifalar yaratish dasturlari bilan ishlash, elektron hujjat aylanishi tizimi, zamonaviy multimedia tizimlari imkoniyatlaridan foydalanish malakasiga ega
Informatika urganadigan va uzaro boglangan uchta asosiy tushuncha bor. Bular axborot, algoritm va EXM dir. Axborot tushunchasi, axborotning xususiyati axborotning asosiy tavsifi, axborotning sintaktik, semantik va pragmatik o’lchovlari
Informatika sohasining asosiy resursi bu – axborotdir. Axborot - olamdagi butun borliq, undagi ro’y beradigan xodisalar va jarayonlar xaqidagi xabar va ma’lumotlardir. Axborot inson nutqida, kitobdagi matnlarda, musavvir tasvirida va boshqalarda mavjuddir. Axborot va uning turlari Axborot - olamdagi butun borliq, undagi ro’y beradigan xodisalar va jarayonlar xaqidagi xabar va ma’lumotlardir. Axborot inson nutqida,kitobdagi matnlarda, musavvir tasvirida va boshqalarda mavjuddir.
Axborot manbalari va iste’molchilarninghar xilligiaxborot shaklining turli ko’rinishda bo’lishiga olib keladi: – Belgili – turli ishoraviy belgilardan iborat axborotlar. Bular biror voqea-xodisalar haqidagi axborotlarni uzatishda foydalaniladi. – Matnli – xarf, raqam va belgilar to’plamidan tarkib topgan ma’lum ma’noni anglatuvchi so’zlardan iborat axborot. – Grafik – tasvirlardan iborat bo’lgan tasavvur ko’rinishidagi axborotlar. – Video va audeo ko’rinishdagi ma’lumotlar
Ma’lumki, axborot (lotincha informatio - tushuntirish, xabar olish bayon etish,) - biror hodisa, kishi faoliyati yoki muayyan bilim haqidagi ma’lumotlar to’plamini ifodalaydigan fanning umumiy tushunchalaridan biridir. Axborot inson sezgi organlari orqali tashqi dunyodan oladigan xabarlar mazmuni va ma’nosidir. Kundalik hayotda kimningdir manfaatiga mos keluvchi ixtiyoriy ma’lumot yoki xabarni axborot deb atashadi. Masalan, qandayodir muhim hodisa yoki kimningdir faoliyatiga doir ma’lumotlar. «Xabar bermoq» iborasining ma’nosi «avval noma’lum bo’lgan biror xabarni yetkazishdir.
holati haqidagi ma’lumotlar bo’lib, ularni axborot tizimlari (tirik organizmlar, boshqaruvchi mashinalar va shu kabilar) qabul qilib,foydalanadilar Biror ob’ekt yoki voqea haqidagi bitta axborot ma’lumoti (gazetadagi maqola, e’lon, xat, telegramma, hikoya, chizma, radioeittrish va shu kabilar) uni tushunish, unga qiziqish nuqtai- nazaridan turli toifadagi kishilar uchun turlicha axborot miqdorida yetkaziladi. Axborot ma’lumotning tavsifi emas, u ma’lumot va uning iste’molchisi o’rtasidagi o’zaro munosabatni bildiradi. Iste’molchisiz ma’lumot ma’noga ega emas. Ma’lumot iste’molchi tomonidan o’zlashtirilgandagina axborotga aylanadi. Axborot turli shakllar va ko’rinishlarda mavjud bo’lishi mumkin.: ❖ Matnlar, rasmlar, chizmalar, fotosuratlar ko’rinishida; ❖ Yorug'lik nuri va tovush signallari ko’rinishida; ❖ Radioto’lqinlar ko’rinishida; ❖ Elektr va nerv impulslari ko’rinishida; ❖ Magnit yozuvlari ko’rinishida; ❖ Imo-ishora va mimika orqali; ❖ Hid va ta’m ko’rinishida; ❖ Avloddan avlodga o’tuvchi irsiy xromosomalar va shu kabilar ko’rinishida. Axborot xossalari nuqtai nazaridan qaralayotgan moddiy va nomoddiy dunyoning predmetlari, jarayonlari, voqealari informatsion ob’ektlar deyiladi.. Axborot qandaydir manbadan qabul qiluvchiga xabar yoki ma’lumot ko’rinishida ular o’rtasidagi aloqa kanali orqali uzatiladi. Manba xabarni uzatishida uni uzatiladigan signalga aylantirib kodlashtiradi. Ushbu signal aloqa kanali orqali uzatiladi. Natijada qabul qiluvchida qabul qilingan signal hosil qilinib, u qabul qilingan ma’lumotga aylantirilishi uchun signaldan asliga qaytarish maqsadida dekodlashtiriladi.
1. Ob-havo prognozi ma’lumotlari axborot qabul qiluvchiga (teletomoshabinga) manbadan - meteorolog-mutaxassisdan aloqa kanali - televideniye signallarini uzatuvchi apparatura orqali televizorga uzatiladi; 2. Jonli mavjudot o’zining sezgi organlari (ko’zlari, quloqlari, burni, terisi, tili va shu kabilar) orqali tashqi dunyodan axborot oladi, uni muayyan ketma-ketlikdagi nerv impulslariga aylantiradi, nerv tolalari orqali uzatib, o’z xotirasida miyaning neyron strukturalari ko’rinishida saqlaydi, impulslarni qayta ishlash yoki tahlil qilish natijasida o’z harakatlarini boshqaradi yoki tovush signallari beradi, ya’ni o’z faoliyatda foydalanadi. Axborotni qayta ishlash - bir xil informatsion ob’ektlarni ba’zi algoritmlarni bajarish asosida boshqa informatsion ob’ektlardan olishdir. Axborotni qayta ishlash axborot ustida bajariladigan asosiy amallardan biri va axborot turli-tuman bo’lishi va uning ko’lamini (hajmini) oshirishning asosiy vositasidir.
Axborot ustida muayyan amallar bajarishga oid barcha jarayonlar informatsion jarayonlar deyiladi. Axborotni qayta ishlash vositalari - insoniyat tomonidan yaratilgan turli qurilmalar va tizimlardir, birinchi navbatda axborotni qayta ishlovchi univenrsal mashina - kompyuterdir. Kompyuterlar axborotni ba’zi algoritmlarni bajarish asosida qayta ishlaydilar. Tirik organizmlar va o’simliklar axborotni o’z sezgi organlari va tizimlari orqali qayta ishlaydilar.
• yig'ish; • saqlash; • izlash; • o’lchash; • buzish; • va boshqalar
Axborot xossalari Axborot quyidagi xossalarga ega: • ishonchlilik; • to’liqlilik; • qimmatlilik; • dolzarblilik; • tushunarlilik; • qulaylilik; • qisqa va lo’ndalilik; va boshqalar.
Said Ahmadning «Kelinlar qo’zg'oloni» asaridagi axborot miqdori qancha yoki pasportingizdagi fotosuratda qancha axborot miqdori mavjud degan savolga qanday javob olish mumkin? Bunday savollarga javoblar olish uchun axborotni o’lchashda ishlatiladigan birliklar bilan tanishib chiqamiz.
binary, digit — ma’nosi ikkilik raqam). Axborot nazariyasida bit - ikki teng ehtimolli holatdan birini farqlash imkonini beruvchi axborot miqdoridir.. Hisoblash texnikasida bit «0» yoki «1» belgilaridan birini qabul qiluvchi va saqlovchi xotiraning eng kichik bo’lagidir. Amaliyotda ko’pincha axborotning kattaroq o’lchov birligi — bayt ishlatiladi. 1 bayt 8 bitga teng. Kompyuter klaviaturasidagi barcha 256 belgini kodlashtirish uchun 8 bit zarur (256=2 i12345 ). Axborot texnologiyasi - bu axborotni bir ko`rinishdan ikkinchi, sifat jihatidan yangi ko`rinishga keltirish, axborotni yig`ish, qayta ishlash va uzatishning usul va vositalari majmuasidan foydalanish jarayonidir. • Har qanday maxsulotning o’lchov birligi mavjud, masalan litr, metr, kilometr, kilogramm, volt, amper, kubometr va boshqalar. • Xuddi shunga o’xshash axborotning ham o’lchovi mavjud. Ikkilik sanoq tizimida axborotning eng kichik birligi bit xisoblanadi, bir bit bu bitta “1” yoki bitta “0”. • Bunda signalning mavjudligi “1” bilan yoki yo’qligi “0” bilan ifodalanadi. Bitlarning butun deb qaraladigan tutash ketma-ketligi bayt deb ataladi. Bayt 8 bitga teng deb qabul qilingan. • Shuningdek katta hajmdagi ma’lumotlar sig’imini o’lchash uchun kilobayt (kb), megabayt (mb), gigabayt (gb), terrabayt (tb) va x.k.o’lchamlar mavjud: – 1 Kb =1024 bayt, – 1 Mb=1024 Kbayt, – 1 Gb =1024 Mbayt, – 1 Tb =1024 Gbayt. Axborotni kodlashtirish - ma’lum ob’ektlar haqidagi ma’lumotlarni belgilangan qoidaga ko’ra ixcham shaklda ifodalash. Kodlashtirish natijasida axborotni kompyuterda qulay ravishda qayta ishlash amalga oshiriladi. Axborot kodlashtirilganida uning muayyan bir qismi yoki bo’lagi yoki axborot to’liq holda shartli belgilardan iborat kodga almashtiriladi. Kodlashtirish tizimi - ob’ektlarni kodlar bilan belgilash qoidalari to’plamidir. • Quyidagi axborot o’lchov birliklari ham keng qo’llaniladi:
Маълумотларни ўлчов бирликлари Ахборот ўлчов бирлигининг номи 2 нинг даражалари кўринишда ифодаланиши Байтлардаги ифодаланиши Килобайт 2 10 1024 байт Мегабайт 2 20 1024 килобайт 1048576 байт Гигабайт 2 30 1024 мегабайт 1073741824 байт Терабайт 2 40 1024 гигабайт 1099511627776 байт Петабайт 2 50 1024 терабайт 1125899906842624 байт Экзабайт 2 60 1024 петабайт 1152921504606846976 байт Зеттабайт 2 70 1024 экзабайт 1180591620717411303424 байт Йоттабайт 2 80 1024 зеттабайт 12089281614629174706176 байт 1 бит = 0 ёки 1 рақамидан бири
Semantik (ma`noli) adekvatlik – ob`ektning uning obraziga (qiyofasiga) muvofiqlik darajasini aniqlaydi. Semantik nuqtai nazar axborotning ma`noli mazmunini hisoblashni ko’zlaydi. Bunda axborot aks ettirgan ma`lumotlar tahlil qilinadi, ma`nolar bog’liqligi ko’riladi.. Masalan, axborotni kodlar orqali ifodalashni ko’rsatish mumkin. Sintaktik adekvatlik – axborotning mazmuniga tegmagan holda, uning rasmiy- strukturaviy xarakteristikalarini ifodalaydi. Sintaktik darajadagi axborotni ifodalash usulida axborot elituvchi turi, uzatish va qayta ishlash tezligi, ifodalash kodining o’lchamlari, bu kodlarni o’zgartirish aniqliligi va ishonchliligi hisobga olinadi. Axborotning mazmuniga ahamiyat berilmaganligi sabali, bunday axborot ma`lumot deb ataladi.
axborot
bilan foydalanuvchining munosabatlarini aks ettiradi, axborotni uning asosida amalga oshiriladigan boshqarish sistemasi maqsadiga muvofiqligini ifodalaydi. Axborotning pragmatik xususiyatlari faqat axborot (ob`ekt), foylanuvchi va boshqarish maqsadlarining umumiyligida namoyon bo’ladi. Adekvatlikning ushbu shakli axborotdan amaliy foylanish bilan bevosita bog’langan. Faqat dolzarb axborotgina ahamiyatga ega va u kutilgan natijaga erishish imkonini beradi. Biroq axborotni shoshilib, to’liq shakllanmagan holda yoki kechiktirilib uzatilishi undan unumli foydalanish imkonini bermaydi. Axborotning qimmatliligi uning qanchalik muhimligi va inson faoliyatgda qo’llanilib, ijobiy natija olishnishi bilan baholanadi. Agar qimmatli va dolzarb axborot tushunarsiz ifodalangan bo’lsa, u foyda keltirmasligi va qimmatlilik ahamiyatini yo’kotishi mumkin. Axborot uning iste’molchisiga tushunarli bo’lgan tarzda ifodalanishi kerak. Axborot iste’molchi tomonidan qulay tarzda tushunilib, mohiyati anglanishi va undan oqilona foydalanish imkoniga ega bo’lishi kerak. Biroq manbalarda, o’quv darsliklari va qo’llanmalarda ba’zi axborotlar murakkab tarzda, tushunib yetish qiyinchilik tug'diradigan holda, ba’zilarida esa lo’nda va ravon tilda bayon etiladi. Biror ob’ekt haqidagi axborot qisqa (ortiqcha belgilarsiz, lo’nda) yoki keng (ortiqcha belgilar bilan, ko’p jumlali holda) bayon etilishi mumkin. Qisqa axborot kam xotira sig'imi talab qilib, undan foydalanish qulay. Umuman axborotning ikki turini alohida ajratib o’tish mumkin: uzluksiz va uzlukli (diskret) Uzluksiz axborot - fazo, vaqt; uzlukli axborot - ma’ruza, teledastur va hokazolar. Odatda kod harflar, raqamlar va ba’zi maxsus belgilardan iborat alfavit asosida yaratiladi. Har bir kod o’zining
va
tarkibi bilan xarakterlanadi. Kodning uzunligi - koddagi 1 Kilobayt (Kbayt) = 1024 bayt = 2 1 bayt, 1 Megabayt (Mbayt) = 1024 Kbayt = 2 20 bayt, 1 Gigabayt (Gbayt) = 1024 Mbayt = 2 30 bayt. Keyingi paytlarda qayta ishlanadigan axborot hajmi ortib borishi munosabati bilan axborotning katta o’lchov birliklari ham kiritildi::1 Terabayt (Tbayt) = 1024 Gbayt = 2 40 bayt,
1 Petabayt (Pbayt) = 1024 Tbayt = 2 50 bayt, 1 Eksabayt (Ebayt) = 1024 Pbayt = 2 60 bayt, 1 Zettabayt (Zbayt) = 1024 Ebayt = 2 70 bayt. 1 Yottabayt (Ybayt) = 1024 Zbayt = 2 80 bayt, belgilar pozitsiyasi sonini bildirsa, uning tarkibi koddagi belgilarning ma’lum bir alomatga ko’ra joylashish tartibini belgilaydi. Ma’lumotlarni kodlash, kompyuterning ishlash prinsiplari. Obyekt uchun uning kodli belgisini berib almashtirish jarayoni kodlashtirish deyiladi. Kodlashtirish tizimida ikki metodan foydalaniladi: • tasnifli kodlashtirish tizimi; • qayd qiluvchi kodlashtirish tizimi.
ob’ektlar tizimiga ajratilib belgilab chiqiladi. Misol: Oliy ta’lim tizimida ta’lim darajalari, bilim sohasi, yo’nalishlar va mutaxassislik ma’lumotlari quyidagi ob’ektlarga ajratilib kodlashtiriladi. X X X X X X X Ta’lim dasturi darajasi kodi mutaxassislik kodi; - yo’nalish kodi; - ta’lim soHasi kodi; - bilim soHasi kodi; Ta , limning xalqaro standart tasniflash tizimiga muvofiq bakalavriat yo’nalishi 5 raqami bilan belgilanadi. Magistratura yo’nalishi esa 5 va A belgilari bilan belgilanadi. Masalan: bakalavlar quyidagicha kodlashtiriladilar - 5140100, 5211300, 5520400 va 5340800; magistrlar 5A140101, 5A211301, 5A520403 va 5A340800.
Odatda kod harflar, raqamlar va ba’zi maxsus belgilardan iborat alfavit asosida yaratiladi. Har bir kod o’zining
va
tarkibi bilan xarakterlanadi. Kodning uzunligi - koddagi «Biznes va boshqaruv» yo’nalishi uchun standartda belgilangan umumiy kod - 340 000, Bakalavriatning «Soliqlar va soliqqa tortish» yo’nalishi kodi - 5340800, magistraturaning «Davlat soliqlari va yig'imlari» mutaxassisligi kodi - 5A340802
beriladi. Har bir guruh ichida Har bir talaba alfavit tartibi bo’yicha o’z qayd nomeri beriladi. 1. Sanoq sistemalari Sanoq sistemasi berilgan maxsus belgilar (raqamlar) yordamida sonlarni yozish usulidir.
Insoniyat faoliyatida pozitsion va nopozitsion sistemalaridan foydalaniladi. Nopozitsion sanoq sistemalarida sondagi raqamning hissasi (ya’ni, uning sonni ifodalash uchun ahamiyati) uning pozitsiyasiga bog'liq emas. Masalan, rim sanoq sistemasida XXXII (o’ttiz ikki) sonida X raqamining ixtiyoriy pozitsiyadagi hissasi o’nga teng.
o’rni bilan bog'liq. Masalan, 757,7 sonida birinchi 7 raqami yuzliklar soni, ikkinchi 7 raqami birliklar soni va uchinchi 7 raqami 1 ning o’ndan bir hissalari sonini anglatadi. 757,7 sonining o’zini esa quyidagi hisoblanadigan ifoda orqali belgilash mumkin: 700 + 50 + 7 + 0,7 = 7*10 2 + 5‘Sh 1 + 7*10° + 7*10 -1 = 757,7. Ixtiyoriy pozitsion sanoq sistemasi o’zining asosi xarakterlanadi. Pozitsion sanoq sistemasining asosi ushbu sistemada sonlarni ifodalash uchun ishlatiladigan raqamlar va belgilar sonidir. Sanoq sistemasi asosi sifatida ixtiyoriy natural sonni - ikki, uch, to’rt, o’n va hokazo sonni ishlatish mumkin. Demak, ikkilik, uchlik, to’rtlik va ko’plab sondagi saplab sondagi sanoq sistemalaridan foydalanish mumkin. Har bir q asosli sanoq sistemasida sonlarni qisqacha quyidagicha ifodalash mumkin: Hayotda o’nlik
sanoq sistemasi keng foydalaniladi. Undan tashqari ikkilik sanoq sistemasi, shuningdek sakkizlik, o’n oltilik sanoq sistemalaridan ham foydalaniladi: ❖ ikkilik sanoq sistemasida 0 va 1 raqamlari; ❖ sakkizlik sanoq sistemasida 0, 1, ..., 7 raqamlari; ❖ o’n oltilik sanoq sistemasida 0, 1, ..., 9 raqamlari bilan birga inglizcha A, B, C, D, E, F harflari ishlatiladi. Sakkizlik va o’n oltilik sanoq sistemasidagi sonlarni ikkilik sanoq sistemasiga o’tkazish juda oson: sondagi har bir raqamni unga ekvivalent bo’lgan ikkilik triada yoki tetrada bilan almashtirish kifoya Masalan, 537, 1 8 = 101 011 111,001 2 ; 1A3, F 16 = 1 1010 0011, 1111 2 a n-1 q
bunda ai razryadlari.
n-2
1 0 —1 —^m + a
n— 2 q +... + ai q + a 0 q + a — i q +... + a —m q ,
- sanoq sistemasining raqamlari; n va m - mos ravishda butun va kasr qismi
Ikkilik sanoq sistemasidagi sonni sakkizlik yoki o’n oltilik sanoq sistemasiga o’tkazish uchun sonni butun qismi o’ng tomonidan, kasr qismining chap tomonidan boshlab triadalarga (sakkilik) yoki tetradalarga (o’n oltilik) ajratib olinib, mos ekvivalent raqam bilan almashtiriladi. Masalan: 10101001,10111 = 10 101 001, 101 110 =251,56 M M M * 2
5
1 5 6
10101001,10111 = 1010 1001, 1011 1000 = A9,B8 M * I G 16
A 9 v a
sistemasiga o’tkazing: 1. Axborotni kompyuter xotirasida tasvirlash Sonlar kompyuter xotirasida qanday ko’rinishda tasvirlanadi? Butun sonlar ishorali yoki ishorasiz saqlanishlari mumkin. Ishorasiz butun sonlar xotiradan bir yoki ikki bayt joyni egallaydilar. Bir baytli formatda 00000000 2 dan 11111111 2 gacha, ikki baytli formatda esa 00000000 00000000 2 dan 11111111 11111111 2 gacha bo’lgan diapazon oralig'idagi ikkilik sanoq sistemasidagi sonlar saqlanadilar. Ishorasiz (musbat) butun sonlar qiymatlarining diapazoni Misollar: a) 72
10 = 1001000 2 sonining bir baytli formatda tasvirlanishi: Razryadlar tartibi
Sonning bitlari b) shu sonning o’zi 2 baytli formatda quyidagicha tasvirlanadi: Razryadlar tartibi Sonning bitlari c) 65535 soni 2 baytli formatda tasvirlanishi:
chap (so’nggi) razryad ishora uchun ajratiladi. «:plyus» ishorasi nol bilan, «minus» ishorasi 1 bilan belgilanadi. Ishorali butun sonlar qiymatlarining diapazoni 1.1-jadval
Sonning baytlardagi formati Diapazon Tartib bilan
yozilishi Oddiy ko’rinishda yozilishi 1 -2
... 2 7 -1 -128 ... 127 2 -2 15 ... 2
15 -1
-32768 ... 32767 4 -2 31 ... 2
31 -1
-2147483648 ... 2147483647 Ishorali butun sonlarni bir baytli formatda tasvirlanishini ko’rib chiqaylik. Bunda ishora uchun 1 razryad ajratiladi, son uchun 7 ta razryad ajratiladi. Kompyuter texnikasida ishorali sonlarni uchta ko’rinishda tasvirlash (kodlashtirish) mumkin: to’g'ri kod, teskari kod va to’ldiruvchi kod. Oxirgi ikki shakl keng qo’llaniladi, chunki kompyuterning arifmetik-logik qurilmasida turli amallarni qo’shish amali orqali bajarilishini osonlashtiradi.
son qanday tasvirlansa, shunday holda har bir ikkilik raqam mos razryadlarda tasvirlanadi. Masalan:
1. To’g'ri kod. Ishora razryadiga 1 raqami joylashtiriladi, sonning ikkilik raqamlari uchun ajratilgan razryadlari mos ravishda o’sha sonning ikkilik sanoq sistemasidagi raqamalari joylashtiriladi. Masalan: 2. Teskari kod. Sonning ikkilik sanoq sistemasidagi har bir raqami mos ravishda teskari raqamga almashtiriladi, ya’ni 1 - 0 ga, 0 esa 1 ga. Masalan: -1 con: Сов модулининг коди: 0 0000001 Coniir тескaри коди : 1 1111110
1 1 1 1 1
Сон нодулининг КОДИ :
Соннинг тескнрн коди : QQQOOO O 3.
To’ldiruvchi kod. Teskari kodning kichik (o’ng tomonda joylashgan) razryadiga 1 ni qo’shish yo’li bilan hosil qilinadi. Masalan:
Kompyuterlarda arifmetik amallar qo’shish amali orqali bajariladi. Masalan, ayirish amalini bajarish uchun kamayuvchiga ayiriluvchining teskari yoki to’ldiruvchi kodi qo’shiladi. Arifmetik-logik qurilmada shunday qilib, ayirish amali qo’shish amali orqali bajariladi. Kompyuter texnikasida haqiqiy sonlar deb butun va kasr qismlaridan iborat sonlarga aytiladi. Ularni yozishda vergul o’rniga nuqta yoziladi. Masalan 5 - butun son, 5.1 va 5.0 — haqiqiy sonlardir. Katta diapazon oralig'idagi sonlarni (ya’ni juda ham katta yoki juda ham kichik sonlarni) yozishda eksponensial formatdan foydalaniladi. Masalan, 1.25 o’nli sonni ushbu formatda quyidagi tasvirlash mumkin: 1.25*10 0
1 = 0.0125*10 2 = ... , yoki: 12.5*10
-1 = 125.0*10 -2 = 1250.0*10 -3 = ... . q asosli sanoq sistemasidagi ixtiyoriy N sonini N = M * q ko’rinishda yozish mumkin, bunda M sonning mantissasi, p — tartibi deyiladi. Sonlarni bunday tasvirlash usuli suzuvchi vergul ko’rinishida tasvirlash yoki eksponensial format ko’rinishida tasvirlash deyiladi.. Agar «suzuvchi» vergul mantissadagi ahamiyatli raqam oldida qo’yilgan bo’lsa, mantissaga ajratilgan aniq sondagi razryadlar uchun sonning mashinada saqlanadigan sonning aniqligi ta’minlanadi. Ya’ni, verguldan keyin mantissaning birinchi raqami 0 bo’lmasligi kerak. Bundan shunday xulosani keltirib chiqarish mumkinki, mantissa to’gri kasr bo’lishi kerak. Bunday ko’rinishda kompyuter xotirasida saqlanadigan sonlar normallashtirilgan haqiqiy son deyiladi. Normallashtirilgan haqiqiy sonlarni tasvirlashga doir misollar: O’nlik sanoq sistemasi Ikkilik sanoq sistemasi 753.15 = 0.75315*10 3 ; -101.01 = -0.10101*2 11 (tartibi 112 = 3 Sh ) Bunda 0.75315 -mantissa, 3-tartib. -0.000034 = -0.34*10 -4 ; -0.000011 = 0.11*2 -100
(tartibi -1002 = -410) Haqiqiy sonlar kompyuter xotirasida turlicha tasvirlanishi mumkin. Bunda foydalanuvchi uchun bir 3 . To’ldiruvchi kod. Teskari kodning kichik (o’ng tomonda joylashgan) razryadiga 1 ni qo’shish yo’li bilan hosil qilinadi. Masalan:
Haqiqiy sonning formati Baytlardagi o’lchami Qiymatlarining diapazoni O’nli kasr aHamiyatga ega bo’lgan raqamlari soni
Oddiy 4 10 -45 . 10
38
7 yoki 8 Haqiqiy 6 10 -39 . 10
38
11 yoki 12 Ikkilangan 8 10 -324 . 10
308
15 yoki 16 Kengaytirilgan 10
10 -4932
. 10 4932
19 yoki 20 Misol: -193(io) = -11000001( 2 ) sonini tarkibiy ko’rinishda shaxsiy kompyuter xotirasida razryadlar bo’yicha quyidagicha tasvirlanishi mumkin: Muqarrar vergulli formatda ishorasi bilan oddiy ko’rinishda: 1.3-jadval
Sonning Tartibi
Mantissasi
R az rya
d nom
er i N
31 30 29 28 27 26 25 24 23 22 21 20 19 18
17 16 15
1 0
Son 1 0 0 0 1 0 0 0 1 1 0 0 0 0 0 1 0 0 0
ASCII kodlari ASCII (American Standard Code for Information Interchange - axborotni almashish uchun ishlatiladigan Amerika stantart kodlari) belgili ma’lumotlarni tasvirlash uchun ishlatiladi. Ushbu standartga ko’ra asosiy va kengaytirilgan qismlardagi belgilar uchun mos kodlar berilgan.
Bundan 3500 yil oldin Konfutsiy “eshitganimni yodimdan chiqaraman, ko‘rganimni eslab qolaman, mustaqil bajarsam tushunib yetaman”, degan ekan. Ta’limda informatsion hamda pedagogik texnologiyalarni qo‘llaganda o‘quvchi yoki talaba eshitish, ko‘rish, ko‘rganlari asosida mustaqil fikrlash imkoniyatiga ega bo‘ladi. Ta’lim jarayonida zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalangan holda darslarni tashkillashtirish uchun ma’lum bir shart-sharoitlar mavjud. Birinchidan, axborot resurslari bo‘lishi kerak. Bularga:
Proektor;
Multimedia vositalari; Ushbu jadvaldan ko’rinib turibdiki, suzuvchi vergulli shaklda sonlarni tasvirlash katta diapazon oralig'ida sonlarni yuqori aniqlikda yozish imkonini yaratadi.
Skaner (murakkab sxemalar va chizmalarni, negativ plyonkadagi tasvirlarni kompyutyerga o‘tkazish uchun);
Raqamli fotoapparat;
Videokamera (video konferensiyalar o‘tkazish va yana boshqa maqsadlar uchun);
Printer, nusxa ko‘chiruvchi qurilma (tarqatma materiallarni qog‘ozga tushirish va ko‘paytirish va yana boshqa maqsadlar uchun) va boshqa resurslar kiradi. Ikkinchidan, maxsus dasturiy ta’minotlar mavjud. Ta’lim tizimida multimediya elektr on o‘quv adabiyotlar, ma’ruzalar, virtual laboratoriya ishlari, har xil animatsion va yana boshqa ishlarni yaratishda kerak bo‘ladigan maxsus dasturlar hisoblanadi. Bu dasturlar juda ko‘p bo‘lib, misol uchun: animatsion roliklar yaratish uchun Macromedia F lash MX dasturidan foydalaniladi. Multimediali taqdimot ma’ruzalarini yaratishda hammamizga ma’lum bo‘lgan Power Point va Macromedia Authorware dasturidan foydalaniladi. Elektron o‘quv adabiyotlarini yaratish davomida keng foydalaniladigan tahrir qiluvchi dasturlar ham mavjud bo‘lib, ulardan misol uchun. Adobe Photoshop dasturi orqali rasmlarni tahrir qilish, sifatini oshirish uchun foydalaniladi. AKT dasturlariga kirish AKT ni rivojlantirish uchun ishlatiladigan turli dasturiy ta’minotlar mavjud. Bular: Ms Word Ushbu dastur mantlarni qayta ishlash dasturiy ta’minotidir. Unda o‘qituvchilar tasvirlar va matnlar joylashtirilgan hujjatlar yaratishlari mumkin.
Bu yirik formatli jadval bo‘lib, undan ma’lumotlarni jadval ko‘rinishida taqdim etishda foydalanish mumkin.
Microsoft Power Point dasturi yordamida yuqori darajali taqdimot ishlab chiqish va slaydlarni namoyish qilish mumkin.
Adobe Photoshop yoki oddiygina Photoshop, grafiklarni tahrir qiluvchi dasturdir (xuddi DPP taqsimlangan parallel qayta ishlash, tahririy-nashriy dasturidek). Photoshop dasturida yuqori darajali tasvirlar yaratish imkoniyatlari mavjud. Flash Flash dasturi multimedia dasturlarini yaratishda keng qo‘llaniladigan usuldir. Odatda, Flash animatsiyalar, reklamalar va veb sahifaning turli qismlarini hamda videoni veb sahifaga joylashtirish va Internet dasturlarini rivojlantirishda qo‘llaniladi. Movie Maker & Media Player Qulay kameralar yordamida tabiat hodisalari, jumladan, atrof-muhitning ifloslanishi va boshqa lar rasmga olinadi, so‘ngra Movie Maker da tahrir qilinadi. Media Player yordamida esa filmni namoyish qilsa bo‘ladi. YUqorida keltirilgan Internet resursning bir qismi axborot va tasvirlarni yig‘ishda ishlatilishi mumkin. Download 1.3 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|