1-Мавзу бўйича саволлар тўплами

1-Мавзу бўйича саволлар тўплами

1. 
   Tarmoqlarning paydo bo'lishi shartlari. Kompyuterlarning rivojlanishining qisqacha tarixi va ularga kirish usullari. Kim va nima uchun kompyuter tarmog'idan foydalanadi. Kompyuter tarmoqlarini tashkil qilish. Kompyuter tarmoqlarining tasnifi. Kompyuter tarmog'ining dasturiy ta'minotini tashkil qilish
   

Kompyuter tarmog'i -- hisoblash qurilmalari (kompyuterlar, serverlar, marshrutizatorlar va boshqa uskunalar) o'rtasida ma'lumot almashishni ta'minlaydigan tizim. Ma'lumotni uzatish uchun har xil fizik hodisalar ishlatilishi mumkin ^] , qoida tariqasida, turli xil elektr signallari, yorug'lik signallari yoki elektromagnit nurlanish 

Tarmoq - bu ikki yoki undan ortiq qurilmalarni bog'lanishidan hosil bo'ladigan aloqadir. Bunga misol qilib ixtiyoriy narsa olish mumkin. Masalan bir kompyuterdan boshqasiga ma'lumot uzatish yoki bir necha kishilik yoki jamoaviy o'yinlarni o'ynash imkoniyati mavjud. 2ta insonni telefon orqali suhbat qurishida ham asosi sifatida tarmoq yotadi. Qisqacha aytadigan bo'lsak, har qanday qurilmani boshqa qurilmalar bilan aloqa qilishida tarmoq tushunchasi yotadi.

Kompyuter tarmoqlari 
Kompyuterdan turli masalalarni hal qilishda foydalanish mumkin. Axborot almashish uchun magnit va kompakt disklardan foydalanish yoki boshqa kompyuterlar bilan umumiy tarmoqqa ulanish kerak bo'ladi.

Kompyuter (ing . computer - hisoblayman), EHM (Elektron Hisoblash Mashinasi) - oldindan berilgan dastur (programma) boʻyicha ishlaydigan avtomatik qurilma. Elektron hisoblash mashinasi (EHM) bilan bir xildagi atama.

Kompyuterlarning o'zaro axborot almashish imkoniyatlarini beruvchi qurilmalar majmuyiga kompyuter tarmoqlari deyiladi.

Tarmoqning asosiy imkoniyatlari tarmoqqa ulangan kompyu­terlar va axborot ashyolariga bog'liq 

Axborot ashyolari deganda arxiv, kutubxona, fondlar, ma'lumotlar ombori va boshqa axborot tizimlaridagi hujjatlar yig'indisi tushuniladi.

Tarmoqdagi kompyuterlarda saqlanayotgan axborot ashyolariga ushbu tarmoqqa ulangan boshqa kompyuterlar yordamida kirish mumkin. Kompyuterlarni tarmoqqa ulash usullari ko'rsatilgan.

Kompyuterlar soniga qarab, tarmoqlar lokal, mintaqaviy va global tarmoqlarga bo'linadi. 
Lokal tarmoqlar bir binoda yoki bir-biriga yaqin binolarda joylashgan kompyuterlarda o'zaro axborot almashish imkonini beruvchi tarmoq hisoblanadi.

Mintaqaviy tarmoq— biror tuman, viloyat yoki respublika miqyosidagi kompyuterlarni o'zida mujassamlashtirgan tarmoq.

Global tarmoq— dunyoning ixtiyoriy davlatidagi kompyuter­larni o'zida birlashtirish imkoniga ega bo'lgan tarmoq. Bu tarmoq internet (Internet) deb ham yuritiladi.

Kompyuterlar tarmoqda ishlashi uchun serverga kerakli operatsion tizim o'rnatilishi kerak. Bunday operatsion tizimlar ikki turga bo'linadi. Masalan, Windows for Workdows 95, Windows — 1 Workstation operatsion tizimi serversiz tarmoqlarni tashkil etish imkoniga ega bo'lgan operatsion tizimlar hisoblanadi. Bunday tarmoqdagi kompyuterlar teng huquqli hisoblanadi. Ikkinchi turdagi operatsion Server va boshqalarni misol qilib keltirish mumkin. Bunday operatsion tizim kompyuter ishini ishonchli va samarali qilib amalga oshiradi. 

Internet haqida tushuncha 
Internet— bu minglab lokal va mintaqaviy kompyuter tarmoqla-rini bir butun qilib birlashtiruvchi butun dunyo kompyuter tarmog'irtizimlarda tarmoqni hosil qilish uchun maxsus kompyuter — server ajratiladi. Ularga Novell Net Ware NT

Internetning paydo bo'lish tarixiga qisqacha to'xtalib o'tayliky 1969-yilda AQSH Mudofaa vazirligining istiqbolli tadqiqotlar agentligi (Advenced Research Projects Agency, ARPA)ga mamlakatdagi barcha harbiy (ilmiy tadqiqot va o'quv) muassasalardagi kompyuterlarni birlashtiruvchi yagona tarmoq yaratish topshirilgan edi. Bu tarmoq (ARPA Net) harbiy mutaxassislarga axborot almashishga yordam ko'rsatishga mo'ljallangan edi."

2. 
   OSI ISO va TCP / IP tarmoq modellari
   

OSI uchun mos yozuvlar modeli har bir sath tomonidan bajariladigan tarmoq funktsiyalarini belgilaydi. Eng muhimi, ma'lumotlarning tarmoq orqali qanday uzatilishini tushunish uchun asosdir. Bundan tashqari, OSI modelida ma'lumotlar yoki ma'lumotlar paketlari "amaliy dasturlar (masalan, elektron jadvallar yoki matn protsessorlari) orqali tarmoq uzatish vositasi (masalan, simlar) orqali boshqa dasturlarga" tarmoqdagi boshqa kompyuterda ishlaydigan dasturlardan qanday o'tishini tasvirlaydi. , agar yuboruvchi va qabul qiluvchi turli xil uzatish vositalarini ishlatsa ham. OSI tarmoq modelining darajalari  (shuningdek, OSI Reference Model deb nomlanadi )

OSI tarmoq modelida har biri tarmoqdagi o'ziga xos funktsiyalarni bajaradigan yettita raqamlangan qatlamlardan iborat.

TCP / IP - bu hostlarni Internetga ulash imkonini beruvchi aloqa protokoli. O'z navbatida, OSI - bu tarmoq va oxirgi foydalanuvchilar o'rtasidagi aloqa eshigi. TCP / IP Internetda va unda qo'llaniladigan uzatishni boshqarish protokoliga tegishli. Ushbu protokol turli xil qurilmalarning Internetga ulanishi uchun ishlab chiqilgan Mudofaa vazirligidan kelib chiqishi mumkin. O'z navbatida, OSI Xalqaro standartlashtirish tashkiloti (ISO) tomonidan ishlab chiqilgan aloqa shlyuzi bo'lgan ochiq tizimlararo aloqani anglatadi.

Faqat ikkalasi orasida qanday farqlar bor? Birinchidan, har biri ishlab chiqilgan amalga oshirish modeli. TCP / IP bu sohada yangilikka olib kelgan OSI modelini amalga oshirishdan kelib chiqadi. O'z navbatida, OTO' Internetda ishlatilishi mumkin bo'lgan ma'lumotnoma modeli sifatida ishlab chiqilgan. Boshqa tomondan, TCP / IP ishlab chiqilgan model Internet atrofida aylanadigan modelga ishora qiladi. OSI atrofida ishlab chiqilgan model Internet emas, balki nazariy modeldir.

TCP ishlab chiqilgan to'rtta daraja yoki qatlam mavjud. Ushbu qatlamlarga Link Layer, Internet Layer, Application Layers va Transport Layer kiradi. O'z navbatida, OSI shlyuzi etti qavatli model asosida ishlab chiqilgan. Etti qatlam fizik qatlam, DataLink qatlami, tarmoq qatlami, transport sathi, sessiya qatlami, taqdimot qatlami va, eng muhimi, amaliy qatlamni o'z ichiga oladi.

Umumiy ishonchlilik haqida gap ketganda, TCP / IP, OSI modelidan farqli o'laroq, eng ishonchli variant hisoblanadi. OSI modeli, aksariyat hollarda, mos yozuvlar vositasi deb ataladi, bu ikkala modelning eng kattasi. OSI o'zining qat'iy protokoli va chegaralari bilan ham mashhur. TCP / IP bilan bunday emas. Umumiy qoidalarga rioya qilingan holda, qoidalarni yumshatishga imkon beradi.

Ikkala dasturning yondashuvida TCP / IP gorizontal yondashuvni amalga oshiradi, OTI modeli esa vertikal yondashuvni namoyish etadi. Shuni ham ta'kidlash kerakki, TCP / IP sessiya qatlami va taqdimotni amaliy sathda birlashtiradi. OTI, boshqa tomondan, taqdimotga boshqacha yondoshgan ko'rinadi, umuman sessiya va taqdimot sathlarini butunlay o'z ichiga olgan.

Shuningdek, protokollarni tuzishda dizaynga e'tibor berish juda muhimdir. TCP / IP-da avval protokollar ishlab chiqilgan, so'ngra model ishlab chiqilgan. OSIda birinchi navbatda modelni ishlab chiqish, so'ngra protokolni ishlab chiqish ikkinchi o'rinni egalladi.

Aloqa haqida gap ketganda, TCP / IP faqat tarmoq sathidan chiqadigan ulanish o'rnatilmaydigan aloqani qo'llab-quvvatlaydi. O'z navbatida, OSI tarmoq sathida ulanish o'rnatilmaydigan va ulanishga yo'naltirilgan aloqani qo'llab-quvvatlaydigan juda yaxshi ko'rinadi. Va eng muhimi, ikkalasining protokolga bog'liqligi. TCP / IP - bu protokolga bog'liq model, OSI esa protokolga bog'liq bo'lgan standartdir.

 Xulosa

TCP uzatishni boshqarish protokoliga tegishli.

OSI ochiq tizimlarning o'zaro bog'liqligini anglatadi.
TCP / IP modeli internetga yo'naltirilgan nuqtalarda ishlab chiqilgan.
TCP / IP 4 qatlamga ega.
OSI 7 qatlamdan iborat.
TCP / IP OSIga qaraganda ancha ishonchli
OTO' qat'iy chegaralarga ega; TCP / IP juda qattiq chegaralarga ega emas.
TCP / IP gorizontal yondashuvga amal qiladi.
OSI vertikal yondashuvga amal qiladi.
Ilova sathida TCP / IP sessiya va taqdimot sathidan foydalanadi.
OSI turli xil sessiyalar va taqdimot qatlamlaridan foydalanadi.
Keyin TCP / IP protokollar ishlab chiqilgan.
So'ngra OSI protokolini ishlab chiqdi.
TCP / IP tarmoq sathida ulanish o'rnatilmaydigan aloqani qo'llab-quvvatlaydi.
Tarmoq sathida OSI ulanish o'rnatilmaydigan va ulanishga yo'naltirilgan aloqani qo'llab-quvvatlaydi.
TCP / IP protokolga bog'liq.
OSI protokolga bog'liq emas.

3. 
   Tarmoqlarga misollar (ARPANET, IPX / SPX, NetBIOS, SNA, DNK, Internet).
   

ARPA Net tarmog'ining rivojlanishi bilan turli tarmoqlarni o'zaro bog'lash, ya'ni yagona tarmoq yaratish muammosi yuzaga keladi. - Bunday standart 1974-yildayaratildi. 1983-yilda esa AQSH Mudofaa vazirligining ARPA Net shoxobchalaridagi barcha mashinalarida ishlab chiqilgan standartlardan foydalanish haqida buyruq chiqarildi. Bu standartlarni ishlatish uchun esa o'sha paytlarda keng tarqalgan operatsion tizim UNIX operatsion tizimi ishlatildi.

IPX / SPX protokollari to'plami (Internetwork Packet Exchange / Sequenced Packet Exchange) Novell-ning rivojlanishi va mulki hisoblanadi. U Novell NetWare operatsion tizimining ehtiyojlari uchun ishlab chiqilgan bo'lib, u shu paytgacha server operatsion tizimlari orasida etakchi o'rinlardan birini egallab kelgan.

NetBIOS protokoli o'tgan asrning 80-yillari o'rtalarida ishlab chiqilgan, ammo tez orada uning o'rnini yanada ko'proq funktsional NetBEUI protokoli (NetBIOS Extended User Interface) egalladi, bu esa 200 dan oshiq kompyuterlar tarmog'ida juda samarali ma'lumot almashishni tashkil qilish imkonini beradi.

IBM-ning SNA (System Network Architecture) protokoli katta kompyuterlar bilan masofadan bog'lanish uchun mo'ljallangan va 7 qatlamdan iborat. SNA xost (host) mashinasi kontseptsiyasiga asoslanadi va IBM asosiy freymlariga masofadan kirishni ta'minlaydi. SNA-ning asosiy ajralib turadigan xususiyati har bir terminalning istalgan kompyuter kompyuteriga kirish huquqidir. Tizim tarmog'ining arxitekturasi asosiy kompyuterda Virtual telekommunikatsiya kirish usuli (VTAM) asosida amalga oshiriladi. VTAM barcha aloqa liniyalari va terminallarini boshqaradi, bunda har bir terminal barcha amaliy dasturlarga kirish huquqiga ega.

Eng katta IP tarmoq bu, shubhasiz, Internetdir. Internet va korporativ Intranetlar o‘sishda davom etayotgan ekan, shu bilan birga, noan’anaviy turdagi xabarlarni uzatishga yo‘naltirilgan ilovalar soni ham ortib bormoqda. Bunga IP tarmoq orqali nutqni uzatish (Voice over IP, VoIP) yoki videokonferensiyani misol qilish mumkin. Demak, Internet foydalanuvchilari va turli tarmoq ilovalari soni kun sayin ortib borishi bilan mavjud tarmoqlar qatorida yangi paydo bo‘layotgan ilovalar va xizmatlarni qo‘llab — quvvatlay olish ham zarur bo‘ladi.

4. 
   Ma'lumot uzatish tizimlariga misollar (SMDS, X.25, Frame Realy, ISDN, B-ISDN, ATM) va ularni taqqoslash.
   

Yuqori tezlikdagi axborot uzatuvchi tarmoqlangan tarmoqlar - Frame Relay,SMDS, ATM.

Multiservis tarmoqlar turli xil ma’lumotlarni talab qilingan sifatda uzatishni ta’minlaydigan tarmoq hisoblanadi. Multiservis tarmog’ining klassik vakillari sifatida ATM (Asynchronous transfer mode) yoki Frame Relay texnologiyalari asosida qurilgan tarmoq-larni misol qilib keltirishimiz mumkin.

Kompyuter tarmoqlarini shakllantirish jarayonida, ya'ni 70-yillarda ushbu rejimni qo'llab-quvvatlash tarmoqning asosiy funktsiyalaridan biri bo'lgan. X.25 PAD qurilmalari boshqa shaharlarda bo'lgan va oddiy alfanumerik terminallarda ishlagan foydalanuvchilar uchun asosiy freymlarga masofadan kirishni ta'minlash uchun aniq mavjud edi.

Masofadan boshqarish rejimi masofaviy tugunni kompyuter tarmog'iga ulaydigan transport protokollarining yuqori qismida ishlaydigan maxsus dastur darajasidagi protokol tomonidan amalga oshiriladi. Masofaviy boshqaruv protokollari juda ko'p, ham standart, ham mulkiy. IP tarmoqlari uchun ushbu turdagi eng qadimgi protokol telnet (RFC 854) hisoblanadi.

Comité Consultatif Internationale de Telegraphie et Telephonie (ITU - Xalqaro elektraloqa ittifoqi) protokollari CCITT murojaat uchun modemlar , tarmoqlar , uzatish faks aloqa . 15 ta ilmiy guruh: A va B - xizmatkor. protseduralar, atamalar va ta'riflar, I - ISDN, K va L - uskunalarni himoya qilish, RU - terminal va telegraf xizmatlari, V - telefon tarmoqlari orqali ma'lumotlarni uzatish, X - ma'lumotlar uzatish tarmoqlari.

X.25 (ISO 7776) - paketlarga ulangan tarmoq interfeysi

Birlashtirilgan xizmatlar raqamli tarmog'i -ISDN; xizmatlari birlashgan keng yo‘l-yo‘lli raqamli tarmoq ingl.: B-ISDN (Broadband Integrated Services Digital Network) rus.: широкополосная цифровая сеть с интеграцией услуг I SDN standartini ko‘rsatkichlarini

kengaytiradigan spetsifikatsiyalar. I TU tomonidan 1998 yili ishlab chiqilgan va tasdiqlangan. Bu, tovushni, videoni va ma’lumotlarni tezkor birlashtirib uzatishni

amalga oshirish imkonini beradigan kommunikatsiya texnologi yasi XXI asrda yetakchi bo‘lib qoladi. B-I SDN asosida ATM uzib-ulash texnologi yasidan foydalanish

nazarda tutilmoqda, shu bilan birga, SONET magistral ulovchi kanallar o‘zak texnologi yasi sifatida foydalaniladi.

5. 
   Zamonaviy kompyuter tarmoqlariga qo'yiladigan talablar. Tarmoqlarda o'zaro ishlash uchun standart nima, standartlarni kim, qanday va nima uchun joriy qiladi?
   

Zamonaviy kompyuter birinchi navbatda hafsiz va chidamlilik darajasi yuqori bo’lgan qurilmalardan tashkil topgan bo’lishi kerak. Zamonaviy kompyuter va telekommunikatsiya texnologiyalarni o`zaro birikuvi, istemolchi uchun xilma-xil xizmatlar turkumiga boy bo`lgan  telekommunikatsiyaviy-axborot tarmog`ini yaratishiga imkon beradi. Shu o`rinda har bir tele-kommunikatsiyaning barcha turdagi ilmiy – texnika taraqqiyotining eng so`ngi yutuqlari (signallarni raqamli taxrirlash tamoyili, keng polosali kommutatsiya va ma`lumot uzatish tizimlari, raqamli ierarxik uzluksiz uzatish tizimlari, optik tola tarmoqlari va boshqalar) asta singdirilib, yangi, sifatli bosqichga ko`tarilmoqda. Shu o`rinda telekommunikatsiyaning barcha turlari texnikkaviy tamoyillarni bajari-lishi sohasida turdosh bo`ladilar, bu esa ularni yagona tizimda texnik imkoniyat va iqtisodiy maqsadlarga muofiqligini ko`rsatadi.Shuning uchun inson faoliyatining turli jabhalari (iqtisod, fan, madaniyat, ta`lim, san`at va boshqalar)ga sezilarli ta`sir ko`rsatib, zamonaviy keng miqyosda umumiy foydalanishdagi uzatish tizimlari XXI asrning global axborot muxitining muhim ustuni bo`ladi.

Standartlashtirish – haqiqatda mavjud yoki potentsial vazifalarga nisbatan umumiy va ko'p karrali foydalanish uchun qoidalarni belgilash vositasida muayyan sohada tartibga keltirishning optimal darajasiga erishishga qaratilgan ilmiy-texnik faoliyat. Aloqa va axborotlashtirish sohasida standartlashtirish bo'yicha faoliyatni boshqarish va ishlarni muvofiqlashtirishni O‘zbekiston Respublikasi Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi amalga oshiradi.  
Aloqa va axborotlashtirish sohasida standartlashtirish bo'yicha ishlarni tashkil qilish va o'tkazish uchun: «UNICON.UZ»  
 • Fan-texnika va marketing tadqiqotlari markazi qoshidagi Standartlashtirish tayanch tashkiloti (STT) (http://unicon.uz/bos/);  
• Standartlashtirish bo'yicha texnik qo'mita;  
• O‘zbekiston Respublikasi Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligining Normativ hujjatlar bo'yicha ekspert komissiyasi (Normativ hujjatlar bo'yicha ekspert komissiya);  
• xo'jalik yurituvchi sub'ektlardagi standartlashtirish xizmatlari (standartlashtirish bo'yicha vakil) ish olib boradilar. Aloqa va axborotlashtirish sohasida standartlashtirish bo'yicha faoliyatni rivojlantirish va takomillashtirish maqsadida O'zbekiston davlat standartlashtirish tizimining tarkibiy qismi hisoblangan tarmoq «Aloqa va axborotlashtirish sohasida standartlashtirish tizimi» yaratildi.  

Aloqa va axborotlashtirish sohasidagi standartlashtirish tizimining asosiy printsiplari quyidagilardan iborat:

• normativ hujjatlarning texnik, ijtimoiy zarurligi va maqbulligini hisobga olgan holda ularni ishlab chiqishning maqsadga muvofiqligi;

• standartlashtirishning o'zaro bog'langan ob'ektlarini standartlashtirish kompleksliligi,shu jumladan ushbu ob'ektlarga qo'yiladigan kelishilgan talablarni ishlab chiqish va normativ hujjatlarni amalga kiritish muddatlarini muvofiqlashtirish asosida metrologik ta'minot;

• aloqa va axborotlashtirish sohasida ishlab chiqiladigan normativ hujjatlarning fan, texnikaning zamonaviy yutuqlariga, aloqa va axborotlashtirish sohasini rivojlantirish tendentsiyalari, ilg'or tajriba, qonun hujjatlariga muvofiqligini ta'minlash;

• standartlashtirish bo'yicha barcha darajadagi normativ hujjatlarning o'zaro bog'liqligi va kelishilganligi, normativ hujjatlar ishlab chiqilishini boshqaruvning turli darajalardagi standartlashtirish identik ob'ektlariga takrorlanishini istisno etish;

• standartlashtirish bo'yicha normativ hujjatlar, dasturlar va ishlar rejasi to'g'risidagi axborotning ochiqligi;

• normativ hujjatlarni ko'pchilik manfaatdor tomonlar kelishuviga erishish asosida tasdiqlash;

• normativ hujjatlardan sertifikatlashtirish va metrologiya maqsadlari uchun foydalanish imkoniyati;

• standartlashtirish sohasida zamonaviy axborot tizimlari va texnologiyalarini qo'llash.