- Reja:
- Kartaga ta’rif.
- Umumgeografik va mavzuli kartalarni elementlari
- Geografik atlaslar
- Tayanch so‘zlar: xarita, atlas, ob’ekt, geografik xarita, yordamchi element, qo‘shimcha element
Kartaga ta’rif - Xarita termini yunoncha (xartes – papirus qog‘ozi) so‘zidan olingan lotincha “sharta” (qog‘oz, varaq) atamasidan kelib chiqqan. Yunoncha (xarita), lotincha charta, turkcha harita. Turkiy tillar oilasiga kiruvchi o‘zbek tilida ham xarita bo‘lsa etimologik jihatdan to‘g‘ri bo‘ladi.
- O‘zbek tilining imlo lug‘atida (Toshkent, “O‘qituvchi” - 1995) ham “xarita” deb berilgan. Grafiya so‘zi yunoncha grafo – yozaman, tasvirlayman ma’nosini anglatadi. Binobarin, xarita va grafiya so‘zlari yunonchadan olingan ekan fanning nomini xaritagrafiya deyilsa yozilsa xato bo‘lmaydi. Ushbu soha mutaxassislarini esa xaritashunoslar deb yuritilsa to‘g‘ri bo‘ladi.
- 2000–2006 yillari nashr etilgan 12-jildlik O‘zbekiston Milliy Ensiklopediyasida ham xarita va xaritagrafiya deb qabul qilinishiga ana shular asos bo‘lgan.
- Mavzuli xaritalarning elementlari
Hamma kartografik tasvir matematik asosda quriladi. Xaritada uni elementlari bo‘lib - kartografik proeksiya va u bilan bog‘liq koordinata to‘ri (yoki to‘rlari), masshtab va geodezik asos hisoblanadi. Xaritani komponovkasi ham uning matematik asos elementiga kiradi. - Hamma kartografik tasvir matematik asosda quriladi. Xaritada uni elementlari bo‘lib - kartografik proeksiya va u bilan bog‘liq koordinata to‘ri (yoki to‘rlari), masshtab va geodezik asos hisoblanadi. Xaritani komponovkasi ham uning matematik asos elementiga kiradi.
- Xaritada tasvirlanadigan hududni chegarasini aniqlash va uni xarita ramkalariga nisbatan joylashtirish, ramkani ichida va undan tashqarida (asosiy xarita bilan uni ramkasi orasidagi bo‘sh qolgan joylarda) xaritani nomini, masshtabini, legendasini, har xil raqamli va matnli ma’lumotlarni, jadvallarni, grafiklarni, qo‘shimcha kesma xaritalarni va boshqa shunga o‘xshash ma’lumotlarni maqsadga muvofiq joylashtirishga komponovka deyiladi.
Atlas – bu umumiy dasturga binoan, yaxlit bir-butun, ajralmas asar sifatida bajarilgan va kitob yoki varaqlar to‘plami (komplekti) ko‘rinishida nashr qilingan xaritalarninig tizimli to‘plamidir. Atlas umumiy muqova ostida jamlangan xaritalarning oddiy to‘plami emas, balki o‘zaro bog‘langan va o‘zaro bir-birini to‘ldiradigan xaritalar tizimidir. - Atlas – bu umumiy dasturga binoan, yaxlit bir-butun, ajralmas asar sifatida bajarilgan va kitob yoki varaqlar to‘plami (komplekti) ko‘rinishida nashr qilingan xaritalarninig tizimli to‘plamidir. Atlas umumiy muqova ostida jamlangan xaritalarning oddiy to‘plami emas, balki o‘zaro bog‘langan va o‘zaro bir-birini to‘ldiradigan xaritalar tizimidir.
Birinchi atlas milodiy II asrda Rim imperiyasida paydo bo‘lgan, deb hisoblanadi hamda u mashhur matematik va kartograf Klavdiy Ptolemey (Ptolomey) tomonidan tuzilgan. Atlas Oykumena (Yer sharining odamzod yashaydigan qismi) xaritasini-yunonlarga va rimliklarga o‘sha paytda ma’lum bo‘lgan Yevropa, Afrika, Yaqin SHarq va Janubiy Osiyoning alohida qismlarini qamrab olgan, 26 ta xaritani o‘ziga jamlagan dunyo atlasini yaratdi. - Birinchi atlas milodiy II asrda Rim imperiyasida paydo bo‘lgan, deb hisoblanadi hamda u mashhur matematik va kartograf Klavdiy Ptolemey (Ptolomey) tomonidan tuzilgan. Atlas Oykumena (Yer sharining odamzod yashaydigan qismi) xaritasini-yunonlarga va rimliklarga o‘sha paytda ma’lum bo‘lgan Yevropa, Afrika, Yaqin SHarq va Janubiy Osiyoning alohida qismlarini qamrab olgan, 26 ta xaritani o‘ziga jamlagan dunyo atlasini yaratdi.
- «Katta chizmaga kitob» ma’lum. Kitob taxminan 1600 yili tuzilgan
- Rumold 1595 yili «Atlas yoki dunyoning
- yaratilishi va yaratilganning ko‘rinishi
- haqida Kosmografik mulohazalar»
E’tiboringiz uchun rahmat!
Do'stlaringiz bilan baham: |
