1-mavzu: “Marketing” fanining predmeti, mazmuni va vazifalari. Мarketingni rivojlanish evolyusiyasi va konsepsiyasi. Marketing tamoyillari, vazifalari, funksiyalari va turlari


Download 45.09 Kb.
bet1/5
Sana12.07.2020
Hajmi45.09 Kb.
#123594
  1   2   3   4   5
Bog'liq
1-Мавзу-1


1-MAVZU: “Marketing” fanining predmeti, mazmuni va vazifalari. Мarketingni rivojlanish evolyusiyasi va konsepsiyasi. Marketing tamoyillari, vazifalari, funksiyalari va turlari

1. Marketing tushunchasi va uning mohiyati.

2. Marketing nazariyasi konsepsiyasi va uning evolyusiyasi.

3. Marketing elementlari tarkibi va marketing – miks tushunchasi.

4. Marketingning asosiy tamoyillari.

5. Marketing funksiyalari va uning faoliyati mazmuni.

6. Talabning holati va uning rivojlanishiga kura marketing turlari.
1.MARKETING TUSHUNCHASI VA UNING MOHIYATI

Marketingning vujudga kelishi

Tadbirkorlik faoliyatida qarorqabulqilish va uni ishlab chiqishda tadbirkorlikning samarali vositasi hamda asosi bо‘lib marketing hisoblanadi hamda tadbirkorlik faoliyatini boshqarish tizimida, uni tashkil etishda, rejalashtirish va nazorat qilishda muhimahamiyat kasb etadi. “Ay-si-ay” konserni boshqaruvi raisi Djon Xarvi Djons tadbirkorlikda marketingni о‘rnini tavisflab shunday deydi, ya’ni “Marketing tadbirkorlikning tayanch omilidir. Bu nafakat yoqilg‘i, balki kema komandasidir.”

Marketing mazmuni va terminologiyasi yangilanib boradi, lekin ular boshdan ayirboshlash jarayoni, tovar-pul munosabatlari paydo bо‘lishi, sotish shakllarini rivojlanishi hamda istemolchilarni tovar va xizmatlar bilanо‘zaroharakati bilan bog‘lanadi.

Marketing elementlarining paydo XVII asrning о‘rtalariga borib taqaladi. Bu davrgacha tovarlarni natural ayirboshlashni turli shakllari paydo bо‘ladi, keyinchalik marketing faoliyatini birinchi elementlari, ya’ni reklama, narx, sotish kabilarni rivojlanishi kuzatildi.

1902 yildan boshlab AQShning Michigan, Kaliforniya va Illinoys universitetlarida marketing fani kiritilib, bu muammolar bо‘yicha ma’ruzalar о‘qitila boshladi. Keyinchalik marketing assotsiatsiyalari tashkil topdi.

1948 yildan boshlab marketing tovarlar va xizmatlar oqimini ishlab chiqaruvchidan oxirgi pirovard iste’molchi tomon yо‘naltirilgan xо‘jalik faoliyatini har xil turlarini amalga oshirish sifatida kо‘rina boshladi.

Marketing tushunchasi bozor sohasini har qanday faoliyati bilan bog‘liqdir, shu bois marketing sо‘zini tarjimasi va kelib chiqishi keltiriladi (ing. Market – bozor, ing – faol, faoliyat, harakat ma’nosini anglatadi).

Marketing bu nafakat falsafa, fikrlash tarzi va iqtisodiy tafakkur yо‘nalishi, ammo ayrim firma, kompaniya, tarmoq va butun iqtisodiyot bо‘yicha amaliyot faoliyati hamdir. AQSH va boshqa xorijiy davlatlar iqtisodiy adabiyotlarida marketing ta’rifini kо‘p turlari mavjuddir. Eng keng tarqalgan marketing ta’rifi, u Amerika marketing assotsiatsiyasi tomonidan berilgan bо‘lib, uning mazmuni quyidagichadir, ya’ni “Marketing shunday jarayondan iboratki, uning yordamida uylangan g‘oya rejalashtiriladi va amalga oshiriladi, narxlar tashkil etiladi, g‘oyalar, tovarlar va xizmat kо‘rsatishlar harakati va sotishni, ayrim shaxslar va tashkilotlarni maqsadlari ayirboshlash yordamida qondiriladi”.



Marketing tushunchasi

Markteingga olimlar turlicha ta’rif berganlar. I.K.Belyayevskiy shunday degan: “Marketing – bu bozorni о‘rganish va tartibga solish, boshqarish tizimidir”. Jan-Jak Lamben esa marketingga shunday ta’rif beradi: “Marketing tashkilotlar va kishilarni hohish va ehtiyojini tovarlar va xizmatlarni erkin raqobatli ayirboshlashni ta’minlash yо‘li orqaliqondirishga yо‘naltirilgan ijtimoiy jarayondir”, “Marketing – bu bir vaqtning о‘zida biznes falsafasi va faol jarayondir”.

Ushbu ta’riflardan shuni aytish mumkinki, marketing – bu bozorni о‘rganish, u orqali iste’molchilarga ta’sir etishdan iboratdir.

Talab bilan taklifni о‘zaro ta’siri - bu alohida shaxslar yoki guruhning hohish-ehtiyojlarini uzluksiz qondirish jarayoni bо‘libhisoblanadi. Bu jarayon о‘z navbatida shunday ijtimoiy-iqtisodiy kategoriyalarni о‘zaro ta’siriga asoslanadi, ya’ni ularga muhtojlik, ehtiyoj (hohish), talab, xarid qilish (ayirboshlash, bitim) va aniq tovar va xizmatlarni iste’moli (ishlatilishi) kiradi.

Bu tushunchalar marketing tushunchasi, mohiyatini aniqlashga imkon beradi.

Muhtojlik – kishini biron bir narsani yetishmasligini his etishidir.

Ehtiyoj – indevid shaxsning madaniy darajasiga asosan maxsus shaklga muhtojlikdir.

Talab – bu xarid quvvatiga ega bо‘lgan ehtiyoj.

Talab – mavjud, potensial hamda hohish talabga bо‘linadi.

Tovar – bu ehtiyojni yoki muhtojlikni qondira oladigan hamda bozorga e’tiborni tortish, sotib olish, ishlatish yoki iste’mol qilish maqsadida taklif etilgan barcha narsalardir.

Marketingni mohiyati tovarni ishlab chiqarish va xizmat kо‘rsatish albatta iste’molchiga, talab, ishlab chiqarish imkoniyatlarini mо‘ljallashdan iborat.

Hozirgi davrda jahon adabiyotida marketingga berilgan ikki mingdan ortik ta’rif bor. Mutaxassislar о‘rtasida marketingning takror ishlab chiqarish jarayonida ishtiroki masalasida yagona fikr yо‘q. Hozir kо‘pgina chet ellik marketologlar zamonaviy marketing tushunchasi ishbilarmonlikka kiradigan faoliyatni о‘z ichiga olmog‘i kerak deb hisoblaydilar. Boshqalari esa bunday izoxlarni tankid qilib, ayriboshlashning hamma turlari ham marketing tusiga ega emasligini va marketing prinsiplarini hamma vaziyatlarga ham tatbiqqilibbо‘lmasligini ta’kidlaydilar. Marketingga ta’rif berishda bunday xilma-xillikning sababi bor. Birinchidan, marketing konsepsiyasi mazmuni kapitalistik ishlab chiqarish usuli rivojlanishi bilan о‘zgarib keldi va uning mohiyatini aks ettirdi, ikkinchidan, boshqarish tizimida marketingdan foydalanish maqsadlari, xususiyatlari, miqyosiga qarab, undagi tashkiliy qismlarning ahamiyati va boshqaruv tizimidagi ahamiyati о‘zgarib boradi. Bundan tashkari, mutaxassislar marketingni biznes xizmati va falsafasi tarzida baholaydilar. Xizmat sifatida marketing ishlab chiqarish, savdo, reklama, texnika xizmati kо‘rsatish va boshqasohadagi tadbirlar majmuidan iborat. Falsafa sifatida esa marketing - bu jamiyat ishlab chiqarish munosabatlariga daxldor ijtimoiy-iqtisodiy konsepsiyadir.

Umuman olganda marketingga quyidagicha ta’rif berishimiz mumkin: Marketing - ehtiyoj va muhtojlikni ayriboshlash orqaliqondirishga qaratilgan inson faoliyatining turidir. Marketing vujudga kelishining asosiy sabablaridan biri bu ishlab chiqarish xajmining ortib borishi, yangi tarmoqlarning vujudga kelishi, tovar turlarining kо‘payishi va tadbirkorlar о‘rtasida mahsulotni sotish muammosining vujudga kelishidir.

Marketing asosida bozorni har taraflama о‘rganishyо‘nalishlarining asosiylaridan quyidagilarni kо‘rsatib utish zarur:



  • talabni о‘rganish;

  • bozor tarkibini aniqlash;

  • tovarni о‘rganish;

  • raqobat sharoitlarini tadqiqqilish;

  • sotish shakli va uslublarini tahlil etish.

Marketing korxonalarning bozorda ishlash uslubi, bozor metodologiyasi bо‘lib, iste’molchilar va ularning talab istaklarini о‘rganish, ularga mos tovarlar yaratish, narx belgilash, tovarlarni yetkazib berish, takdim etish, sotish, xizmat kо‘rsatishni uyushtirish usullari, vositalari, tartib-qoidalari majmui hisoblanadi. Bularning hammasi birinchi asosiy maqsadga talab bilan taklifni о‘zaromuvofiqlashtirishga xizmat kiladi.

Xorijiy mamlakatlarda marketing rivojlanish tarixi

Marketingni asosiy elementlarini tashkil topishi – bozorni tadqiqqilishva tahlil etish, narxni tо‘zilishi tamoyili; servis siyosati – (1809-1884) Sayrus Makkormek nomi bilan bog‘lanadi. 1902 yildan boshlab AQShning (Michigan, Kaliforniya, Illinoys) universitetlarida marketing muammolari bо‘yicha (“Tovarlar marketingi”, “Marketing uslublari” fanlari va boshqalar) fanlar kiritilib, ma’ruzalar о‘qitila boshladi.

1926 yilda AQShda marketing va reklama milliy uyushmasi tashkil topdi, keyinchalik uning negizida Amerika Marketing jamiyati barpo etildi, bu jamiyat 1973 yilda Amerika Marketing uyushmasi nomini oldi. Bir oz keyinrok bunday uyushma va tashkilotlar Garbiy Yevropa mamlakatlari va Yaponiyada xam paydo buldi. Xalkaro marketing tashkilotlari - Yevropa marketing va ijtimoiy fikr tadqiqotlari jamiyati, Xalkaro Marketing Federatsiyasi, Yevropa Akademiyasi va shunga uxshashlar yuzaga keldi.

Bularhaqida 1-jadvalda tulik tanishib chiqish mumkin.



1-jadval

Marketing rivojlanish tarixidan asosiy lavxalar

Sana, yillar

Marketingda ruy bergan о‘zgarishlar


1902 yillarda

AQShda mustakil ravishda marketing kursini ukitish boshlandi

1908 yillarda

Ilk bor tijorat marketing tashkiloti tо‘zildi. AQShning yirik sanoat kompaniyalarida birinchi marketing bulimlari tashkil etildi

1920 yillarda

Xalkaro savdo palatasi tо‘zildi

1926 yillarda

AQShda Milliy marketing va reklama assotsiatsiyasi tashkil topdi, uning asosida keyinchalik Amerika marketing assotsiatsiyasi deb kayta nomlandi

1930-1940 yillarda

Dunyoning kо‘pgina iqtisodiy rivojlangan davlatlarida milliy marketing assotsiatsiyalari tashkil topdi

1950-1960 yillarda

Xalkaro marketing federatsiyasi, Jamoatchilik fikrlari masalalari va marketing bо‘yicha Yevropa jamiyati va Yevropa marketing Akademiyasi kabi xalkaro marketing tashkilotlari tо‘zildi

1980 yillarning

II yarmi


Mamlakatimizning iqtisodiy oliy ukuv muassasalarida marketing kursi о‘qitila boshladi

1990 yillarning oxirlarida

Mamlakatimizda marketing bо‘yicha xorijiy adabiyotlar tarjima kilingan holda va Uzbekistonlik mualliflar tomonidan kо‘plab chop etilmokda

Download 45.09 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling