1. Operator haqida malumot. Operatorlar turlari

C++ Operatorlar
Reja.
1. Operator haqida malumot.
2. Operatorlar turlari.
3. Dastur tuzishda operatorlarning qulayliklari.

Operatorlar odatda harakat yoki jarayonni (harakat va jarayonni ham bo’lishi mumkin) ifodalovchi belgidir. Ular matematika va logikani yaxshi biladigan har qanday inson uchun muammo tug’dirmaydi. Ya’ni ularning asosini aynan shular tashkil qiladi. Operatorlar ma’lum bir qiymat yoki operandlarni boshqarishga qodir bo’ladi. Operatorlar har qanday dasturlash tilining asosini tashkil qiladi. Ular oddiy hisoblashlardan tortib, hattoki xavsizlikni shifrlash kabi murakkab algoritmik vazifalarni ham bajara oladi!

C# dasturlash tilida operatorlarni asosan 5 xil turi mavjud:
Arifmetik operatorlar
Mantiqiy operatorlar
Shart operatorlar
Tanlash operatorlar
Takrorlash operatorlar
1. Arifmetik operatorlar bizga arifmetik amallar qilish imkonini beradi. Ya’ni biz bunda 5 arifmetik amallarni bajara olamiz.
int result;
int x = 10, y = 5; // Addition
result = (x + y);
Console.WriteLine("Addition Operator: " + result); // Subtraction
result = (x - y);
Console.WriteLine("Subtraction Operator: " + result);
2. Mantiqiy operatorlarda biz mantiqiy amallar ustida ishlaymiz. Agar qiymat to’g’ri bo’lsa true aks holda false qiymatini qaytaradi.
int x = 5, y = 10, result;
// To find which value is greater
// Using Conditional Operator
result = x > y ? x : y; // To display the result
Console.WriteLine("Result: " + result); // To find which value is smaller
// Using Conditional Operator
result = x < y ? x : y;
// To display the result
Console.WriteLine("Result: " + result);
3. C++ da if shartli operator
Shundan dasturlar mavjudki ularning shartiga qarab ikki xil natija qabul qilishi mumkin. Bu oz navbatida dasturni tarmoqlanishga olib keladi. Tarmoqlarning qaysi qismi bajarilishi ayrim shartlarga qarab aniqlanadi.
Shart operatori: Shart operatori boshqarishni qaysi tarmoqqa uzatishni ta’minlaydi.
Shart operatorining ikki xil korinishi mavjud. Operatorning umumiy korinishi va qisqa korinishi.
Shart operatorining umumiy korinishi:
if ();
else ;
if agar, else aks holda manolarini anglatadi.
Shart operatorining qisqa korinishi:
if () ;
tekshirilishi lozim bolgan mantiqiy ifoda Agar shart rost (true) qiymatga ega bolsa bajarilishi lozim bolgan operator.
Agar shart yolgon (false) qiymatga ega bolsa bajarilishi lozim
bolgan operator.
Shart operatori tarkibida ixtiyoriy operatordan foydalanish mumkin. Shu o’rinda
Shart operatoridan ham.
Misol: Berilgan a sonini juft yoki toqligini aniqlovchi dastur tuzilsin.
Agar a sonini 2 ga bo'lganda qoldiq 0 ga teng bo'lsa, bu son juft, aks xolda toq.
#include
#include
int main()
{ int a;
cin>>a;
if (a%2==0)
cout<<"juft";
else
cout<<"toq"; system ("pause");
return 0; }
4. Tanlash operatorlar
C++ tili оpеratоrlarni blоk ko’ rinishida bo’ lishiga imkоn bеradi. Blоk ‘{‘ va ‘}’ bеlgi оralig'iga оlingan оpеratоrlar kеtma-kеtligi bo’ lib, u kоmpilyatоr tоmоnidan yaхlit bir оpеratоr dеb qabul qilinadi. Blоk ichida yangi o'zgaruvchilarni ham e'lon qilish mumkin. Bu o’zgaruvchilar faqat blоk ichida ko’rinadi, undan tashqarida ko’rinmaydi, ya'ni blokdan tashqarida bu o'zgaruvchilarni ishlatib bo'lmaydi. Blоkdan kеyin nuqtali vеrgul qo’yilmaydi, lеkin blоk ichida har bir оpеratоr nuqtali vеrgul bilan yakunlanishi shart.
Shart operatorida bir nechta operatordan foydalanish uchun bu operatorlarni blok ichiga yozish lozim bo'ladi. Yuqoridagi masalani blok orqali ifodalash quyidagicha bo'ladi.
Misol 1: Berilgan a sonini juft yoki toqligini aniqlovchi dastur tuzilsin.
#include
#include
int main()
{ int a;
cin>>a;
if (a%2==0)
cout<<"juft";
else
cout<<"toq";
system ("pause");
return 0;}
Dasturlashning yaxshi usuli: Shart operatorida doimiy ravishda bloklardan foydalanish yo'l qo'yilishi mumkin bo'lgan xatoliklarni oldini oladi. Ba'zi dasturchilar oldin ochuvchi va yopuvchi qavslarni {, } yozish, undan keyin blok ichidagi operatorlarni yozish lozimligini takidlashadi.
Boshqarishni uzatish operatorlaridan yana biri tanlash operatoridir. Tanlash operatori asosan bir nechta qiymatdan, o’zgaruvchiga mos qiymatni tanlashda va qiymatlarga mos ravishda boshqarishni uzatishda ishlatiladi.
Tanlash operatorining umumiy ko’rinishi:
switch (){
case : ; break;
case : ; break;
. . .
case : ; break;
[default : operator N+1];}
Tanlash operatorida boshqarilish o’zgaruvchiga mos ravishda qiymatlarga uzatiladi va mos operator ishga tushadi. Default operatori birorta ham qiymat o’zgaruvchiga to’g’ri kelmasa ishlatiladi. Default operatorini ishlatmasdan tashlab ketish ham mumkin.
Misol: Kiritilgan songa mos ravishda hafta kunini chiqaruvchi programma.
#include
using namespace std;
int main()
{ int n;
cout << «Hafta kunini kiriting» << endl;
cin >> n;
switch (n){
case 1: cout << «Dushanba»; break;
case 2: cout << «Seshanba»; break;
….
case 7: cout << «Yakshanba»; break;
default : cout << «Bunday hafta kuni yo’q»; }
return 0; }
5. Takrorlash operatorlari
for takrorlash operatori, while takrorlash operatori, do-while takrorlash operatori
Programma bajarilishini boshqarishning boshqa bir kuchli mexanzmlaridan biri – takrorlash operatorlari hisoblanadi. Takrorlash operatori «takrorlash sharti» deb nomlanuvchi ifodaning rost qiymatida programmaning ma’lum bir qismidagi operatorlarni (takrorlash tanasini) ko‘p marta takror ravishda (itarativ jarayon).
Takrorlash o‘zining kirish va chiqish nuqtalariga ega, lekin chiqish nuqtasining bo‘lmasligi mumkin. Bu holda takrorlashga cheksiz takrorlash deyiladi. Cheksiz takrorlash uchun takrorlashni davom ettirish sharti doimo rost bo‘ladi.

Xulosa.
Mantiqiy operatorlar. Boshqaruv strukturalarida shart qismi bor dedik. Shu paytgacha ishlatgan shartlarimiz ancha sodda edi. Agar bir necha shartni tekshirmoqchi bo`lganimizda ayri-ayri shart qismlarini yozardik. Lekin C++ da bir necha sodda shartni birlashtirib, bitta murakkab shart ifodasini tuzishga yordam beradigan mantiqiy operatorlar mavjuddir
Foydalanilgan adabiyotlar:
Google.com
https://mastersherkulov.uz/blog/mastersherkulov/dasturlash/cpp-dasturlash-tili/c-chiqarish-operatori-4-dars/
https://dasturchi.uz/plangs/c-qadamlari-kiritish-operatori-funksiyani-elon-qilish/
https://www.uzmasters.ru/my/blog.php?act=view&id=326
https://fayllar.org/c-boyicha-qollanma-c.html