1 yoshgacha bo‘lgan bolalarni psixologik-pedagogik tekshirish

Go‘daklik va ilk yoshdagi bolalarni psixologik -pedagogik tekshirish metodlari.Mutaxassislarning rivojlanishida muammolari bо‘lgan bolani tarbiyalayotgan oilaga psixologik-pedagogik g’amхo’rlik bо‘yicha ishlari.

1 yoshgacha bo‘lgan bolalarni psixologik-pedagogik tekshirish. Bir yoshdagi bolalarni o‘rganishning bir necha metodikalari mavjud. Rossiyada keng tarqalgani bu Gezel rivojlanish Shkalasi, Denver krining metodikasi(DDST) va boshqalar. G.V.Pantyuxina, K.N.Pechora, E.L.Fruxt, O.V.Bajenova, L.T.Jurba, YE.M.Mastyukovalarning ishlarini ham alohida ajratish mumkin.

Barcha metodikalar bitta tamoyil asosida tuzilgan: ular harakat, nutqiy, bilim olish, ijtimoiy soxalarni o‘rganishga qaratilgan vazifalar to‘plamidan iborat. Yoshiga qarab vazifalar qiyinlashib boradi. Bolaning teshirish natijalari normativ bilan solishtirilib baholanadi. Metodikalar bolaning psixikasi shakllanganligi norma xolatdaligini, qolib ketgan bo‘lsa, zaiflashgan sohalarni aniqlash yechimini topadi. Rossiya metodikalardagi talablar xorij metodikalardagiga qaraganda ancha yuqoriroq, a yniqsa nutq rivojlanishini baxolashda.

Bir yoshdagi bolalarni tekshirishda amaliyotda ko‘proq quyidagi usullar bilan foydalaniladi (O.V.Bajenva, L.T.Jurba, YE.M.Mastyukova).

8 oydan katta bolalarni maxsus stol yordamida tekshirish mumkin, kattaroq bolalar maxsus bolalar stoli yoniga yoki onasining tizzasiga o‘tkaziladi. Bolalar faol, uyg‘ongan, kasal emas (kasaliklarga bo‘lgan moyillik nazarda tutilgan), quruq, qorni to‘q, g‘azablanmagan, charchamagan bo‘lishi kerak.

Boshida bola bilan aloqa o‘rnatiladi. Agar 8 oydan oshgan bolalar bemalol bunday aloqaga kirsalar va ularga tanish va notanish kattalarni ajrata olmasalar – bu yomon. Alohida e’tibor bola bilan onaning munosabatiga qaratiladi.

Harakatlanish faoliyatining holati aniqlanadi: bosh va qo‘llarini ushash, o‘tirish va yurish paytidagi holatlarni nazorat qilish imkoniyati va sifati.

Keyin sensor harakatlanishning rivojlanganligi aniqlanadi: kuzatish va diqqatni to‘plash funksiyalarning xarakteri o‘rganiladi. Buning uchun bola ko‘zi oldida 30 sm masofada yorqin 7-10 sm kattalikdagi o‘yinchoq gorizontal, vertikal, aylanma yo‘nalishlarda aylantiriladi. 2-4,5 oydagi bolaning kuzatish usuli e’tiborga loyiq. Kuzatish funksiyaning o‘rganish uchun maxsus eksperimental usullar bilan foydalaniladi. Birinchi vaziyatda harakatdagi o‘yinchoq 50 sm masofadagi ekran orqasiga o‘tib ketadi; keyin, harakat trayektoriyasi saqlanib, ekranning boshqa tomonidan paydo bo‘ladi. Agar bola o‘z kuzatishini to‘xtatmasdan davom ettirgan bo‘lsa va obyekt ekran orqasidan paydo bo‘lgan paytda bolaning nigohi unga qaratilgan bo‘lsa vazifa bajarilgan hisoblanadi.

Boshqa vaziyatda bola oldiga 50 sm masofada 35x35 sm likoqekran o‘rnatiladi, unda bir biridan 10 sm oralikda 7x7 ikkita oynacha bor. Oynachalarda ketma-ketlik bilan 7 sm ovozli o‘yinchoq paydo bo‘ladi. Agar bola bir nechadan keyin bo‘lsa ham o‘z nigohini o‘yinchoq paydo bo‘lgan bir oynachadan o‘yinchoq paydo bo‘lishi kerak bo‘lgan ikkinchi oynachaga olib o‘tgan bo‘lsa vazifa bajarilgan hisoblanadi.

Keyin nigoh ostidan ketayotgan obyektga nisbatan bo‘lgan munosabatning mavjudligi, bosh va ko‘zlarni o‘girib ovoz manbasini topish imkoniyati, nutqni eshitib quloq solish qobiliyati o‘rganiladi, hamda bekitilgan obyektni topish va ikkita obyektga bir vaqt ichida qarash tekshiriladi.

Biron bir predmetlar bilan bo‘lgan munosabat tekshiriladi. Buning uchun 4 oydan katta bolaga ovozli o‘yinchoq beriladi va bolaning o‘yinchoqni ushlab olishi, tez va aniqligi, barmoqchalar harakati, ushlab turish vaqti baholanadi. 8 oydan katta bolalarga yana bitta ovozli o‘yinchoq beriladi, uning ushlab olish va birdan ikkita o‘yinchoqni ushlab turishi baxolanadi. Ikkinchi o‘yinchoq birisi bo‘sh qo‘l tomonidan, keyin bo‘sh emas qo‘l tomonidan beriladi, bolaning harakatlari baxolanadi. 10 oydan katta bolalarning aylanib o‘tish harakatlarining shakllanganligi aniqlanadi. Buning uchun, bolani o‘yinchoq bilan qiziqtirib, uni 20x20 smlik bola nigoxiga nisbatan o‘ng yoki chap tomonda bo‘lgan ekran orqasiga olib qo‘yiladi. O‘yinchoqning ovozi chiqariladi va bir necha bor u ekran orqasiga bekitiladi. Agar bola o‘yinchoqni ekran orqasidan olib bersa vazifa bajarilgan hisoblanadi. Bir yoshgacha bolalar ko‘pincha o‘yinchoqni ekran joylashtirilgan tomondagi yaqin qo‘l bilan olishadi, va faqat bir yoshdan keyingina ekranga nisbatan uzoq bo‘lgan qo‘l bilan o‘yinchoqni olish qobiliyati paydo bo‘ladi. Muhim e’tiborni bolada predmetlarga nisbatan bajarilayotgan ishlarga bo‘lgan qiziqish va kuzatish davomiyligiga qaratish kerak. 10 oydan katta bolalarga bir nechta o‘yinchoq beriladi va ulardan ketma-ket foydalanish, uchinchi o‘yinchoqni ushlab olish xaraktlari baholanadi. Bolani ovqatlantirish paytida ishtirok etadigan predmetlar: butilkacha, qoshiqcha, piyoladan foydalanish harakatlarining rivojlanishi asosiy e’tiborga loyiq. Muhim e’tibor, faqat ikkita - ko‘rsatkich va katta barmoqchalarda – olish mumkin bo‘lgan predmetlarga nisbatan qiziqishning borligiga qaratiladi.

Kattalar bilan munosabat o‘rnatishda tanlangan usullarning rivojlangan darajasini aniqlashadi: ona va bola o‘rtasidagi emotsional va ko‘rish aloqalarning mavjudligi, hamda ushbu aloqalarni bola va tadqiqotchi o‘rtasida o‘rnatilishi ko‘riladi. Onadan so‘raladi: bolaning ba’zi xoxishlarini tushunadimi, bolaning yig‘isi qachon nimani bildiradi, yig‘i paytida kattaning reaksiyasi qanaqa ekanligini bilish uchun to‘xtashlar bormi, bolaning yig‘isi har doim bir hilmi; ularning munosabatida nima o‘yinlar o‘ynaladi, bola o‘yin o‘ynagan vaqtda onaning ko‘ziga unda-bunda qaraydimi, mimika va jest orqali berilgan oddiy qo‘llanmalarni tushanidimi, va nihoyat ko‘rsatish imo-ishoralaridan foydalanadimi.

Tekshirish davomida bolaning hissiy va ovoz reaksiyalarining holati o‘rganiladi, tabassumining xarakteri va aniq ifodalanganligi belgilanadi, u qaysi vaziyatlarda paydo bo‘lishi taxlil qlinadi. Salbiy hissiy namoyonlar, ularning bola qayfiyatida ko‘pligi yoki sezilarli darajada emasligi, baqirish xususiyatini bosa bilishi, vaziyatdagi o‘zgarishlarga qarab yig‘lash, yig‘lashini chalg‘itib to‘xtatish imkonlariga e’tibor qaratiladi.

Psixologik tekshirish odatdagidek xulosa tuzish bilan yakunlanadi. Xulosada nuqsonlarning og‘ir ko‘rinishda bo‘lishini baholash bilan bir qatorda, bolada rivojlanishi buzilgan psixik funksiyalar, ularning buzilish darajasi, hamda normal rivojlanayotgan funksiyalar aks ettirilishi lozim. Bundan tashqari har bir funksyaining tekshirisha davomida olingan natijalar asosida xarakteristikasini berib, ularni soxalar bo‘yicha guruxlash kerak :

• 
  harakatlanish;
  
• 
  sensor;
  
• 
  hissiy;
  
• 
  ovoz faolligi;
  
• 
  amaliy faoliyat;
  
• 
  kattalar bilan munosabat.