10-мавзу. Генетик ва цитологик хариталар. Одам кариотипи ва хромосом гуруҳлари
Download 0.74 Mb. Pdf ko'rish
|
Иш режа 2020, 2 5221954807664739916, 2 5221954807664739916, 2 5217970083036398713, erkin vohidov shoir ijodiga bir nazar, 019-121 Документ Microsoft Office Word, 1111, Interfaol ta’lim metodlari, operator bn ishlash, Iqtisodiyot nazariyasi, 12-maruza.Kasr-rasional ko’rinishdagi funksiyalarni intеgrallash, 01-malumotnoma-namuna, 01-malumotnoma-namuna, Irsiyat va irsiy kasalliklar, темир(дауамы)
|
10-мавзу. Генетик ва цитологик хариталар. Одам кариотипи ва хромосом гуруҳлари. Р Е Ж А 1.Генларнинг тўлиқ бириккан ҳолда ирсийланиши. 2. Генларнинг тўлиқсиз бириккан ҳолда ирсийланиши. 3.Кроссинговернинг цитологик исботи ва механизми. 4.Хромосомаларнинг генетик харитаси. 5. Хромосомаларнинг цитологик хариталарини тузиш. 6. Хулоса. Менделнинг учинчи қонунига кўра икки жуфт генлари (АВ ва аb) билан фарқланувчи организмлар ўзаро чатиштирилганда олинган дурагайлар (АаВb) тенг сондаги тўрт хил – АВ, Аb, аВ, аb гаметаларни беради. F 1 индивидлари рецессив гомозиготали организм билан қайта чатиштирилган вақтда, F В да тўртта фенотипик синфлар пайдо бўлиб, уларнинг миқдорий нисбати 1:1:1:1 бўлади. Фактик далилларнинг кўпая бориши билан генетик-лар мустақил ирсийланишдан четга чиқишнинг орта боришига дуч кела бошладилар. Баъзи ҳолларда белгиларнинг янги комбинациялари (Аb ва аВ) F В беккросс-авлодида умуман учрамай қўйди, бошланғич ота-она формаларининг тенг миқдорда (50 фоиздан) ги генларининг тўлиқ бирикиши кузатила бошланди. Авлодларда тез-тез у ёки бу даражада ота-она белгиларининг бирикмаси кўпроқ, янги комбинацияларники эса 50 фоиздан кам учрай бошлади. Шундай қилиб, мазкур ҳолатда генлар кўпроқ бошланғич ҳолатдагидек ирсийлана бошлади. Бу ҳолатни Морган генларнинг бирикканлиги ёки бириккан ҳолдаги ирсийланиш деб атади. 1. Генларнинг тўлиқ бириккан ҳолда ирсийланиши. Генларнинг бириккан ҳолда ирсийланиш ҳодисасининг моҳияти билан Морган томонидан ўтказилган тажрибалар мисолида танишиб ўтамиз. Дрозофилада тананинг кул рангини – b + , қора рангини эса – b, қанотнинг нормал узун бўлишини – vg + , қисқа қанотни эса - vg генлари билан белгилаймиз. Икки жуфт бириккан белгилари билан фарқланувчи – кул ранг танали, қисқа қанотли b + b + ва қора танали, узун қанотли b b vg vg vg + vg + пашшалар ўзаро чатиштирилса, биринчи авлодда олинган пашшалар b + b vg vg + фенотип бўйича кул ранг танали, узун қанотли бўлганлар. Агарда F 1 да олинган дигетерозиготали дурагай эркак пашшлар ҳар икки ген бўйича рецессив гомозиготали урғочи пашшалар билан қайта чатиштирилганда, F В да 1:1 нисбатда кул ранг танали, қисқа қанотли ва қора танали, узун қанотли пашшалар олинган.Бу хилдаги ажралишда мазкур дидурагай эркак пашша тўрт хил эмас, балки икки типдаги b + vg ва b vg + гаметаларни беради. Мазкур ажралишдан келиб чиқиб эркак пашшада гомологик хромосомаларнинг айрим қисмлари билан кроссинговер содир бўлмаган деб таҳмин қилишга имкон беради. Кейинчалик, дрозофила пашшаларининг эркакларида аутосома, ҳамда жинсий хромосомаларида кроссинговер ҳақиқатда кузатилмаган. Шу сабабли юқоридаги таҳлилий чатиштиришда авлодларда ҳар икки ота-онадаги бошланғич белгилар комбинацияси қайта тикланади: кул ранг танали, қисқа қанотли ва қора танали, узун қанотли пашшалар. Улар жинсларидан қатъий назар миқдорий жиҳатдан 1:1 нисбатни беради. Бу ерда биз аутосома бир жуфт гомологик хромосомаларда жойлашган генларнинг тўлиқ бирикканлик ҳолатини кузатдик. Белгиларнинг тўлиқ бириккан ҳолда ирсийланиши маккажўхори ўсим- лигида ҳам мукаммал тадқиқ қилинган. Маккажўхорининг икки белгиси бўйича альтернатив (кескин фарқланувчи) фенотипга, гомозиготали генотипга эга бўлган навлари ўзаро чатиштирилди. Она ўсимлигининг дони сариқ (СС) ва юзаси текис (АА), ота ўсимлигининг эса дони оқ рангсиз (сс), юзаси эса буришган (аа) бўлган. Олинган дурагай авлодларида бу икки белги бўйича генетик таҳлил ўтказиш жуда қулай, чунки ота-она ўсимликларини чатиштириш натижасида она ўсимлигида ривожланган маккажўхори сўтасида ҳосил бўлган донлар - F 1 ўсимлиги онтогенезининг эмбрионал даври ҳисобланади. Шунинг учун сўтадаги донларни қайд этилган икки белги бўйича тасвирлаб, таҳлил қилиш мумкин. Уларни чатиштириш натижасида олинган F 1 ўсимликларининг донлари сариқ ранг (Сс) да ва юзаси текис (Аа) бўлган. Демак, ҳар икки белги бўйича тўлиқ доминантлик ҳолат кузатилган 2. Генларнинг тўлиқсиз бириккан ҳолда ирсийланиши. Битта хромосомада биттадан ортиқ генлар жойлашган деб олинган тақдирда гомологик жуфт хромосомада жойлашган бир ген аллеллари ўрин алмашиниши ва битта гомологик хромосомадан бошқасига ўтиб ўрин алмашиши мумкинми деган савол туғилади. Агарда бундай жараён содир бўлмаганда эди, мейозда ногомологик хромосомаларнинг тасодифий ажралишлари туфайлигина генларнинг комбинирланишлари рўй берган бўлур эди. Бир жуфт гомологик хромосома-ларда жойлашган генлар ҳамма вақт бириккан ҳолда ирсийланган бўлиши керак эди. Т.Морган ва унинг шогирдлари томонидан ўтказилган тадқиқотларда гомологик жуфт хромосомаларда генлар алмашинувининг бўлиб туришлиги кўрсатиб берилди. Генлар жойлашган гомологик хромосомаларнинг айнан ўхшаш қисмлари билан ўзаро ўрин алмашиниш жараёни хромосомалар Download 0.74 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|