12-Ma’ruza. AYLANMA JARAYONLAR.
Reja:
12.1. Sikllar.
12.2. Aylanma jarayonlar yoki sikllar to‘g‘risida tushuncha.
12.3. Karno Sikli.
12.4. Real gazlar uchun holat tenglamasi.
Issiqlik dvigatelining aylanma jarayoni.
Termodinamikning birinchi qonuni gazga keltirilgan issiqlik qanday maqsadlarga sarf bo’lishini belgilaydi. Lekin u quyidagi savollarni hal qilmaydi: issiq jismdan yanada issiqroq jismga issiqlik uzatish imkoniyatini, va keltirilgan issiqlik miqdorini to’liq ishga aylantirish imkoniyatini hal qilmaydi. Bu masalalar bilan termodinamikaning ikkinchi qonuni shug’ullanadi.
Jism bir qancha o’zgarishlarga uchrab, yana boshlang’ich holatiga qaytib keladigan ketma-ket qator jarayonlar aylanma jarayon, boshqacha aytganda tsikl deyiladi. Ideal tsikllarda jarayonlar qaytar bo’ladi va sistemaga issiqlik keltirish jarayonida ish jismining ximiyaviy tarkibi o’zgarmaydi deb qaraladi, hamda sistemadan issiqlik olib ketilishi jarayoni bu issiqlikni sovitgichga berish sifatida qaraladi.
Real tsikllarda esa sistemadan issiqlik olib ketilishi ishlab bo’lgan gaz yoki bug’ni chiqarib yuborish yo’li bilan amalga oshiriladi.
Ideal tsikllarda adlabatik siqilish va kengayish jarayonlarida ish jismi bilan tashqi muhit orasida issiqlik almashinuvi bo’lmaydi, real tsikllarda esa issiqlik almashinuvi bo’lishi mumkin.
12.1-rasmda tasvirlangan aylanma qaytar jarayonni ko’rib chiqamiz.
Ish jismi kengayganda ya‘ni sistemaga Q, issiqlik keltirilganda AmB va A yuzaga teng musbat ish bajarildi.
Ish jismi siqilganda tashki kuchlarning son jihatdan AnB va A yuza teng manfiy ishi sarflangan.
Foydali ish olish uchun kengayish ishi siqilish ishidan katta bo’lishi kerak.
12.1-rasm. Aylanma jarayonni PV diagrammasi.
Foydali ish kengayish va siqilish ishlarining ayirmasiga teng
L=L1-L2
Termodinamikning birinchi qonuniga muvofiq
Q1-Q2=U+L (12.1)
Aylanma jarayonda U = 0 bo’ladi shuning uchun Q1 - Q2 =L
Ishga aylangan issiqlikning aylanma tsiklni amalga oshirishga sarflangan issiqlik Q 1- ga nisbati termik f.i.k. deyiladi.
Agar AmB va A egri chiziq bo’yicha yopiq tsikl olishning iloji bo’lsa, u holda bunday tsiklda issiqlik mikdori nolga teng va termik f.i.k. birga teng bo’lar edi. Lekin bunday tsiklni amalga oshirib bo’lmaydi, chunki jarayon va chiziq bo’yicha absolyut nolga (-273 S) teng temperaturada borishi kerak edi, dvigatellarda haqiqatda buni amalga oshirib bo’lmaydi.
Barcha ideal tsikllar orasida 1824 yilda fransuz olimi Sadi Karno taklif etgan va uning nomi bilan atalgan tsikl - Karno tsikli eng mukammalidir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
