12-Mavzu: Qon aylanishi sistemasi Yoshga bog’liq xususiyati. Reja: Qon aylanishi sistemasi. Katta va kichik qon aylanish doirasi

12-Mavzu:Qon aylanishi sistemasi Yoshga bog’liq xususiyati.
Reja:
1.Qon aylanishi sistemasi.
2. Katta va kichik qon aylanish doirasi
3. Yurakning yoshga xos xususiyatlari
4.Yurak faoliyatining boshqarilishi
5.Aqliy va jismoniy mehnat vaqtida yurak-tomir sistemasining funksiyalari
6.Yurak-qon tomir sistemasi gigiyenasi

Qon aylanish jarayonining doimiyligi organizmning hayotiyligini belgilovchi faktordir. Yurakning ishlashi, qon devorlarining elastik bo'lishi, skelet muskullarining qisqarishi, bosimning farq qilib turishi qonning harakatga lceltiruvchi faktorlaridir. Bir butun organizm va organlar faliyati qon aylanish funksiyasi bilan bog'liqdir. Qon aylanish orqali yurak va qon tomirlar faoliyati ta ’minlanib turadi.

Yurakdan qon olib ketuvchi qon tomirlarini arteriya qon tomirlari; yurakka qon olib keluvchi qon tomirlarini vena qon tomirlari deyiladi.
Qon qontomirlarda harakatlanar ekan, murakkab yo’lni katta va kichik qon aylanish doirasini bosib o’tadi.Yurak muskullarining qisqarishi qon harakatini boshlab beradigan turtki b o’ladi. Matijada qonning tomirlardan to 4qimalarga borishi va yurakka qaytib kelishi, arteriyalardan kapilyarlarga, kapilyarlardan
venalarga, venalardan yurak bo4lmalariga o 4tishda bosimning pasayishiga bog’liqdir.
Katta va kichik qon aylanish doirasi Sut emizuvchi hayvonlar va odamda qon aylanishi yopiq bo4lib, katta va kichik qon aylanish doiralariga bo’linadi.Katta qon aylanish doirasi yurakning chap qorinchasidan chiquvchi eng yirik arteriya, ya’ni aortadan boshlanib, bir oz yuqoriga ko'tariladida, yoy hosil qiladi. Aorta yirik, o 4rta diametrli arterial va kapiljyar tbmirlarga bo’linadi. Kapillyar, ya’ni qil tomirlar bilan organizm hujayxalam orasida moddalar almashinuvi sodir bo’ladi. Arteriya kapillyar^arm, vena kapillyarlarini, so’ngra mayda venalar, venulalar, keyin уirikroq vena tomirlarini hosil qiladi.
Qon aylanishi:
Qon aylanish doiralarining sxemcisi: 1-pastki kovak vena; 2-darboza venasi; 4-limfa
yo ‘li; 5-o ‘ng qorincha; 6-o ‘ng bo ‘Ima; 7-o ‘pka arteriyasi; 8-iistki vena; 9-aortaning
boshga va gavdaning ustki yarmiga boradigan tarmoqlari; lO-o pka venalari (har bir
о ‘pkadan ikkitadan); ll- o ‘ng bo ‘Ima; 12-chap qorincha; 13-ko ‘krak ciortasi;
14-aortaning qorin bo ‘shlig7 orgcinlariga boradigan tarmoqlari; 15-qorin aortasining
ikki yonbosh arteriyasigci bo ‘linishi; 16-bosh va qo 'llarning arteriyalari bilan venalari;
17-chanoq va oyoqlarning arteriycdari bilcin venalari
I I - Qon tomirlar sistemasining suyak skeleti fonidagi sxemasi: Ikkala sxemada
arteriyalar qizil rang bilan, venalar ко ‘к rang bilan, jigarning darboza venasi binafsha
rang bilan, limfci yo 'Ilari sariq, rang bilcin ко‘rsatilgan.

tomirlarini hosil qiladi. Yirik vena tomirlari yuqorigi va pastki kovak

venani hosil qilib, y u rak n in t o ‘ng b o 4lm achasiga quyiladi. Qon
ay lanishning bu do irasi k atta qon aylanish do irasi deyiladi. U
organizmning barcha hujayralarini qon bilan ta’minlaydi.
Kichik qon aylanish doirasi yurakning o 4ng qorinchasidan o4pka
arteriyasi bilan boshlanib, o 4pkaga boradi va u yerda arteriya, yirik
arteriya, kapilly arlarg a tarm oqlanib, o 4pka h u jay ralarid a gazlar
almashinadi, 4 ta o 4pka venasi yurakning chap bo4lmachasiga quyiladi.
Bu kichik qon aylanish doirasi deb yuritiladi. Ona qornidalik davrida
homila tug4ulguncha kichik qon aylanish doirasi funksiyalanmaydi.
Homilada modda almashinuvi yo4ldosh (platsenta)dagi qon tomirlar
vositasida sodir bo4ladi.
Bola tug4ilishi bilan uning qon aylanish sistemasida bir qator chuqur
o 4zgarishlar sodir bo4ladi.