Рафикжон

OʻRTA OSIYO XONLIKLARI TARIXI XORIJIY TARIXSHUNOSLIKDA
REJA:
1. Kirish.
2. O‘rta Osiyo xalqlarining qadimgi va o‘rta asrlar davri tarixi yevropa sayyohlari asarlarida.
3. Rus elchi va muarrixlari asarlarida O`rta Osiyo xalqlarining qadimgi va o`rta asrlar davri tarixi.
4.Xulosa


Kirish
Bugungi kunda ko`rilayotgan davrga haqqoniy baho berish dolzarb ahamiyat kasb etadi. XVI-XIX asrlar tarixini xolis haqqoniy yoritishda eng avvalo birlamchi manbalarga alohida e`tabor qaratish joizdir. Shu o`rinda O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998-yil 27-iyulda qabul qilgan “O`zbekiston Respublikasi Fanlar Akedemiyasi Tarix instituti faoliyatini takomillashtirish to`g`risida” gi qarorini eslash o`rinlidir. Mazkur qarorda barcha arxeologik va yozma manbalarni to`plash hamda ularni ilmiy-qiyosiy tarzda tahlil etish va bir tizimga solish zarurligi qayd etilgan<sup>1</sup>.
Ana shu yozma manbalar sarasiga, yurtimizning XVI-XIX asrlar tarixiga oid O`rta Osiyoga tashrif buyurgan rus va yevropalik sayyohlarning xotira va esdaliklari ham kiradi. Jumladan, XVI asrning o`rtalarida O`rta Osiyoga tshrif buyurgan Antoniy Jenkinson, XVII asrda yurtimizga kelgan I.D.Xoxlov, S.I.Pazuxin, V.A.Davidov, M.Qosimovlarning esdaliklari, 1721-1725-yillar Buxoroda bo`lgan F.Beneveninning, 1740-1741 yillarda Omsk shahridan 1741-yil Shubay Arslonovning Toshkent shahriga kelib yiqqan axborotlari, 1800-yil Toshkent hokimi Yunusxo`ja chaqiruviga ko`ra kelgan Burnashev va Pospelovlarning xotiralari, F.Nazarovning 1813-1814 yillarda Qo`qonga qilgan safari haqidagi xisobotlari shular jumlasidandir. Shuningdek, Buxoroda bo`lib “To`qqiz yillik sayohati” nomli kitob yozgan Filip Yefremov, XIX asrning boshlarida Buxoro amirligiga tashrif buyurgan E.N.Yeversian, ruhoniy Budrin esdaliklari, N.V.Xakimov, N.Potanin esdaliklari, X.Vamberining “O`rta Osiyo ocherklari” kitobi ko`rilayotgan davrni tadqiq etishda muhim manbalar sirasiga kiradi. E`tiborga loyiq tomoni shundaki rus va yevropa sayyohlarining yozib qoldirgan asarlari yoki orginal xarakterga ega bo`lib ularda mahalliy xalq hayoti va turmushining maishiy tomonlari yaxshi yoritilgan. Tarixchilar mahalliy tarixnavislar asarlarida uchramaydigan nodir ma`lumotlarni xorijlik mualliflar estaliklaridan topishimiz mumkin. Biroq bugungi kunga qadar ushbu asarlar to`liq tadqiqotchilar tomonidan o`rganilib, ilmiy iste`molga kiritilganicha yo`q. Tadqiqotimizda biz bugunga qadar to`liq o`rganilgan rus va yevropa manbalari asosida XVI-XIX asrlarda yurtimizda kechgan ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy jarayonlarni ochib berishga harakat qilamiz.
Kurs ishining maqsadi mustaqillik va milliy g`oya asosida, o`tmish tariximizni o`rganishda muhim manbalar qatoriga kiruvchi rus va yevropa sayyohlarining asar va esdaliklari asosida XVI-XIX asrlarda O`rta Osiyoda xususan Buxoro, Xiva va Qo`qon xonliklarida kechgan ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlar hamda madaniy hayotda yuz bergan o`zgarishlarni xolisona ochib berishdan iborat. Shuningdek, XVI-XIX asrlarda yurtimizga tashrif buyurgan sayyoh va elchilarning asar va esdaliklarini qiyosiy jihatdan taqqoslash va ularga tanqidiy nuqtai-nazardan yondashib, ularni qay maqsadda O`rta Osiyoga tashrif buyurgan, o`z asar va esdaliklarini qanday maqsadda bitganlariga ham to`xtalib o`tishdan iborat.