- Фан: Материалшунослик ва конструкцион материаллар технологияси
- Маърузачи: Туркменов Хасан Ишимович
- Амалиёт ва тажриба машгулотлари укитувчиси:
- Шермухамедов Хуршид Пирматович
- Адабиётлар: Мирбобоев В.А «Конструкцион материаллар технологияси» Тошкент Укитувчи, 1991 й, 408 б
- Кутубхонада шифр: 621.7 (075)
- М-53
- 1-маъруза. Металлар хакида умумий маълумотлар.
- §1. Фаннинг асосий вазифаси.
- «М ва КМТ » фанининг вазифаси куйидагиларни ургатишдан иборат:
- - металларнинг тузилиши, хоссалари, маркаланиши;
- - чуян ва пулатларни олиш жараёнлари
- - пўлат ва чўянларга термик ва кимёвий-термик ишлов бериш назарий
- асослари ва технологик жараёнлари;
- - қуйма олиш назарияси ва технологик жараёнлари;
- - металларни босим билан ишлаш назарияси ва технологиялари;
- - материалларни пайвандлаш назарияси ва технологиялари;
- - металларни металкесиш дастгохларда кесиб ишлаш жараёнлари
-
- § 2. Металлар хақида умумий тушунчалар
- Машинасозликда конструкцион материаллар сифатини ишлатиладиган материалларга металл ва унинг қотишмалари, металмас материаллар киради.
- Тоза металлар:
- темир - Fe, мис - Cu, алюминий - Al, магний - Mg, титан -Ti, қалай - Sn, рух - Zn, никель- Ni , хром - Cr, қўрғошин- Pb….
- Қотишмалар:
- - кам углеродли пўлатлар ( С < 0,3%),
- - ўрта углеродли пўлатлар ( С < 0,65%),
- - кўп углеродли пўлатлар (С < 2%),
- - чўянлар (С>2,14%),
- - бронзалар, латунлар, алюминий қотишмалари (дюралюминий), магний қотишмалар
Темир энг мухим саноат металли хисобланади. У чўян ва пўлатларнинг асосий қисмини ташкил этади. - Темир энг мухим саноат металли хисобланади. У чўян ва пўлатларнинг асосий қисмини ташкил этади.
- Барча металл ва котишмалар иккита катта гурухга булинади: кора ва рангли металлар
- Кора металлар:
- Темир, чўян ва пўлатлар, яъни темир билан углерод котишмалари
- Чўян 2,14%< С< 6,67% С - углерод
- Пўлат 0,1% < С< 2,14%
- Рангли металлар – хамма бошка металлар ва уларнинг котишмалари
- Алюминий (Al), магний (Mg), титан (Ti) ва бериллий (Be) асосидаги қотишмалар енгил рангли қотишмалар,
- Мис (Cu), қўрғошин (Pb), қалай (Sn) ва х.к. эса - оғир рангли қотишмалар.
- § 3. Металларнинг механик ва технологик хоссалари.
- Мустахкамлик чегараси (в) – материални ташқи кучлар таъсирига бардош бериш хусусияти:
- бу ерда: Р- намунага таъсир қилаётган куч, Мн;
- F - намунанинг кўндаланг кесим юзаси, м2
-
- Сталь 30 т = 29 МН/м2;
- в = 49 МН/м2;
- Пластиклик ()- материални ташқи куч таъсирида шаклини ўзгартириб, куч таъсири тўхтагандан кейин хосил бўлган шаклни сақлаб қолиш хусусияти,
- = L х100% / L0 [%]
- бу ерда L = L – L0 ,
- L - намунани узилишдан олдинги узунлиги,
- L0 , – намунани бошланғич узунлиги.
- Сталь 30 учун = 21%;
- Каттиқлик – материални бошқа қаттиқроқ жисмнинг ботишига қаршилик кўрсатиш хоссаси,
- НВ – Бринел буйича каттиклик (шар 2,5; 5, 10 мм)
- НRA, НRB, НRC, Роквелл буйича каттиклик (олмос ёки каттик котишмали учлик)
- HV –Виккерс буйича каттиклик (олмос пирамида)
- НВ= Р/F [ Н/м2 = Па ]:
-
- Р - таъсир этувчи куч,Н
- F – материал сиртида қолдирилган изнинг юзаси, м2
- Сталь 30 учун НВ=187
- 1-расм. Намунанинг қаттиқлигини Бринелл усулига аниқлаш
- 1-таглик; 2 – маховик; 3 – шар; 4 – двигател; 5 – юклар.
- 2-расм. Намунанинг қаттиқлигини Роквелл усулига аниқлаш.
- 1-намуна; 2-таглик; 3-даста; 4-педал
- Зарбий қаийишқоқлик – маитериални зарбий кучларга қарши тура олиш хоссаси. қаийишқоқлик мўртликнинг аксидир:
- а = A/F [ Дж/ м2 ]
- А - маятник тошининг
- бажарган иши, Дж;
- А = G·h [Дж = Н·м]
- F- синган жойи
- кўндаланг кесими м2
- Технологик хоссалари - металл ва қотишмаларнинг турли усулларида ишланиш хусусиятлари.
- Суюқ холда оқувчанлик - қолипни суюқ холда тўлдира олиш хусуссияти.
- Болғаланувчанлик - болғалаш вақтида ўз шаклини емирилмай ўзгартира олиш хусусияти;
- Пайвандланувчанлик- пайвандлашда пухта ва зич бирикма хосил қила олиш хусусияти;
- Кесиб ишланиш хоссаси – Материални металкесиш дастгохларда ишлаш жараёнида силлиқ ва сифатли юза хосил қилиш хусуссияти.
Назорат саволлар: - Назорат саволлар:
- “Металлар технологияси” фанининг вазифалари нимадан иборат?
- Қора ва рангли металлар ҳақида нима биласиз? Чўян ва пўлатлар нима?
- Металлни мустахкамлик чегараси ва плпстиклиги нима? Улар қандай аниқланади.
- Металлни қаттиқлиги ҳақида нима биласиз? Қаттиқлик қандай аниқланади.
- Зарбий қайишқоқлик нима ва у қандай аниқланади?
- Металларни технологик ҳоссаларини таърифланг.
Download Do'stlaringiz bilan baham: |