Neft va gaz ishi asoslari
|
Neft va gaz ishi asoslari
- Bu sahifa navigatsiya:
- 1.Нефть ва газ саноатининг ривожланиш тарихи ва ҳолати
- 2. Нефть ва газ конларининг геологик тавсифи
Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта махсус таълим вазирлиги Абу Райҳон Беруний номидаги Тошкент давлат техника университети Б.Ш. Акрамов, Р.К. Сидиқхўжаев Олий таълимнинг 5542000 “Нефть ва газ конларини ишга тушириш” йўналишининг “Нефть ва газ иши асослари” фанидан Д А Р С Л И К Тошкент 2008й. УДК 622.276.575.1 5-540300 «Нефть ва газ иши» йўналишининг «Нефть ва газ иши асослари» фанидан дарслик Б.Ш. Акрамов, Р.К. Сидиқхўжаев Тошкент давлат техника университети, Тошкент. 2003 203 б. Дарсликда нефть ва газ уюмлари таснифи, уюмдаги суюклик ва газларнинг физик-кимёвий хоссалари, уюмларни излатиш тизимлари ва режимлари, қатламнинг нефть ва газ бераолишлигини ошириш усуллари, қудуқларни ишлатиш усуллари ва нефть, газ, сувни йиғиш ва тайёрлаш тўғрисида маълумотлар келтирилган. Дарслик бакалавриат ва магистратура талабаларига мўлжалланган. 8 та жадвал 55 та расм. Адабиёт 14 номда Ўзбекистон Республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 1 март 2001 йил 89-02-121 сонли буйруғига асосан чоп этилади. Тақризчилар: т.ф.д. Н.Н. Ёдгоров К.К. Фазилов © Тошкент давлат техника университети, 2008 1.Нефть ва газ саноатининг ривожланиш тарихи ва ҳолатимундарижа Республикамизда нефть ва газ саноатининг ривожланиши анча катта тарихга эга. Қадимий юнон тарихчи ва файласуфи Плутарх Искандар Зулкарнайннинг Ўрта Осиё орқали Ҳиндистонга қилган юриши (эрамизгача 329-327 йиллар) тарихини ёзишда Амударё дарёсининг оқими бўйлаб бир неча жойларда мойсимон қора суюқликнинг ер юзига чиққан жойларини белгилаб ўтган. ХVIII аср охирларида Мойлисой ҳудудида нефтьнинг ер юзига қалқиб чиққан жойлари маълум бўлди. Умуман 1870 - 1872 йилларда Фарғона водийсида 200 га яқин нефть манбалари маълум эди. 1880 - 1883 йилларда Фарғона водийсидаги Қамиш - Боши тумани. Лаккон қишлоғида тўртта қидирув қудуқлари бурғиланган бўлиб, бу қудуқларнинг чукурлиги 36,2 м (17 сажен) ва диаметри 219мм (8 дюйм) эди. 1880 йилда Шўрсув майдонида бурғиланган биринчи қидирув қудуғидан суткасига 160кг дан нефть олина бошланди. Фарғона водийсидаги биринчи тадбиркорларидан Д.П.Петров 1885 йилда Шўр сув нефть участкасини сотиб олиб, ҳар куни 400 - 500 кг-гача нефть қазиб олиб ундан ўзининг кичкина заводида керосин ажратиб оларди ва Тошкент, Андижон ва бошқа вилоятларга сотарди. 1900 йилда “Чимин” ва 1908 йилда “Санто” номли акционерлик жамиятлари тузилди. Қидирув ишлари натижасида Фарғона водийсида Хўжаобод, Андижон, Полвонтош, Жанубий Оламушук ва шу каби бир неча конлар очилди. Сурхондарё воҳасида қидирув ишлари 1933 йилда бошланиб Хоудаг, Кўкайти, Лалмикор, Учқизил, кейинги йилларда Амударё, қўштор, Миршоди конлари очилди. Ғарбий Ўзбёкистонда қидирув-излаш ишлари 1949 йилда бошланиб. Сеталантепа, Тошқудуқ, Жаркоқ, Саритош, қоровулбозор каби бир катор конлар очилди. Ундан кейинги йилларда Шўртан, Шимолий ва Ғарбий Муборак, Зеварда, Помуқ, Алан газ конлари, Шимолий Ўртабулоқ, Қуруқ, Умид, Кўкдумалоқ каби нефть конлари очилди. Ҳозирги кунда бу конлар республикада қазиб олинадиган нефтьнинг 80дан кўпроғини таъминлайди. Ғарбий Ўзбёкистон ва Устюрт платосида очилган Газли. Шахпахта, Учқир, Урга ва шу каби бир қатор конларнинг ҳам салмоғини алоҳида таъкидлаш лозим. Мустақилликка эришилгандан бери республикамизда нефть ва газ саноати ривожланишига алоҳида эътибор берилиб, ёқилғи таъминоти мустақиллигига эришилди. Яъни охирги йилларда четдан на нефть ва на газ импорт килинмайди. Мустақиллигимиз йилларида республикамизда нефть ва газ саноатининг ривожланишини қуйидаги жадвалдан кўриш мумкин.
Ҳозирги кунда нефть ва газ конларини қидириш ва излаш, қудуқларни бурғилаш, конларни ишлатиш, нефть, газ ва нефть маҳсулотларини йиғиш ва қувурлар орқали узатиш, нефть ва газни қайта ишлаш, ер ости газ омборлари ва саноатимиздаги қурилиш ишлари билан шуғулланадиган йирик бирлашма ва бошқармаларнинг иши “Ўзбекнефтьегаз” миллий холдинг компанияси томонидан бошқарилади. Ҳозирги кунда Муборак газни қайта ишлаш заводи, Фарғона, Олтиариқ ва Қоровулбозор нефтьни қайта ишлаш заводлари ишлаб турибти. Шўртан газ-кимё комплексининг қурилиши жадал суръатларда олиб берилди. 2. Нефть ва газ конларининг геологик тавсифи2.1. Нефть ва газ конлари ва уларнинг таснифимундарижа Нефть ва газнинг асосий таркибий кисмини углеводородлар ташкил қилиб, улар катлам шароитида суюқлик, газ ёки аралашма ҳолатида учраши мумкин. Бу ҳолат қатламдаги бошланғич босим ва ҳароратга, шунингдек углеводородларнинг физик-кимёвий хоссаларига боғлиқ. Одатда қатламнинг юқори қисмида, яъни гумбази ва гумбаз атрофида, газ ҳолатидаги энг енгил углеводородлар жойлашади, қатламнинг ўрта қисмида эса газ ва конденсат аралашма ҳолатда жойлашади, қатламнинг пастки қисмида оғир углеводородлар, яъни нефть жойлашади. Кўп ҳолларда углеводород конларининг қатлам чеккалари ва остини сув эгаллаган бўлади. Углеводородларнинг қатламда жойлашиши ҳар доим бир хил бўлавермайди. Масалан, қатлам босими жуда катта бўлса газ ҳолатидаги углеводородлар суюқ ҳолатидаги углеводородлар таркибида тўлиқ эриган ҳолда учраши мумкин. Умуман олганда углеводородларнинг қатлам ичида жойлашиши уларнинг зичлигига, физик ҳолатларига, қатлам босими ва ҳароратига боғлиқ бўлиб турли ҳолда учраши мумкин. Углеводородларнинг қатламда жойлашишига қараб тузилган таснифлари жуда кўп бўлиб, ҳар бир келтирилган таснифни ўз ютуқлари ва камчиликлари мавжуд. Углеводородларнинг қатламда қандай ҳолатда жойлашишига қараб берилган биринчи тасниф И.О.Брод томонидан 1941 йилда эълон қилинган. Шундан кейин то ҳозирги вақтгача кўплаб олимлар углеводород конларининг ҳар турдаги таснифини ишлаб чиқдилар. Ана шундай таснифлар ичида кенг қўлланиладигани В.Н.Самарцевнинг углеводород уюмлари таснифидир. Унга кўра углеводород уюмларини газ ва суюқлик ҳолатидаги эгаллаган ҳажмлари нисбати билан таснифлагани энг мақбул деб топилган. Бу тасниф бўйича ҳажмлар нисбати Vо=Vг/(Vг + Vн) ифода орқали аниқланиб, бунда Vг - газ ҳолатдаги углеводородлар эгаллаган ҳажм; Vн - суюқ, ҳолатдаги углеводородлар эгаллаган ҳажм. В.Н.Самарцев бўйича углеводородлар конларининг таснифи қуйидагича: 1. Соф газ конлари. Бундай конларнинг қатламларида фақат газ ҳолатдаги углеводородлар тўпланади (2.1.а-расм), яъни Vо=1.0 2. Нефть ҳошияли газ конлари. Бундай конларда соф газ ҳолатидаги углеводородлар умумий углеводородлар ҳажмининг 34 қисмидан кўпроғини ташкил қилади, яъни 1>Vо>0,75 бўлади (2.1.б - расм). Нефтьли газ конлари. Бундай конларда газ ҳолатидаги углеводородлар кўпроқ ва суюқ ҳолатидагилари камроқ ҳажмни эгаллайди, яъни 0,75>Vо>0,50 бўлади (2.1.в-расм). 4. Газли нефть конлари. Бундай конларда газ ҳолатидаги углеводородлар суюқ ҳолатдаги углеводородларга нисбатан камроқ ҳажмни эгалайди, яъни: 0,50>Vо>0,25 бўлади (2.1.г-расм). 2.1-расм. Углеводород конларининг газ ва нефть уюмларининг жойлашиши бўйича таснифи. Газ дўпили нефть конлари. Бундай конларда соф газ ҳолатидаги углеводородлар умумий кон ҳажмининг 1/4 қисмидан камрок, яъни Vо< 0,25 бўлади(2.1.д–расм). Соф нефть конлари. Бундай конларда эркин ҳолда газ ҳолатидаги углеводородлар учрамайди (2.1.е - расм). 7. Нефтьгазконденсат конлар. Бундай конларда углеводородларнинг уч тури газ, конденсат ва нефть ҳар хил миқдордаги нисбатларда учраши мумкин (2.1 ж -расм). Газконденсатли конлар Бундай конлар газ конларининг бир тури бўлиб, унда газсимон углеводородлар таркибида эриган ҳолдаги суюқ углеводородлар, яъни конденсат бўлади (2.1.з - расм). Келтирилган таснифдан кўриниб турибтики, углеводородларнинг жойлашиш ҳолатига қараб конларнинг кўриниши ҳар хил булар экан. Демак, уларни лойиҳалаштириш, ишлаш ва ишлатиш жараёнлари ҳам ҳар хил бўлади. Шунинг учун углеводород кони топилгандан кейин у аввало кайси турдаги нефть ёки газ конига мансуб эканлиги аниқланади ва шунга кўра лойиҳалаш ишлари олиб борилади. Download Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling