9-Мавзу. ЭВОЛЮЦИЯНИ ХАРАКАТЛАТИРУВЧИ ОМИЛЛАРИ

9-Мавзу. ЭВОЛЮЦИЯНИ ХАРАКАТЛАТИРУВЧИ ОМИЛЛАРИ


Таянч сўзлар:Яшаш учун кураш формалари ва унинг эволюциядаги аҳамияти, Яшаш учун кураш формалари, Элиминация, унинг турлари ва эволюциядаги роли, Табиий танланиш-эволюцион жараённинг асосий омили, Табиий танланишнинг самарадорлиги ва таъсир этиш тезлиги, Табиий танланиш формалари, Табиий танланишнинг ижодий ахамияти, Жинсий танлаш, Мосланиш “адаптация” – табиий танланиш натижаси эканлиги, мосланиш хиллари.


Яшаш учун кураш формалари ва унинг эволюциядаги аҳамияти

Яшаш учун кураш дейилганда, организмларнинг чегарасиз сонда кўпайишига интилиши ва унга ташқи муҳитнинг абиотик ва биотик факторларини қаршилиги тушунилади.

Дарвин шундай дейди: бир қарашда ўсимлик уруғидаги запас озиқ модда бошқа ўсимликларга алоқаси йўқ. Лекин нўхат ёки бошқа дуккакли ўсимликлар ана шу запас озуқа ҳисобидан ўтчил ўсимликлик орсида тез ўсиб бошқа ўсимликлар ва атроф муҳит билан қарши кураша олади.
Яшаш учун курашда организм ўзини ва авлодини ҳаётини сақлаб қолиш учун кураш олиб боради. Агар N индивид хар йили n та тухум қўйса ёки бола туғса n тенг сондаги индивидлар ўлади. Унда N+n-n=N ҳосил бўлади ёки 10 индивид 30 бола тухса ёки тухум қўйса 30 си ўлади. Бунда 10+30-30=10 ҳосил бўлади.


Яшаш учун кураш формалари. Табиатда тирик организмлар ўртасида яшаш кураш кўринишлари ва натижаларига кўра турли туман бўлади. Эволюция жараёнида яшаш учун кураш турли формаларда бўлади. Улар қуйидагилар:
1. Конституционал кураш. Организмнинг конституцияси дейилганда қишлоқ хўжалиги ҳайвонларининг ва ўсимликларнинг организмни бир бутунлигини ифодаловчи, биологик ва ҳўжалик аҳамиятга эга бўлган белгиларнинг умумий йиғиндиси тушунилади. Қишлоқ ҳўжалик ҳайвонларининг икки хил конституцияси бор: нафас олувчи ва овқатланувчи типлари бор.
Конституционал курашда организм табиатдаги неорганик (абиотик) факторларга қарши кураши тушунилади. Бунда табиатнинг турли хил факторларига, яъни шамол, ҳарорат, намлик, релеф, ёруғлик ва бошқа факторларга нисбатан кўпроқ мослашганлари яшаб қолади, кам мослашганлари эса ўлиб кетади. Бунда организмни морфологик, биологик ва бошқа белгилари асосий ўрин эгаллайди. Масалан: жунли организмлар совуқда яшаб қолади.