takhlilni elektrokimjovij usullari

Sana01.01.1970
Hajmi
#162686
Bog'liq
takhlilni elektrokimjovij usullari


Aim.uz

Тахлилни электрокимёвий усуллари
Тахлилда қўлланган электрокимёвий усулларни биринчиси электрогравиметрия бўлган. Бу усул элекролиз вақтида элекродда ажратилган модда (одатда бирор метални) массасини ўлчашга асосланган.
Инглиз олими У.Круйкшанк (1745-1810) 1800 йилда, мис иони мисолида, металл ионларини элекродда ажралишини сифат тахлилда қўллашни таклиф этган. Кейинчалик элекролизни сифат тахлилда қўллаш усулини немис кимёгари Н.В.Фишер (1782-1850) ва бошқа олимлар ривожлантиришди.
Металларни элекрокимёвий қайтаришни (мис ва никель мисолида) миқдорий тахлилга биринчи бўлиб қўллаган америка маъданшунос кимёгари У.Гиббс (1822-1908) бўлса керак.
1938 йилда венгер тадқиқотчилари Л.Себелледи ва З.Шомодъи кислота, тиоционатлар, натрий гидроксиди, гидразин ва гидроксиламин эритмаларини стандартлаш учун кулонометрия усулини тадбиқ этишди.
Потенциометрик титрлашни кимёвий тахлилга биринчи марта 1893 йили немис кимёгари Р.Беренд (1856-1926) киритган. Бу йўналишдаги ишлар кўпчилик олимлар ташаббуси билан ривожлантирилган. Потенционметрик тахлилга бағишланган биринчи, “Электрокимёвий миқдорий таҳлил” номли, монографияни 1923 йилда Э.Мюллер (1843-1828) чоп этган.
1903 йилда немис кимёгарлари Ф.Кюстер (1861-1917) ва М.Грютерс эритмалар электр ўтказувчанлигини ўлчашга асосланган-кондуктометрия усулини таклиф этишган ва 1923 йилга келиб америка таҳлилчи кимёгари И.М Кольтгоф ўз давригача бўлган кондуктометрик тадқиқотлар хақидаги маълумотларни жамлаб кондуктометрияга оид “Кондуктометрик тахлил” номли монографиясини чоп этган.
Юқори частотали кондуктометрик титрлаш таҳлил амалиётига 1946 йил Дж.Форман ва касбдошлари томонидан киритилган.
Элекрокимёвий усуллардан энг кўп тарқалган полярографик тахлил (полярография) вольтамперометрик усулларига мансубдир. Бу усул электрокимёвий ячейкадаги электродлардан бири, капиляр шиша найчадан сизиб чиқаётган суюқ симоб томчиси атрофида содир бўладиган оксидланиш ёки қайтарилиш жараёнини акс эттирувчи вольт - ампер эгриси (полярограмма) ни ёзиб олишга асосланган. Бу усул 1922 йил чех физик-кимёгари Я.Гейровский (1890-1967) ихтиро этган. 1925 йилда у япон кимёгари М.Шаката билан биргаликда поляризацион эгриларни (полярограмма) ни автоматик қайд этувчи полярограф асбобини ясаган ва кейинчалик осциллополярография асосларини ишлаб чиққан. Полярографик усулини кашфиётчиси ва асосчиси Я.Гейровский 1959 йилда халқаро Нобель мукофотига сазовор бўлган.
Бошқа тахлил усулларини шаклланишида бўлганидек, бу усулда хам Я.Гейровскийдан аввал хам маълум ихтиролар бўлган. 1873 йилда Франция физики Г.Липпман (1845-1921) суюқ симоб томчиси сирт таранглигини ўлчаш учун капилляр электрометрда симобдан фойдаланган. 1903 йилда чех олими Б.Кучер хам симобни сирт таранглигини ўлчаш мақсадида томчи симоб капилляр электродидан фойдаланган ва симоб томчисининг массаси билан қутбланиш кучланиши орасида боғланиш берлигини кузатган. Ана шу тадқиқотларни давом эттириб Я.Гейровский 1918 йилда электрокапилляр эгриликни максимумли табиати ва сабабини изохлаб бу ходисани вольтампер эгриси (поляризацион эгрилик), яъни ток кучини электродларга берилган кучланишга боғлиқлиғини таҳлил усули сифатида таклиф этган.
Кейинги йилларда полярографияни сифат ва миқдорий таҳлилда қўллашга доир юзлаб илмий ишлар чоп этилиб, полярография усули такомиллаштирилди. Полярография усулини ривожланишида И.М.Кольтгоф катта хисса қўшди. Вольтамперометрик усулнинг бошқача тури - амперометрик тирлаш ғояси хам Я.Гейровский томонидан 1927 йили олға сурилган. Тўлиқ маънода бу усулни чехословак физик-кимёгари В.Майер 1936 йилда ишлаб чиқган.
1955-1965 йилларда янги, ўта сезгир бир ёки иккита селектив электродли амперометрик усулларни ишлаб чиқилиши, уларни оддий ва нодир элементлар таҳлилига тадбиқ этилиши Тошкент Давлат Университети кимё факультетининг аналитик кимё кафедраси доцентлари В.А. Хадеев (1912-1995), А.К. Жданов (1906-1995) ларни амперо-метрик титрлаш назарияси ва амалиётига доир олиб борган изчил изланишларининг самарасидир.
Замонавий аналитикада тахлилни электрокимёвий усуллари кенг қўлланади, уларни кўпчилиги фармакопея усули сифатида Давлат Фармакопеясига киритилган ва турли дори препаратларини тахлил қилишда қўлланмоқда.
Юқорида аналитик кимё (аналитика) ни ривожланиш тарихини қисқача шархи келтирилди аммо ривожланиш тарихини қатор қизиқарли холатларини айниқса кейинги йиллардаги эришилган ютуқларини баён этиш имкони бўлмади. Шундай бўлсада аналитика ривожланишининг қисқа тарихидан қуйидаги хулосаларни чиқариш мумкин:

Download

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling