Raimova Nigora 1-variant

Group 229
Raimova Nigora
Midterm
Вариант 1

1. 
   Таржимон тайёрлашда шахс сифатида ёндашув тамойилининг моҳияти нимадан иборат?
   
2. 
   Таржиманинг лингвистик жиҳатлари нималардан иборат?
   
3. 
   IBM корпорациясининг Translation Manager дастури ҳақида нималарни биласиз?
   

1. Таржимонларни тайёрлашда шахс сифатида ёндашув тамойили. Профессионал ўқитишнинг асосий мақсадлари жамиятнинг иқтисодий ва маданий ривожланиши билан боғлиқ ижтимоий буюртмаларга қараб белгиланади. Таржимон фаолиятини профессионаллаштириш ушбу касбга нисбатан қўйиладиган талабларни аниқлаб олиш заруратини шарт қилиб қўйди. Мураккаб ва кўп босқичли объект бўлган таржимон фаолияти маълум бир тизим ҳосил қилади. Мазкур тизимнинг ҳаётийлигини таъминлаб берувчи таржиманинг таркибий қисми бўлиб меҳнат субъекти – унинг барча бўлаклари ҳаракатлари ўртасида ўзаро узвийлик ҳосил қиладиган таржимон фаолиятидир.
Таржимон ўз фаолиятини муваффақиятли амалга ошириши учун профессионализм асосини ташкил қилувчи ва мазкур фаолият субъекти тавсифи, унинг билими, профессионал маҳорати ва профессионал жиҳатдан муҳим сифатларини кўриб чиқиш имконини берадиган профессионал ваколатли хусусиятга эга бўлиши лозим. Узоқ вақт давомида профессионал шахсни тайёрлашга нисбатан фақат якуний талабларни ўзида акс эттирган “малака” терминидан фойдаланиб келинган. Профессионал ваколатли таржимонлик фаолияти субъекти тавсифини, ишни маҳорат даражасида бажариш учун унда бўлиши шарт бўлган билимлар ва когнитив салоҳиятни кўриб чиқиш имконини беради. Сўнгги ўн йилликлар мобайнида тилшунослик соҳасида тил таҳлилига ва психологик манбалар жалб этила бошлади. Шу боис етакчи лингвистик ва лингвометодик омиллардан бири сифатида тил шахси (Г.И.Богин, Ю.Н.Караулов ва б.) ва хорижий тилларга ўқитишда қўлланадиган иккиламчи тил шахси (И.И.Халеева) тушунчалари, таржимага ўқитишдаги бош мақсад эса иш фаолиятини самарали амалга оширадиган, меҳнатда ўзини тўлиқ намоён қиладиган таржимон шахсини лойиҳалаштириш, яъни профессионал таржимонлик ваколатини шакллантиришни талаб қилади.
Таржимоннинг профессионал ваколати кенг кўламли, ўзида қатор жиҳатларни мужассам этган воқелик ҳисобланиб, у таржимоннинг профессионал коммуникация соҳасидаги фаолиятининг ўзаро маданий муносабатлар, таржимоннинг шахсий профессионал фаолияти, профессионал таржима муҳити ва профессионал шахсияти билан боғлиқ бўлади. Шунга асосланиб, мазкур ваколатнинг қуйидаги кўринишларини қайд этиш мумкин:
1. Маданиятлараро коммуникатив компетенция, яъни хорижий тилни тушунишга тайёрлик, тушуна олиш, таржима тилида оғзаки ёки ёзма шаклда ифодалаш ва дискурс кўринишидаги нутқий дастурларни (жамиятнинг ижтимоий ва маданий меъёрларига мос равишда) яратиш;
2. Махсус ваколат, яъни муайян соҳага оид матнни ўгирувчи шахс ишни профессионал даражада амалга оширишга тайёр бўлиши ва шундай қобилиятни касб этиши, таржимон томонидан пойдевор, предмет, дискурсив, ижтимоий-маданий, технологик ва стратегик унсурларни ўзида мужассам этган тегишли билим, маҳорат ва кўникмаларни эгаллаш;
3. Соҳага оид матнларни ўгирувчининг ижтимоий ваколати, профессионал фаолиятни, таржимонлик касбида қабул қилинган муносабатлар меъёрларига мос равишда амалга оширишга тайёр туриш ва амалга ошириш қобилиятига эга бўлиш, ўз меҳнати натижалари учун ижтимоий масъуллик касб этиш ва б.;
4. Таржимоннинг шахсига оид ваколат, яъни мазкур фаолиятни бажариш учун лозим бўладиган муҳим шахсий профессионал сифатларга эга бўлиш.
Таржимонларни тайёрлашда фаолиятли ёндашув тамойили. Ўқитишнинг фаолиятли ёндашувига кўра таржимонлик ваколати профессионал вазифаларни бажариш жараёнида шаклланади. Бунда таржимон фаолиятини ўрганиш унинг асосий босқичлари – таржимага тайёргарлик кўриш, хорижий тилни тушуниш, таржима тилида тушунарли матн тузиш, ўгирилган матнни тузатиш, шунингдек, уларнинг ҳар бири бўйича профессионал таржимонлик вазифаларини аниқлаб олиш имконини беради. Таржимага ўқитишнинг тўртта босқичи қуйидагилардан иборат:
Таржимага ўқитишнинг биринчи-тайёрлов босқичида талабаларда таржимоннинг профессионал фаолиятини бажаришга нисбатан интилиш туйғусини шакллантириш ва уларни бўлажак таржимага тайёрлашдан иборат. Мазкур босқичнинг бир қатор вазифаларни белгилаб беради:
- профессионал йўналтириш ва талабаларда таржимоннинг профессионал фаолиятини бажаришга нисбатан интилиш туйғусини уйғотиш;
- буюртмачидан ёзма таржима учун матн қабул қилиш;
- хорижий, профессионал йўналтирилган матнни ўгиришга тайёргарлик кўриш;
- маданиятлараро коммуникатив ваколат даражасини такомиллаштириш.
Таржимага ўқитишнинг иккинчи-таҳлилий босқичида таълим олувчилар хорижий тилдаги профессионал йўналтирилган матнни ўгиришда тушуниш ва ўгиришни ўрганишдан иборат. Матнни тушуниш ва ўгириш қуйидагича амалга ошади:
– хорижий тилдаги профессионал йўналтирилган матнни дискурсив позициядан туриб таҳлил қилиш;
– ахборот-маълумот қидириш асосида стратегия ишлаб чиқиш.
Таржимага ўқитишнинг учинчи-синтез босқичида талабалар ўзлари учун тушунарли бўлган хорижий тил матнини она тилида яратишга ўрганадилар. Ушбу босқичда талабаларда профессионал йўналтирилган матнлар таржимаси соҳаси бўйича назарий билимлар учун барча асосий ахборот ва маълумотларни сақлаб қолиши ва асл матннинг ўзига хос хусусиятларини ҳисобга олишдир. Бунда таржима усуллари ёрдамида ўзаро муносабатларнинг муайян профессионал соҳаси вакиллари бўлмиш хорижий матнни жўнатувчи ва ўгирилган матнни қабул қилувчи орасида юзага келиши мумкин бўлган прагматик, ижтимоий-маданий тафовутларни бартараф этишга ўрганадилар.
Таржимага ўқитишнинг тўртинчи-тузатиш ёки коррекция босқичида қилинган таржимани ишлаб чиқилган стратегия ва буюртмачи талабларига биноан тўғрилаб чиқиш ҳамда қилинган таржимани буюртмачига топширишдан иборат.
Таржимани ўқитишга фаолиятли ёндашув чет тилларни билиш ва уни эгаллаш билан бирга таржимон ўз устида тинимсиз ишлаши, она тили ва чет тилидаги ихтисослаштирилган адабиётлар билан танишиши, турли ахборот дастурлари ва технологиялари билан танишиб бориши, таржима жараёнида ишлатиладиган турли ибораларни ва маданий тил бирликларини ёдда сақлашни енгиллаштирувчи глоссарийлар тузиши лозим.
Бундан ташқари, таржимонларни тайёрлаш жараёнида уларнинг билим, малака ва кўникмаларини мунтазам равишда баҳолаб борилиши тўртта тил кўникмаси бўйича амалга оширилади. Шунингдек, бўлажак таржимонларнинг сўз бойлиги ва мулоқот даражаси билан бирга уларнинг дунёқараши, маданиятлараро мулоқот кўникмалари, соҳага оид атама ва сўз бирикмаларини билиши, синхрон таржимонларда эса бунга қўшимча тарзда соҳанинг психологик жиҳатлари ҳам инобатга олиниши талаб қилинади.
2. Таржиманинг лингвистик назарияси – бу таржима жараёнини тиллараро трансформация (ўтиш) сифатида илмий акс эттириш, яъни бир тилдаги матнни иккинчи бир тилдаги матнга муқобил сифатида ўзгартириш. Бошқача қилиб айтганда, таржиманинг лингвистик назариясини асосий вазифаси таржима жараёнини моделлаштиришдан иборатдир - таржима жараёнининг аниқ моделини қуриш, яъни баъзи илмий схемаларга асосланган бу жараённи мавжуд томонларини у ёки бу жиҳатдан акс эттириш. Бадиий таржиманинг асосий хусусияти тилнинг бадиий вазифасидан келиб чиқади. Тил бадиий асарда эстетик ҳодиса, санъат фактига айланади. Адабий асар тили – алоҳида «бадиий воқелик» унсуридир. Таржимада ана шу образли-ифодавий тилдаги бадиий маънони бошқа тилнинг образли-ифодавий заминига ўтказиш, образни образ билан қайта ифодалаш жараёни юз беради. Шунинг учун таржимон асардаги воқеаларни бадиий тафаккур жараёнини янгидан идрок этади. Замонавий таржима талабларига асосан таржимон аслиятнинг санъат асари сифатида шакл ва мазмун бирлигини қайта яратиши, миллий ва индивидуал хусусиятларини сақлаши лозим. Таржимон она тилининг ривожланиш даражаси, таржимачилик анъаналари, тажрибаларига суянади, турли хил тафовутларнинг мавжудлигини ҳисобга олади. Таржима жараёнида таржимон ҳамма вақт ўз она тилида фикрлайди, она тили унга таҳлил қуроли, синов мезони бўлиб хизмат қилади. Таржима нусҳа кўчириш каби бир иш бўлмай, ижодий жараёндир, таржимон эса болдан ҳолва пиширувчи моҳир ёзувчи бўлиши керак. Таржимондан асарнинг умумий мазмуни ва ғоясини эмас, ёзувчининг ўзига хос тили ва услубини, унинг бадиий мушоҳада формасини; китобнинг ташқи ва юзаки жисми-ю, латофатини эмас, балки унинг асосий бисоти: ички ҳарорати ва бадиий хусусиятларини тўла-тўкис акс эттириш талаб қилинади. Филология фанлари доктори, кекса ёзувчи ва моҳир таржимон Корней Чуковский ўзининг «Искусство перевода» номли машҳур асарида қуйидаги рус мақолини эпиграф қилиб олган эди: «Таржима худди хотинга ўхшайди: тўғри бўлса – чиройли эмас, чиройли бўлса – тўғри эмас». Бу мақол таржима санъатининг асосий хусусиятини, унинг заминидаги мавжуд зиддиятни жуда тўғри акс эттирган. Зеро, тўғри таржима этишни мақсад қилиб қўйган киши, кўпроқ, хижжалаб таржима қилишга, муддаоси чиройли таржима қилишдан иборат бўлган киши эса кўпроқ ўзини авторлаштиришга мойил бўлади. Ҳам тўғри ва ҳам чиройли таржимагина мукаммал ва идеал санъат асари бўла олади, бундай таржима яратишнинг ўзи эса чинакам санъатдир. Бундай санъат таржимондан тўғри 2 Гак В.Г. , Григорьев Б.Б. Теория и практика перевода. Французский язык. М.: «Интердиалект», 2003, 9-бет. 9 таржима қилиш доирасида чиройли таржима этишни ва чиройли таржима этиш доирасида тўғри таржима қилиш маҳоратини эгаллашни талаб этади. Таржимоннинг вазифаси сўз ва гапнинг умумий маъносини тўғри бера билиш эмас, балки автор услубининг ички энергиясидан келиб чиқадиган энг нозик хусусиятларни, чунончи, бадиий оҳанг, ҳаракат, сўз ва сўзлар бирикмаси замирида яшириниб ётган, «оддий» кўз билан кўриб бўлмайдиган семантик ҳодисани, ҳар бир авторнинг ўзига хос юмор яратиш хусусиятини, унинг сўз танлаш, сўз яратиш ва сўз бириктириш борасидаги новаторлигини, бадиий асарнинг энг муҳим хоссаси бўлган образликни, ҳар бир товуш, нуқта ва вергулнинг бадиий функциясини билиб ва тўғри акс эттиришдан иборат. Таржимон учун икки тилни мукаммал билиш, турмуш тажрибаси, бадиий маҳорат ҳамда ёзувчининг услубини тўла эгаллаш ва буни таржимада қайта тиклай олиш жуда зарур. Услуби бузиб таржима қилинган асарда ҳам асл нусҳада мавжуд ҳамма нарса мухайё бўлади: сўзлар ҳам, гаплар ҳам, воқеалар ҳам, сюжет, композиция ва образлар ҳам. Унда факат «кичик» бир деталь етишмайди, холос: у ҳам бўлса асарнинг бош қаҳрамони – ёзувчининг ўзи, унинг сиймоси, овози, юрак тепиши – яъни унинг услуби, маҳорати ва санъати. Таржима жараёнида санъаткор сон-саноқсиз амалий мушкулотларга дуч келадики, бу ҳол, таржиманинг ижодий фаолият эканлиги туфайли, таржимондан ҳар бир муаммоли ҳолат ечимига ижодий ёндашишни талаб қилади. Асл нусхага ижодий муносабатда бўлишгина таржиманинг муаллиф мақсадига мувофиқ тарзда амалга оширилишида муҳим аҳамият касб этади. Аммо тўла-тўкис адекватликка эришиш учун биргина маҳорат ва истъедод билан бўғлиқ ижодкорликнинг ўзи кифоя қилмайди. Илм-фан тармоқларининг ҳозирги даврдаги ривожланиш даражаси таржима амалиёти муаммоларининг чуқур илмий мушоҳада иштирокисиз ижобий ҳал қилинишини тақозо этмайди. Демак, аслият руҳини имкон қадар тўғри ва тўла акс эттирадиган таржима матни яратиш учун таржимон ҳам талантли бадиий сўз устаси, ҳам истъедодли таржимашунос олим бўлиши керак.

3. IBM (Ay-Bi-Em, Iglizcha International Business Machines ) — har hil kompyuter, kompyuter uskunalari va programma ta'minotlarini ishlab chiqaruvchi dunyodagi eng yirik AQSH korporatsiyasidir. Tarjima loyihasi menejeri - bu qandaydir turdagi tarjima loyihasida ishlash uchun o'zlari boshqaradigan tarjima guruhini boshqarish bilan shug'ullanadigan kishi. Ba'zan, ushbu loyihalar bitta hujjatni boshqa tilga o'zgartirishni o'z ichiga oladi. Boshqa paytlarda, ular ko'plab tillarda butun kitoblarni nusxalash kabi murakkabdir.

Ishni boshqarish qismi o'z zimmasiga olishi natijasida loyiha menejerlari ishning tarjima qismiga unchalik aralashmaydi. Shunday qilib, ularning ixtisosliklari har doim tarjimada emas, aksincha muhandislik yoki dasturiy ta'minotni ishlab chiqish darajalari. Tarjima loyihalarini boshqarish bo'yicha tajriba ham pozitsiyani ta'minlash uchun juda muhimdir.

Endi tarjima loyihasi menejeri nima ekanligini bilsangiz, ular qanday aniq vazifalarni bajaradilar? Yangi boshlanuvchilar uchun ushbu bolalar loyihaning vaqt jadvalini boshqarishga mas'uldirlar.

Bu shuni anglatadiki, menejer matnli yozuvlar o'z vaqtida tarjima guruhiga etib borishiga ishonch hosil qilishi kerak. Shuningdek, ular jamoani kerakli matnni tarjima qilishda va uni imkon qadar tezroq eshikdan yuborishda orqada qolmasligini ta'minlaydi. Yuklash uchun tarjimaning global xususiyati tufayli menejerlar ko'pincha rejalashtirishda turli xil vaqt zonalarini qoplashlari kerak.

Tarjima loyihasi menejerining yana bir vazifasi - tarjimani birlashtiradigan jamoani yig'ish. Jamoa tanlashda menejer ish uchun eng yaxshi tarkibni tanlash uchun o'z ishchilari havzasining kelib chiqishi va mahoratini hisobga oladi.

Ushbu tarkib bitta tarjimon, bitta muharrir va bitta prooferdan iborat. Biroq, yirik loyihalar ba'zida katta jamoani jalb qiladi. Menejer, shuningdek, tarjimonlar va muharrirlarning shaxsini bir-biridan ajratib turishi kerak.

Nima uchun barcha maxfiylik, siz so'raysizmi? Xo'sh, tahrirlovchilar ularni xafa qilmaslik uchun tanishlari uchun zarbalarni yumshatayotgan bo'lsa, halol fikrlarini berishmaydi. Bu tarjima qilingan asarlarning o'zlariga kerakli tanqidni olmasliklariga va yomonroq mahsulotlarning paydo bo'lishiga olib keladi.

Tarjima loyihasi menejerlari yollovchi kompaniya va tarjima guruhi o'rtasidagi aloqaning asosiy nuqtasi bo'lib xizmat qiladi. Shunday qilib, menejer tarjimonlarga kerak bo'lgandan ko'proq xalaqit bermasdan o'zgartirishlar kiritishi va kompaniya fikriga javob berishi mumkin.

Bu, shuningdek, ish beruvchi kompaniyani ba'zi bosh og'rig'idan xalos qiladi. Axir, ular endi "darvozalar" orqali bitta so'rovni olish uchun haqiqiy qo'ng'iroqlar va elektron pochta xabarlaridan o'tishlari shart emas.

arjima loyihasi menejerining yana bir mas'uliyati - tarjima qilingan hujjatni "bino" dan chiqib ketguncha ikki marta tekshirish, boshqacha qilib aytganda. Ba'zan menejerlar tarjimaning sifati uchun eng ko'p javobgar bo'lishadi. Shunday qilib, ular sizning kompaniyangiz eng yuqori sifatli mahsulotni olishini ta'minlash uchun qo'llaridan kelganicha harakat qilishadi.

Shuningdek, ular har bir tarjimonning individual ko'rsatkichlarini ko'rib chiqadilar va ish beruvchi kompaniyaga jarayon va uning qanday o'tganligi to'g'risida hisobotlarni taqdim etadilar. Buni ikkala tomonni boshqasi jarayon davomida qanday ishlashi haqida xabardor qilish va ular tarjima qilayotganda jamoani boshqarish bilan birlashtirasizmi? Tarjima loyihasi menejerlari hamma narsani ushlab turadigan yopishqoq bo'lib qoladi.

Va nihoyat, ba'zi menejerlar yollovchi kompaniyaga turli xil takliflar va ma'lumotlarni taqdim etadilar. Ushbu kotirovkalar kompaniyaga aylantirmoqchi bo'lgan matnni tarjima qilishda qanday yo'llarni tanlashini ko'rsatadi. Bu ko'pincha kompaniyalarni uzoq muddatda ko'p pulni tejashga imkon beradi, chunki ular birinchi variantni tanlashdan farqli o'laroq keng imkoniyatlarga ega bo'lishadi.