1.«O‘zbekiston tarixi» fanining predmeti, nazariy- metodologik tamoyillari va uni o‘rganishning ahamiyati. Barkamol avlod tarbiyasida Vatanimiz tarixining o‘rni

2. QadimgiXorazmdavlati
O‘rtaOsiyodagiyanabiryirikdavlatuyushmasi-QadimgiXorazmdavlatihisoblanadi. “KattaXorazm” va “QadimgiXorazm” masalasibo‘yichao‘zbekistonlikvaxorijlikko‘plabolimlarturli-tumantadqiqotlarolibborganbo‘lsalardabumasalalarhamontadqiqotchilarningbahs-munozaralarigasababbo‘libkelmoqda. Avestovayunon-rimtarixchilarima’lumotlaribumunozaralarningasosinitashkiletadi. Undantashqari, o‘tganasrning 50-60 - yillaridanboshlabbugungaqadarolibborilganarxeolgiktadqiqotlarnatijalarihamXorazmdavlatchiligitarixibo‘yichaboymateriallarberdi.
Avvaloso‘ngiyillardagiibtidoiydavryodgorliklariningqiyosiytadqiqotlaridan (X.Matyakubov) xulosachiqaradiganbo‘lsak, Xorazmmil.avv IV-III m.y. dayoqO‘rtaSHarqningqadimgisivilizatsiyalarolamibilanuzoqSHimolnibevositabog‘lovchixalqarolinio‘tayboshlagan. BronzadavriSuvyorganvaTozabog‘yobmadaniyatlariqadimgiXorazmerlarinio‘zlashtiribbir-biribilanqizg‘inaloqadabo‘lgan, SHimolvaJanubdanta’sirqabulqilib, yangitaraqqiyotbosqichigako‘tarilganqabilalarmadaniyatiedi.
Ularningurug‘jamoalariyarimerto‘lauy -joylardaistiqomatqilibmotigadehqonchiligivachorvachilikbilanshug‘ullanib, ibtidoiyishlabchiqarishxo‘jaligisariilkqadamtashlaganlar. Ammo, ularningmoddiyxo‘jaliktaraqqiyotidarajasiO‘rtaOsiyoningjanubiymintaqalari (Baqtriya, Marg‘iyona) dagiqabilalarganisbatananchaorqadaedi.
Amirobodmadaniyati (mil.avv IX-VIII asrlar) davridaAmudaryoquyihavzasidayashovchiaholihalidavlatchilikdanbexabarbo‘lib,irrigatsiyaxususiyatiibtidoiyurug‘-qabilachilikan’analarinisaqlabqolganaholijamiyatigaxosedi. O‘rtaOsiyoningJanubiymintaqalarigaqaragandaXorazmvohasiaholisiuzoqvaqtbeqarorsuvoqimisharoitida, noqo‘laytabiatinjiqliklarigirdobidaqolibkelgan. Qadimgiyozmamanbalarma’lumotlarivamavjudarxeologikyodgorliklarningqiyosiytahliligako‘ra, Xorazmdadavlatchilikildizlariningpaydobo‘lishiganasosbo‘lganilkshaharsozlikmadaniyatisohiblari-Xorazmiylarko‘chibkelgachtarkibtopdivarivojlandi.
“Xorazm” atamasiningkelibchiqishihaqidako‘plabfikrlarmavjud. Olimlarningkattaguruhi “Xorazm” atamasiningikkinchikomponenti –zmi, - zamnihind-evropatillarigamansub – zemo – er, o‘lka, mamlakatma’nosiniberadideganxulosagakelganlar. So‘zningbirinchikomponentigakelgandaolimlarfikrlaridagiyakdillikyo‘qoladivauturlicha – “Ozuqagaboymamlakat”, “Unumdorer” (E.Byurnuf, E.Zaxau, U.Geyger, U.Tomashek), “Go‘zalmamlakat” (F.YUsti), “Unumsiz, yomoner” (F.SHpigel), “Pastliker” (P.Lerx, N.Veselovskiy, X.Klipert), “QuyoshliyokiSHarqiyo‘lka” (S.Tolstov, P.Savelev, F.Sulaymonova), “SHarqiyzamin”, “Kunchiqarmamalakat” (I.Mo‘minov) tarzidatalqinetiladi.
YAnabirguruholimlar “Xorazm” atamasiuchleksimaasosida (Uvarizami, u – “yaxshi”+ vara – “qal’a”,”qo‘rg‘on”+zimi-“er”) paydobo‘lgandebhisoblab, mazkurtarixiyatamaningma’nosini “yaxshiqo‘ralier”, “Ajoyibqal’alio‘lka” yoki “Mustahkamqo‘rg‘onlidiyor”(Bogolyubov, A.Muhammadjonov) tarjimaqiladilar. So‘ngitadqiqodlarda “Xorazm” atamasiningo‘zagiqadimgiturkiyasoslargaegabo‘lishimumkindeganfikrlarilgarisurilib (“Xuar” (“Suvar”) – “suv”(“xu”) – suv, “Ar”-er, odam, “m”- birinchishaxsqo‘shimchasi) vau
O‘lkamiz hududlarida qadimgi shaharsozlik madaniyatining asoslari quyidagilardan iborat:

• 
  aholining o‘troq dehqonchilikka o‘tishi va keng vohalar bo‘ylab yoyilishi;
  
• 
  hunardmanchilik ishlab chiqarishining rivojlanishi natijasida iqtisodiy hamda madaniy aloqalar va savdo-sotiqning taraqqiy etishi;
  
• 
  tabiiy-geografik hamda harbiy-strategik shart-sharoitlar.
  

Olib borilgan tadqiqotlar natijalariga qaraganda shahar madaniyati dastavval Shimoliy Baqtriyaga (Surxon vohasi) keyin esa So‘g‘diyona (Qashqadaryo, Samarqand, Buxoro vohasi), Xorazm va Farg‘ona hududlariga tarqaladi. Qadimgi shaharlar -tarixiy rivojlanishdagi urbanistik jarayonda muhim ahamiyatga ega bo‘lgan jamiyat taraqqiyotining ijtimoiy asosi hisoblanadi. Fikrimizcha, shaharlar tarixini o‘rganish jarayonida dastavval eng qadimgi shaharlar shakllanishi va rivojlanishi; aniq hududlar yoki viloyatlardagi tarixiy-madaniy shart-sharoitning ta’siri, ekologik, geografik, ijtimoiy, iqtisodiy va demografik muhitlarning darajasi va ta’sir doirasi, shaharlarning vazifasi, qadimgi shahar markazlarining tarixiy-madaniy jarayonlardagi o‘rni va ahamiyati masalalariga keng e’tibor qaratish lozim.
Ko‘pchilik tadqiqotlar natijalarini tahlil etar ekanmiz, shunday xulosaga kelish mumkinki, O‘rta Osiyo hududlarida dastlabki shaharsozlik madaniyati mil avv. II ming yillikdayoq, ya’ni, bronza davridayoq shakllana boshlaydi. Bu davrda ishlab chiqaruvchi kuchlarning o‘sishi natijasida mehnat unumdorligi ortib boradi. Natijada turli tarixiy viloyatlarda joylashgan yirik mustahkam manzilgohlar o‘rni va atroflarida (Sopolli, Jarqo‘ton, Namozgoh, Qiziltepa, Yerqo‘rg‘on, Bandixon, Uzunqir) dastlabki shahar markazlari shakllanib rivojlana boshlaydi.
Xullas, O‘rta Osiyodagi urbanizatsiya jarayonining xronologiyasi va shakllari nisbatan turlicha bo‘lib, bu jarayon faqat ichki tabiiy-geografik va ijtimoiy-siyosiy sharoitlar hamda qo‘shni jamoalardagi madaniy ta’sir bilan bog‘liq bo‘lmasdan, dastavval, Yaqin va O‘rta Sharqdagi (Misr, Mesopotamiya, Hindiston, Eron) jahon urbanistik markazlari bilan ham chambarchas bog‘liq edi.
O‘lkamiz hududlaridagi ilk shaharlar qishloqlardan iqtisodiy, siyosiy va madaniy mavqesi bilan ajralib turgan. Bu shaharlar asosan aholisi sug‘orma dehqonchilik bilan shug‘ullangan vohalarda, qadimgi savdo yo‘llari bo‘ylarida, hukmdorlar qarorgohlari atroflarida paydo bo‘lgan. Bunday shaharlar o‘zlari joylashgan vohalarining siyosiy, iqtisodiy, madaniy, diniy va harbiy markazlari vazifasini bajargan bo‘lishi shubhasizdir.