1.«O‘zbekiston tarixi» fanining predmeti, nazariy- metodologik tamoyillari va uni o‘rganishning ahamiyati. Barkamol avlod tarbiyasida Vatanimiz tarixining o‘rni

8.“Avesto” kitobiO‘rtaOsiyoxalqlaritarixinio‘rganishdamuhimmanba
Avestoningengqimmatlitomonlaridanbiri – uO‘zbekistonxalqlariqadimgitarixio‘rganishdamuhimmanbahisoblanadi. Avestonito‘plamholdato‘plaganolimAnketilDyupperon ( Fransiya) bo‘lib, u XVIII asrningo‘rtalaridabumuqaddaskitobniHintistondagiGujaratviloyatidankeltiradivafranso‘ztilidachopettiradi. Tadqiqotchilaruniqo‘yidagiqismlardaniboratdebhisoblaydilar: - « YAsna» - «qurbonlikkeltirish», «YAsht»- «qadrlash», «Videvdat» - «devlargaqarshiqonunlar», «Visprat» - «barchahukmdorlar». «YAsna» dagi 72 tabobdan 17 tasipayg‘ambarZaratushtragategishli. Ular – «Gota» larnomli «muqaddasqo‘shiqlar» yokimadhiyalardir.
VidevdatdaO‘rtaOsiyodagiviloyatlarvadavlatlarhaqidaqo‘yidagichama’lumotlarberiladi: «Men, Axuramazdaengyaxshierlarvamamlakatlarorasidabirinchibo‘libVanxviDaitibo‘yida (ko‘pchiliktadqiqotchilaruniAmudaryodeydilar – E.B. ) AryanamVayjoniyaratdim, shundao‘limkeltiruvchiAnxroManyo… devlarvaqishniyaratdi…MenAxuramazdayaxshierlarvamamlakatlarorasidaikkinchibo‘libSug‘diylaryashaydiganGavamakonidaasossoldim». SHundanso‘ngMouru (Marg‘iyona), Bahdi (Baqtriya) Nisaya (Parfiya), Xarayva (Hirot), Voixa- Girta (Qabulatroflari), Avrara (Tus), Xiyrman (Hilmendvohasi) kabilareslatiladi. Hammasibo‘libAvestoda 16 tamamlakat-viloyattilgaolinganbo‘libulardanGava, Bahdi, NisayavaMouruaniqlokalizatsiyagaega. Qolganlariesahozirgiqaysihududlarekanligitaxminqilinadi.
Ba’ziolimlar, AleksandrMakedonskiyqadimgiforslarsulolasinitor-moretganidanso‘ngAvestoningeskiqismlariyo‘qqilingandebhisoblaydilar. Ammo, ParfiyapodshosiVologez I davrida (milodning 51-78 yillari) bukitobningqolgan-qutganqismlarito‘planadivakeyinroqtahrirqilinadi.
Avestoningengqadimgiqismlarikenghududdajoylashganjamiyatnitasvirlab, bujamiyathaqidayozuvsizzamonlargaoidtasavurlarnihamsaqlaganlar. Avestokitoblariturlixilma’lumotlarnio‘zichigaoladi. SHularjumlasidan - qadimgigeografiktushunchalar – daryolar, tog‘lar, ko‘llarnomlari, hududiy- etnikqabilalarvaviloyatlarnomlari, qadimgimamlakatlarningro‘yxati, iqtisodiyvaijtimoiymunosabatlar, ijtimoiyvasiyosiyto‘zum, diniynasihatlar, zardo‘shtiylarningfalsafasi, Dunetarixirivojlanishihaqidagima’lumotlarvaboshqalardir.
Olimlarninge’tirofetishlaricha, AvestoSHarqxalqlariqadimgidavrlarinitadqiqetishdahozirgachamuhimmanbabo‘lib, uo‘ziningbuahamiyatinibundanbuyonhamsaqlabqoldi. Bukitobdastavvale’tiqodlar, tillarvadinlar, birso‘zbilanaytganda, ma’naviyatvamadaniyatningrivojlanishbosqichlarihaqidagiilkto‘plamhisoblanadi. Ta’kidlashlozimki, bujarayonlardavlatchilikvaiqtisodiyotrivojlanishiningumumiydoirasidabo‘libo‘tgan.
Avestoma’lumotlariniarxeologikmateriallarbilanqiyosiyo‘rganganolimlarningfikricha, mil. avv. II mingyillikningo‘rtalarigakelibO‘rtaOsiyoxalqlarisiyosiyhayotidao‘zgarishlarsodirbo‘lib, davlatchilikningilkko‘rinishishakllanaboshlaydi. Budavrdaushbuhududlardayashaganaholiningkattaqismiyirikvohalarnijadallikbilano‘zlashtirishinatijasidachorvadorko‘chmachilikdano‘troqdehqonchilikkao‘tabshlaydi. BuesakeyinroqBaqtriya, Xorazm, Marg‘iyona, Parfiya, Sug‘diyonakabilardadavlatchiliktiziminingvujudgakelishigaasosbo‘lganedi. Misoluchun, Avestoning «Vandidod» kitobidaOliyxudoAxuramazdayaratgano‘noltitamamlakat (o‘lka ) ninghududiy – ma’muriy, siyosiyhamdaqonunchiliktizimigaoidma’lumotlarberilgan.
Ushbuma’lumotlargako‘radavlatni,kaviya’ni, boshqaruvtizimibilanbog‘liqbo‘lganijtimoiy-siyosiy, iqtisodiyvahuquqiymasalalarbilanshug‘ullanuvchishaxs (podsho) boshqargan. O‘znavbatidadavlatniboshqarishhuquqisulolaningbirvakiliqo‘lidanikkinchisigamerossifatidao‘tishidiniyvadunyoviyjihatdanqonunlashtirilgan.
Avestodavlatboshqaruviningmurakkabtizimihaqidama’lumotlarberadi. Buma’lumotlargako‘ra, mil. avv. VII-VI asrlardaO‘rtaOsiyojamiyatiningasosikichik-kichikoilalardaniboratbo‘lib, harbiroilao‘rtacha 5-6 kishidantashkiltopgan. Ularkattapatriarxaloilaa’zolarihisoblangan. Kattaoilaesa 20-25 kishidantashkiltopgan. Jamoalarhayotidaurug‘chiliktuzuminingayrimxususiyatlarisaqlanibqolgan. Kattaoilaa’zolaritomonidanxo‘jaliknitashkiletish, ergabirgalikdaegalikqilishvaumumiyturarjoyda – uy-qo‘rg‘onlardayashashodatiyuqoridagifikrdalilidir.
Zardushtiylik ta'limotiga ko'ra, doimiy farog'atli hayot inson uchun uzoq notanish hayoliy jannatda emasn balki insoniar yashaydigan shu tiriklik dunyosida bo'ladi. Bu maqsad, marraga yetish uchun esa odamlar juda ko'p murakkab va jiddiy sinovlardan o'tishlari lozimdir.
Shunday qilib, muqaddas «Avesto» kitobi buyuk o'tmishdoshla-rimizning keng qamrovli hayot tarzini, umrboqiy urf-odatlari, ta'lim-tarbiyasi, boshqaruv tizimini o'rganishimizda muhim dasturilamal manba bo'lib xizmat qiladi. Linda umumbashariy g'oyalarning chuqur aks etganligi sababli, bu asar keng hududlar bo'ylab yoyilib, Sharq-u G'arbda e'tirof etilib, turli xalqlarning ma'naviy yuksalishiga ijobiy ta'sir ko'rsatgan.
«Avesto»da zardushtiylikning umumbashariy ahamiyati va mohiyatidan tashqari unda o'lkamizda ilk boshqaruv tizimining amal qilganligi to'g'risida ham qimmatli ma'lumotlar uchraydi. Mamlakatni idora qilgan shaxs «Kavi» deb yuritilgan.
Oqsoqollar kengashi - «varzanapoti», «Xanjamana», xalq yig'ilishi - v'yaxa deyilgan.