2-mavzu: turizm bozori va xizmatlari tushunchasi, ularning xususiyatlari

2-MAVZU: TURIZM BOZORI VA XIZMATLARI TUSHUNCHASI, ULARNING XUSUSIYATLARI

1. 
   Turizm bozori tushunchasi va uning vazifalari?
   

Bozor - bu talab talabga javob beradigan joy, bu o'ziga xos joy emas, balki talab va taklifning haqiqiy uchrashuvi bo'lib, unda quyidagi savollar hal qilinadi: a) nimani sotib olish kerak va qanday narxda? b) nimani va qanday narxda ishlab chiqarish kerak? Turistik bozor - bu turistik xizmatlarni (turlar, turistik mahsulot) sotish bo'yicha bitimlar amalga oshiriladigan joy. Turizm bozori - 1) turizm mahsulotini bugun yoki ertaga sotib olish imkoniyatiga ega bo'lgan iste'molchilarning yig'indisi (potentsial xarid qobiliyati); 2) turistik va ekskursiya xizmatlarini pulga aylantirish va pulni turistik va ekskursiya xizmatlariga teskari aylantirish jarayoni sodir bo'ladigan jahon iqtisodiy munosabatlar tizimi. Shu nuqtai nazardan aytish mumkinki, turizm bozori turizm eksportchilari va importchilari tomonidan shakllantirilgan; 3) to'rtta asosiy elementning o'zaro ta'sirining iqtisodiy tizimi: turistik talab, turistik mahsulot etkazib berish, narx va raqobat. Turistik bozor ancha murakkab, chunki uning tovarlari ko'pincha to'g'ridan-to'g'ri emas, balki vositachilar tarmog'i orqali (mehmonxona - turoperator - sayyohlik agentligi - iste'molchi) sotiladi. Turistik bozorda turistik xizmatlar ishlab chiqaradigan ko'plab korxonalar (mehmonxonalar, restoranlar, muzeylar, turistik agentliklar, transport tashkilotlari va kompaniyalar, turli xil dam olish va tibbiyot muassasalari va boshqalar) mavjud. Bundan tashqari, turizm bozorida o'ziga xos turistik vositachilar: turoperatorlar va sayyohlik agentliklari faoliyat yuritadilar.

Turizm bozori tushunchasi va vazifalari

Turistik bozor - bu turistik mahsulotni sotish va sotib olish jarayonini ta’minlovchi talab va takliflarni birlashtiruvchi, ishlab chiqaruvchi va turistik mahsulot iste’molchisi o‘rtasida jamoa iqtisodiy munosabatlarini yuzaga keltiruvchi jabhadir. Yaxshi sotuvchining vazifasi esa o‘z mijozlari talablarini qondirish hisoblanadi.

Turistik bozor samaradorligiga ta’sir etuvchi omillar

Zamonaviy turistik bozorning o‘ziga xos funksiyalari

Turistik bozorning o‘ziga xos xususiyatlari


Turistik talab deganda - to‘lash imkoniyatiga ega bo‘lgan axolining turmahsulotga bo‘lgan talabi tushiniladi. Turistik talab amaldagi narx-navolarda axoli tomonidan aniq bir turistik -ekskursiya xizmatlarini sotib olishi bilan belgilanadi.

Bozordagi talabga muvofiq turizmda takliflar vujudga keladi, ya’ni turist uchun uning dam olishi va sayohati jarayonida lozim bo‘lgan turli xildagi xizmatlar shular jumlasiga kiradi. Takliflar-bu mahsulot ishlab chiqaruvchining bozorga talab qilinadigan aniq mahsulotni yetkazib berish uchun ideal tayyorgarlik va aniq imkoniyatga ega bo‘lishi tushuniladi. Turistik mahsulotga bo‘lgan taklif - ishlab chiqarilgan mahsulot soni, turistik industriyaning rivojlanish darajasiga va turistik resurslar xajmiga bog‘liq (shakllanadi) bo‘ladi.

Turistik aylanma harakat - iqtisodiy aloqalar tarkibiga kiruvchi xizmatni pulga yoki bo‘lmasa pulni xizmatga almashtiruvchi jarayon kiradi.Ushbu jarayon turistik mahsulot oqimining harakatlanish yo‘nalishi, investitsiyalarning turizm soxasini rivojlantirish va turistik faoliyatdan keladigan daromadning byudjetga kelib tushishini ko‘rsatib beradi.

Turistik aylanma harakat quyidagi sxema bo‘yicha amalga oshiriladi:

1.Turist yo‘llanmani sotib oladi va turistik kompaniyaga pul to‘laydi.

2.Oqibatda turist o‘zining istak-talabini qondiradi.

3.Turistik korxona sotilgan turistik mahsulot uchun pulni oladi, turistik industriyaning rivoji uchun investitsiya o‘tkazadi yoki bo‘lmasa yangi turdagi turistik mahsulotni sotib oladi.

4.Turistik korxona sotilgan turistik mahsulot uchun boj to‘laydi, turli shakldagi to‘lovlarni bajaradi, o‘z ishchi xodimlariga oylik to‘laydi.

Mehnat bozori - ushbu bozor turistik faoliyatni rivojlantirish uchun zarur bo‘lgan intelekt va ishchi kuchi jalb qilinuvchi jabxa hisoblanadi.

Moliyaviy bozor - ushbu bozor davlat - kredit siyosati tomonidan boshqariluvchi bo‘lib shaxsiy jamg‘armaga ta’sir o‘tkazadi, yig‘ilgan mablag‘larni iste’mol va investitsiyaga bo‘linishini belgilaydi.

Investitsiyalar bozori - bu korxonalar tomonidan “O‘zoq muddatli moddiy foyda” (asosan uy-joy qurilish) hisoblanuvchi narsalar uchun sotib olinuvchi narsadir. Investitsiyalar bozori kreditlar bo‘yicha qilinadigan talab va foiz stavkalariga bog‘liq xolda rivojlanadi. Ishlab chiqarish uchun investitsiya ajratish ish bandligiga sabab bo‘lib, yangi asbob-uskunalarni ishlatish va yangi ish o‘rinlarini yaratib beradi.

Substitutsiya

Komplementar

Turistik mahsulot iste’molchilarining sanoqbay tavsifiga ko‘ra uch xil turdagi turizm bozorlari ajratiladi:

• 
  Ommaviy bozor
  
• 
  Mashxur bozor
  
• 
  Individual bozor
  

Aniq bir rayon (hudud, region) bo‘yicha quyidagi bozorlar ajratiladi:

• 
  Ichki turizm bozori - o‘z ichiga ushbu rayon aholisining shu region bo‘yicha dam olishi imkonini beradi;
  
• 
  Kirish turizm bozori - o‘zga rayon aholisining ushbu rayonga kelib sayohat qilishlari;
  
• 
  Chiqish turizm bozori - bir rayon aholisining boshqa bir rayonga borib sayohat qilishlari.
  

Turizm bozoriga ta’sir qiluvchi asosiy omillar

• 
  Aholining strukturasi
  
• 
  Yosh
  
• 
  Daromad
  
• 
  Ta’lim
  
• 
  Kasb
  
• 
  Irqi
  
• 
  Jinsi
  
• 
  Bo`sh vaqtning mavjudligi
  
• 
  Urbanizatsiya
  

Turizm xizmatlar bozori tarkibi