2. Qisqa va uzoq muddatda ijara haqi

2.Qisqa va uzoq muddatda ijara haqi. Narx darajalarini bozor natijalariga ta’siri. Davlat siyosati.


Uzoq muddatli ijara - ijaraga beruvchi 12 oydan ortiq muddatga egalik qilish va foydalanish uchun haq evaziga ijaraga oluvchiga mol-mulkni beradigan kelishuv.
Qisqa muddatli ijara - ijaraga beruvchi ijaraga oluvchiga mulkni egalik qilish va foydalanish uchun haq evaziga yoki 12 oygacha bo'lgan muddatga foydalanishga topshiradigan kelishuv.
Narxlarning iqtisodiy hayotdagi muhim o‘rni ular barcha iqtisodiy o‘lchovlarning asosi bo‘lishi, barcha xo‘jalik yurituvchi subyektlar: xo‘jalik tuzilmalari, uy xo‘jaliklari va umuman xalq xo‘jaligining xarajatlari va ko‘rsatkichlariga sezilarli ta’sir ko‘rsatishi bilan belgilanadi. Narxlar tashqi iqtisodiy faoliyat samaradorligini belgilaydi.
Erkin narxlar ijtimoiy takror ishlab chiqarish va iqtisodiy munosabatlar nisbatlarini asosiy tartibga soluvchi vazifasini bajaradigan bozor iqtisodiyotida ularning roli ayniqsa katta. Narxlar ham davlat tomonidan tartibga solishning muhim ob'ekti bo'lib, uning sharofati bilan davlat bozor sharoitida o'z siyosatini amalga oshiradi. Shuning uchun bozor xususiyatlarini hisobga olgan holda zamonaviy narxlash metodologiyasini o'zlashtirish iqtisodiyot va menejment sohasida malakali mutaxassislarni shakllantirishning ajralmas elementidir. Bozor iqtisodiyoti talablariga javob beradigan narxlarning shakllanishi iqtisodiyot, buxgalteriya hisobi, moliya menejmenti, marketing, soliq va bojxona qonunchiligi bo'yicha zamonaviy bilimlarni to'plash bilan bog'liq. O’zbekistonda bozor tizimining shakllanishi narx belgilashga ta'sir qiluvchi me'yoriy-huquqiy bazaning dinamik, rivojlanayotgan xarakterini belgilaydi. Bu O’zbekiston Respublikasi qonunlariga, Prezident farmonlariga, Hukumat qarorlariga, O’zbekiston Respublikasi Davlat soliq xizmati va boshqa bo'linmalarining erkin va tartibga solinadigan narxlarni shakllantirish, soliqqa tortish, bojxona tartibga solish bo'yicha ko'rsatmalariga, shuningdek narxlash bilan bog'liq boshqa masalalarga rioya qilishni talab qiladi.
Narx tovar-pul munosabatlariga asoslangan iqtisodiyotning har qanday turiga xos element bo‘lib, ular vositachilik qiladi, lekin narxlar har xil tizimlarda turlicha shakllanadi va ishlaydi. Narx iqtisodiyotda sodir bo'layotgan jarayonlarni boshqarish vositalaridan biri bo'lganligi sababli, u boshqaruv turi bilan chambarchas bog'liq - narx belgilash metodologiyasi, xususiyatlari, funktsiyalari va narxlarning turlari boshqaruv tizimining ishlash mexanizmiga mos keladi.
Narxlar taklif (ishlab chiqarish) va talab (iste'mol) o'rtasidagi nomutanosiblikni ochib beradi va bir zumda reaksiyaga kirishadi - bozor narxini shakllantirish mexanizmi ishga tushadi, shuning uchun narx talab va taklifni muvozanatlashtiradigan muvozanat qiymati hisoblanadi.
Narx raqobatbardoshlik xususiyatini o'z ichiga oladi, raqobat, resurslarni qayta taqsimlash, kapitalni to'ldirish vositasi sifatida ishlaydi. Umuman olganda, bozor iqtisodiyoti raqobat, raqobatbardoshlik va raqobatga asoslanadi, chunki ko'plab mulkdorlar mavjud bo'lib, ular orasida doimiy yashash uchun kurash olib boriladi. Davlatning narx belgilashdagi roli cheklangan - u narx belgilashning umumiy qoidalarini belgilaydi va faqat cheklangan mahsulot, tovarlar, xom ashyo, xizmatlar uchun narxlarni belgilaydi yoki tartibga soladi, bu esa aholi turmush darajasini ta'minlash va saqlash uchun muhimdir.
Narx har qanday korxonaning eng muhim iqtisodiy parametridir, bu uning moliyaviy holatiga ta'sir qiluvchi narx darajasidir, chunki u olingan foyda miqdorini va shunga mos ravishda uning ishlab chiqarish va ijtimoiy rivojlanish imkoniyatlarini, shuningdek, ishlab chiqarish hajmini belgilaydi.
O'rtacha narx darajasini aniqlash korxona faoliyatidagi eng qiyin vaqt hisoblanadi, chunki narxga ko'plab omillar ta'sir qiladi va bu narx mutaxassislar tomonidan hisobga olinishi kerak.
Davlat narx siyosati - bu davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari, mahalliy davlat hokimiyati organlari va narx belgilovchi sub'ektlarning xalq xo'jaligida, xizmat ko'rsatish sohasida narxlarni tartibga solish va ularga rioya etilishini nazorat qilishga qaratilgan harakatlaridir. Davlat narx siyosati o‘z mohiyatiga ko‘ra narxni shakllantirish va belgilash sohasida davlat tomonidan qo‘yilgan va e’lon qilingan vazifalarga erishishning dastlabki tamoyillari va usullari majmuini tashkil etadi.
Davlat narx siyosatini amalga oshirish uchun narxlarni shakllantirish va harakat qilish, ularni tartibga solish amaliyotini malakali tahlil qilish, davlat narx intizomiga rioya etilishi ustidan nazoratni amalga oshirish, monopoliyaning salbiy oqibatlarini o‘z vaqtida ko‘rish va cheklash choralarini ko‘rish zarur. faoliyati monopoliyaga qarshi qonunchilikka tayangan holda.
Davlat narx siyosati davlatning umumiy iqtisodiy siyosatining bir qismi bo'lib, bozor munosabatlari sharoitida alohida ahamiyatga ega. U bozor munosabatlarini rivojlantirishga yordam beradi, xususiy, davlat, munitsipal va boshqa mulk shakllarini himoya qilish vositasi bo'lib xizmat qiladi, inflyatsiyani sekinlashtirishga va uning salbiy iqtisodiy va ijtimoiy oqibatlarini yumshatishga yordam beradi, shu bilan birga raqobatni rivojlantirishga, tovarlar, xizmatlar va moliyaviy resurslarning erkin harakatiga, erkin iqtisodiy faoliyatda yordam beradi.
Federal ijroiya hokimiyatining markaziy organi bo'lgan Narxlar va davlat xaridlari departamenti nafaqat davlat tomonidan tartibga solish, balki tarmoqlararo narxlarni muvofiqlashtirishni ham amalga oshiradi. Uning asosiy faoliyati quyidagilardan iborat: mamlakatda yagona davlat narx siyosatini amalga oshirish bo‘yicha takliflar ishlab chiqish. Shuningdek, bozor munosabatlarini rivojlantirishda narxlarning samaradorligini oshirish maqsadida narx belgilash mexanizmini takomillashtirish.