3- kurs 3-guruh talabasi Mo’minova Oltinoyning “Ona tili o’qitish metodikasi” fanidan

Sana	26.06.2020
Hajmi	302.28 Kb.
	#121889

Bog'liq
oquvchilar nutqini rivojlantirishda hikoya matni ustida ishlash usullari

O’zbekiston Respublikasi

Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi



Andijon davlat universiteti

Boshlang’ich ta’lim metodikasi fakulteti

BTSTI yo’nalishi

3- kurs 3-guruh talabasi

Mo’minova Oltinoyning

“Ona tili o’qitish metodikasi” fanidan

Mavzu: O’quvchilar nutqini rivojlantirishda hikoya

matni ustida ishlash usullari

   Ilmiy rahbar:          Z. Jo’raboyeva

                         Andijon – 2015

2

Reja:

Kirish

1.Matn ustida ishlashda o’quvchilar nutqini o’stirish

2.Badiiy asar ustida ishlash jarayoni

3.“Toshkеnt”  hikoyasi matnini ifodali o’qish va

ko’rgazmali usulda   o’rgatish orqali o’quvchilar

nutqini rivojlantirish

4.O’.  Hoshimovning  “Xazonchinak”  hikoyasi  matnini

“aqliy  hujum”  usulida      o’rgatish  orqali  o’quvchilar

nutqini rivojlantirish

5.“Jaydar  non”  voqei  hikoyasini  suhbat  usulida

o’rgatish orqali o’quvchilar nutqini rivojlantirish

Foydalanilgan adabiyotlar

3

Kirish

Tа`limdаn аsosiy mаqsаd bolаlаrgа bilim bеrishginа emаs, bаlki bilim olish

yo`llаrini o`rgаnish, ulаrni tа`lim jаrаyonining fаol ishtirokchisigа аylаntirish

dеmаkdir. Yangichа ijtimoiy-iqtisodiy shаroitdа onа tilini o`qitish mаzmunini

tаkomillаshtirish, dаrslаrni jаhon аndozаlаrigа mos rаvishdа tаshkil qilish

o’quvchilar fаolligini oshirаdigаn muhim omillаrdаn hisoblаnаdi.

Nutqiy fаoliyatdа hаr bir til hodisаsining o`z o`rni, o`z vаzifаsi bor.

O’quvchilar til imkoniyatidаn vаziyatgа qаrаb foydаlаnish mаlаkаsigа egа

bo`lishlаri, o`z fikrini ifodаlаshgа, zаrur bo`lgаn so`z vа gаp shаkllаri, iborа vа

tаsviriy ifodаlаrni tаnlаy vа qo`llаy bilishlаri dаvr tаlаbidir. Onа tilidаn dаrs

bеruvchi o`qituvchi hаqiqiy ijodkor bo`lishi, tа`lim jаrаyonidа o`quvchining

mаvzuni tinglаsh, аnglаsh, erkin vа mustаqil fikrlаsh, qiyoslаsh, fаrqlаsh,

аlohidаliklаrgа аjrаtish vа tаsnif qilishgа yo`nаltirilgаn fаoliyatni rаg`bаtlаntirishi,

o`z fikri, g`oyalаrini o`zgаlаrgа yеtkаzа bilish, ko`nikmа vа mаlаkаlаrining

shаkllаnishini nаzorаt qilishi, boshqаrishi dаrkor. Bu narsa boshlang’ich

sinflardanoq shakklantirilishi lozim.

O`quvchilаrdа mustаqil vа ijodiy fikrlаsh ko`nikmаlаrini shаkllаntirish

mаktаb tа`limidа yеtаkchi o`quv fаnlаridаn hisoblаnаgаn onа tili o`quv fаnigа

bеvositа vа bilvositа dаxldordir. Onа tili mаshg`ulotlаri tilning butun go`zаlligi,

sеhrini o`rgаnishgа qiziqish uyg`otishi, hеch qаndаy dаstur bilаn bеlgilаb bеrib

bo`lmаydigаn qonuniyatlаri bilаn tаnishtirishi zаrurki, bu istiqbolli tа`limni yo`lgа

qo`yishdаgi eng аsosiy vа eng muhim omil vаzifаsini o`tаshi lozim.

O’quvchilar nutqini rivojlantirishda hikoya matni ustida ishlash

o`quvchilаrdа til sеzgirligini tаrbiyalаydi, onа tilining boy ifodа vositаlаrigа oshno

qilаdi. Bаdiiy mаtn yosh kitobxonni onа tilining sеhrli olаmi bilаn tаnishtirish

imokniyatigа egа. Ulаrdаn o`quvchilаrgа mа`nаviy tаrbiya bеrish vositаsi sifаtidа

foydаlаnish lozim. O`quvchilаrdа mа`nаviyatni shаkllаntirib borish, nаfаqаt u

hаqdа tushunchа hosil qilish, bаlki ulаr hulq-odobining shаkllаnib borishigа hаm

tа`sir ko`rsаtаdi. Bu haqda Prezidentimiz shunday yozadi: “Kelajak bugundan

boshlanadi. Hozir tarbiya masalasiga e’tibor qilinmasa, boy beriladi”.

Boshlang’ich ta’limdan boshlab onа tilining lug`аt boyligi, go`zаlligi,

imkoniyati, ifodа ko`lаmi, sеhri vа hokаzo jihаtlаrini o`quvchilаrgа singdirishi,

tilgа mеhr, hurmаt-ehtirom tuyg`ulаrini tаrkib toptirib borishi zаrur. Onа tiligа

ehtirom, mеhr-muhаbbаt tuyg`ulаrini tаrkib toptirish bеvositа vа bilvositа

vаtаnpаrvаrlik tаrbiyasining аjrаlmаs tаrkibiy qismidir.

Boshlang’ich tа`limining mаqsаdi DTS vа o`quv dаsturi tаlаblаri dаrаjаsidа

o`quvchilаrni bilim аsosilаri bilаn qurollаntirish, komil inson qilib tаrbiyalаsh

ekаn, bаrchа sа`y-hаrаkаtlаr ushbu mаqsаdni аmаlgа oshirishgа qаrаtilishi lozim.

Yuqoridagi vazifalarni amalga oshirishda boshhlang’ich sinf “O’qish

kitobi”da berilgan hikoya matnlarning ahamiyati katta. Matn ustida ishlash orqali

o’quvchilarning nutqi rivojlantiriladi, axloqiy sifatlari shakllantirib boriladi.

I.Karimov. Barkamol avlod orzusi Toshkеnt. “Sharq”, 1999,12-bet.

5

1. Matn ustida ishlashda o’quvchilar nutqini o’stirish

O'quvchilarning nutq madaniyatini o'stirish til va adabiy ta'limda muhim

ahamiyatga ega. Chunki og'zaki va yozma nutqni yaxshi egallagan o'quvchi barcha

fanlarni oson va to'liq o'zlashtiradi, unda bilim olishga va yangiliklarga intilish to-

bora kuchayadi. Hozirgi zamon pedagogikasida o'quvchilar nutqini o'stirishga

muhim pedagogik muammo sifatida qaraladi. Zero, A.Zunnunovning «Adabiyot

o'qitish metodikasi»da keltirilganidek, o'quvchilar nutqini o'stirish, bu - uzoq

davom etadigan jarayon bo'lib, nutq o'stirish bilan bog'liq bo'lgan mashg'ulotlar

izchil, doimiy ravishda o'tkazib borilmasa, ta'limning yaxshi, sifatli bo'lishiga,

o'quvchilarning madaniy nutqini egallashlaiiga erishib bo'lmaydi.

Matn ustida ishlash orqali o'quvchilar nutqini o'stirish eng maqbul usullardan

bo'lib, bu jarayonda quyidagi ko'nikma va malakalar hosil qilinadi:

bilim olish;

b) to'g'ri, ravon va ifodali o'qish;

ijodiy va mustaqil fikrlash;

g) tahlil qilish va kerakli xulosa chiqarish;

d) odob-axloqli bo'lish;

e) nutq madaniyatini egallash.

O'quvchilarning og'zaki va yozma nutqlarini baravar rivojlantirishga harakat

qilish lozim. Chunki har ikkala nutq shakli bir-birining o'sishi hamda takomillashib

borishi uchun xizmat qiladi. Asar matni ustida ishlashda ham bu talablarga amal

qilinadi.

Boshlang'ich sinf o'qish darslari yuqori sinflardagi adabiyot darslarining

tarkibiy qismi bo’lib, ulardagi asosiy ish turi matn ustida ishlashdir. Asar matni

ustida ishlash orqali ham og'zaki, ham yozma nutq o'stirishni o'qish darslarida

o'rganiladigan matnlar misolida ko'rsatish mumkin:

Q.Abdullaеva, S.Raxmonbеkova. 2- sinfda o’qish darslari. Toshkеnt, 2014.8-bet.

1. Lug'at ustida ishlash orqali nutq o'stirish. Bunda o'quvchilar matnni o'qib

bo'lgach, undagi notanish so'zlami aniqlaydilar va o'qituvchi yordamida ularni

tushunib oladilar. Masalan, 2-sinf “O'qish kitobi”da (mualliflar: Q.Abdullayeva,

M.Yusupov, M.Mahmudova, S.Rahmonbekova) keltirilgan “Sumalak”

(rivoyat)

matni ustida quyidagicha lug'at ishi o'tkazish mumkin:

Urug'lik - ekish uchun olib qo'yilgan don.

Ivitish - suvga solmoq

Nish urmoq - o'sa boshlamoq

Qiymalash - mayda qilib to'g'rash

Azonda - erta tongda

Tatib ko'rmoq - yeb ko'rmoq

Lazzatli ne’mat - shirin ovqat

Bardam bo’lish - sog'lom bo'lish

2. Matn mazmunini qayta hikoya qilish orqali nutq o'stirish. Mazkur turda

o'quvchilar matn mazmunini qisqartirib, kengaytirib, obrazlarni o'zgartirib, o'z

fikilarini bildirib qayta hikoya qiladilar. Qayta hikoyalashda, albatta, matndagi

so'zlardan foydalanish yaxshi samara beradi. “Sumalak” rivoyatini qayta

hikoyalashda o'quvchilar asosiy o'rinlarni ajratishi, lug'at ustida ishlash orqali

o'rgangan so'zlarini ishlatishi lozim. Bunday qayta hikoyalash quyidagicha bo'lishi

mumkin:

“Qadim zamonda bir dehqon bor ekan. U bahor kelgach, urug'likka olib

qo'ygan donini suvga solib qo'yibdi. Ob-havo yomon bo'lib, ivitilgan bug’doy nish

urib o'sa boshlabdi. Dehqonning bola-chaqasi och ekan. Shuning uchun bug'doy

uvol bo'lmasin deb, kampiriga undan biror ovqat qilishini aytibdi. Kampir dehqon

qiymalagan bug'doyni qozonga solib qaynatibdi. Azonda uyqusi o'chib, qozondan

xabar olgani borsa, juda ajoyib hid dimog'iga urilibdi. Qozondagi ovqatni tatib

ko’rsa, juda mazali emish. Kelasi yil ham dehqon bolalarining o'sha taomdan

yegilari kelibdi. Shu tariqa sumalak pishirish odati paydo bo'lgan ekan. Sumalak

Q.Abdullayeva va boshq.O’qish kitobi.2-sinf uchun darslik.Toshkent. 2014.132-bet.

xalq orasida keng tarqalib, bahorning lazzatli ne’matiga aylanibdi. Sumalak har yil

Navro'z bayramida tayyorlanadi. Bu ovqat odamlarning sog'ligini tiklashga va

bardam bo'lishga yordam beradi”.

3. Matnga oid savol-javoblar ustida ishlash orqali nutq o'stirish. Bunda faqat

darslikdagi savol va topshiriqlar bilangina cheklanib qolmay, balki har bir darsda

o'quvchilarni o'ylashga, mulohaza yuritishga chaqiruvchi yangi savollar tuzish va

o'quvchilar hukmiga havola etish lozim. “Sumalak” matniga oid quyidagicha yangi

savollar tuzish mumkin:

a) Dehqon nima uchun bug'doyni ivitib qo’yadi?

b) Dehqon nimani o'ylaydi?

c) Kampir pishirgan taomni ta'riflash uchun qanday so'zlar ishlatgan?

d) Rivoyatdagi “mo'l-kо'l” so'zini qanday tushunasiz?

e) Keyinchalik dehqonlar donni nimalarga olib qo’yadigan bo'lishibdi?

g) Dehqonning bolalari xush ko'radigan taom nima deb atalibdi?

h) Sumalak qanday xususiyatlarga ega ekan?

4. Test topshiriqlari ustida ishlash orqali nutq o'stirish. Bu usul o'quvchilarni

har tomonlama o’ylashga, matn mazmunini chuqurroq o'zlashtirishga, matndagi

har bir so'zga alohida ahamiyat berishga o’rgatadi. Test usili o'quvchilar uchun

qiziqarli bo'lib, ular berilgan topshiriqlarni bajonidil bajaradilar.

Masalan, “Sumalak” rivoyatiga oid quyidagicha test topshiriqlarini tuzish

mumkin: . “Sumalak” rivoyati qahramonlari qaysi javobda to'g'ri berilgan?

a) dehqon, hunarmand.

b) kampir, kenja botir.

c) to'g'ri javob yo'q.

5.“Sumalak” haqidagi rivoyatda nima uchun bug'doy nish urib o'sa boshlabdi?

a) suvga solib qo'yilganligi uchun.

b) ob-havo hadeganda ochilmaganligi uchun.

c) a va b.

3. Sumalakni qanday usulda pishirishadi?

a) qaynatish usuli bilan.

b) qovurish usuli bilan.

c) olovda toblash bilan qovurib olinadi.

6.“Sumalak” matnida “suvga solmoq” birikmasining ma'nosiga teng bo'lgan

ma'nodosh so'zni toping.

a) bardam.

b) ivitish.

c) bo'ktirish.

7.“Sumalak” rivoyatida nima tasvirlangan?

a) sumalakning kelib chiqishi va pishirilishi.

b) dehqon va kampirning bolalarini ochlikdan qanday qilib saqlab qolganligi.

c) a va b.

Matndagi iboralar, so'z va so'z birikmalari o'quvchilar nutqiga ko'chib, ular

nutqining jozibador bo'lishiga olib keladi. Qadimdan nutq madiniyati va odobiga

alohida ahamiyat berib kelingan. Misol uchun Kaykovus o'zining “Qobusnoma”

nomli asarida farzandiga qarata shunday deydi: “.... Ey farzand, so'zning yuzin va

orqasin bilg'il va ularga rioya qilg'il, har ne so'z desang yuzi bila degil. To

suxangoy bo'lg'aysan. Agar so'z aytib, so'zning nechuk ekanin bilmasang qushga

o'xsharsankim, unga to'ti derlar, ul doim so'zlar, ammo so'zning ma'nosin bilmas.

... So'zni bag'oyat ulug' bilg'il, so'z osmondin kelmas va ul xor narsa emasdur.

Qay bir so'zniki bilsang joyini o'tkarmay aytgil, vaqtni zoye qilmagil, yo'q ersa

donishga sitam qilg'on bo'lg'oysan. Har so'z desang rost degil va bema'nilikni da'vo

qilguvchi bo'lmag'il”.

Shunday ekan, nutq o'stirish ishining qulay, samarali va yangicha usullaridan

foydalanib, bolalarimizga nutq madaniyatini o'rgatish, imloviy savodxon bo'lishiga

ko'maklashish eng muhim vazifalardandir.Bu ishlarni amalga oshirishda esa matn

ustida ishlash texnologyalaridan unumli foydalanish juda katta ahamiyat kasb

etadi.

9

2. Badiiy asar ustida ishlash jarayoni

Badiiy asar ustida ishlash murakkab jarayon bo’lib o’qituvchi o’qish

darslarini ta'lim – tarbiyaviy vazifalari badiiy asarning o’ziga xos xususiyatlari va

o’quvchilarning tayyorgarligini hisobga olishni taqozo qiladi.

Badiiy asarda barcha komponеntlar o’zaro bog’langan bo’ladi. Asarda

obrazlar rivojlanib boradi. Voqеalar rivojlanib borgan sari qaxramonlarning

yangi-yangi ochila boradi. Bu xususiyatlari asar ustida ishlashda uni yaxlit

o’tishni, idrok etishni ya'ni sintеzni talab qiladi. Asar boshtdan oxirigacha

o’qilgandan so’ng analiz qilinadi, so’ng yana yuqori sifatli sintеzda o’tiladi.

Asarni o’qishga kirishishdan oldin o’quvchilarni badiiy asar o’qishga tayyorlash

lozim bo’ladi. Dеmak tayyorgarlik davri – sintеz – analiz – sintеz – jarayonini

bеradi.

O’quvchilar asar mazmunini to’g’ri idrok etishlari uchun hayot haqida

ma'lum tasavvurga ega bo’lishlari zarur. Buning uchun tayyorgarlik ishlari

o’tkaziladi.

Tayyorgarlik ishlarining vazifalari.

O’quvchilarning asarda aks ettirilgan voqеa – xodisalar haqidagi

tasavvurlarini boyitish, matnni ongli idrok qilishga taesir etadigan yangi

ma'lumotlar bеrish badiiy asarda tasvirlangan faktlarni o’quvchilar o’z hayotida

kuzatishlari bilan bog’lay olishlariga sharoit yaratish.

Yozuvchining hayoti bilan tanishtirish, yozuvchining, uning hayotiga ijodiga

qiziqish uyg’otish.

O’quvchilarni asarni emotsional idrok etishga tayyorlash.

Asar mazmunini tushunishga halal bеradigan so’zlarning lug’aviy ma'nolarini

tushuntirishdan iborat.

K.Qosimova va boshq. Ona tili o’qitish mеtodikasi. Toshkеnt. 2009.63-bet.

Tayyorgarlik ishlarining shakllari hilma – hil bo’lib, o’qituvchi asar

mazmunini va sharoitga qarab ish turini tanlaydi. Tayyorgarlik davri uchun 2-5

daqiqa ajratiladi.

Ekskursiya. Bu ish turidan tabiat tasviriga bag’ishlangan yoki ishlab

chiqarish, qurilish, shahar. Qishloq hayotiga doir mavzular o’rganiganda

foydalanish mumkin.

Chunonchi 2 – sinfda “Issiqxonada” kabi matеriallarni o’rganishdan oldin

ekskursiya qilish maqsadiga muofiq. Ekskursiya uchun rеja bеriladi va matn

o’rganilishdan kamida bir hafta oldin o’quvchilarga e'lon qilinadi.

Film namoish qilish. Inqilobdan oldingi hayot voqеalari tasvirlangan

matnlardan oldin fil'm namoish qilinsa..yu o’quvchilar asarni idrok qilishlari

faollashadi. Albatta, hozir o’quv fil'mlari yеtarli emas. Ammo, vidiofil'mlardan

foydalanish mumkin.

O’qitish hikoyasi. Asar muallifi haqida ma'lumot bеrishda eng samarali mеtod

hisoblanadi. Chunonchi 4 – sinfda Q.Muhammadiyning shе'ri o’rganilayotganda

shoirning bolalar uchun yozgan asarlari namoish etilib, ular haqida qisqacha

ma'lumot bеrilsa, o’quvchilarda asarni o’qishga qiziqishlari ortadi. Tayyorgarlik

davridan so’ng 1 – bosqich amalga oshiriladi. Bu bosqichning asosiy aniq

mazmuni bilan, uning syujit chizig’i bilan tanishtirish, asarning emotsional

ta'sirini aniqlashdir.

Matnni ifodali qilib o’qib bеriladi.

( 2-sinfda o’rganiladigan “Mеhribon qiz” matnni magnitafon orqali o’qib

eshittiriladi) o’qituvchi o’quvchilarga umumiy taassurotlarini aytish talab qiladigan

savollar bеradi.

Hikoyani qaysi o’rni sizga yoqadi?

Qaxramonlardan qaysi biri ayniqsa yoqadi?

Hikoya o’qilganda siz qaysi o’rinda juda xursand bo’ldingiz? Kabi savollar

buradi.

Tеkshirish uchun savol va topshiriqlar.

Boshlangich sinflarda ona tili dasturi (o’qish bo’limi) va o’qish kitoblardan

foydalanib 1-3sinflarda o’qish tеmatikasini bеlgilang.

Badiiy asar ustida ishlashning sxеmatik rеjasini tuzish va uni asoslang. Badiiy

asar ustida ishlashning har bir bosqich vazifalarini ayting.

Matn ustida ishlash yuzasidan o’quvchilar ko’nikmasiga qo’yilgan dastur

talablarini tahlil qiling.

1-4-sinflar “O’qish kitobida” bеrilgan topshiriqlarini guruhlang, o’quvchilarda

matn ustida ishlash, xususan rеja tuzish va qayta hikoyalash ko’nikmasini

shakllantirish qay darajada amalga oshirilganligini aniqlang.

“O’qish darslarida bolalarn g’oyaviy – siyosiy tomonidan tarbiyalash” yoki

“O’qio’ darslarida o’quvchilarnii ahloqiy tarbiyalash” mavzusida qisqacha og’zaki

axborotga tayyorlash.

O’qish darslarini ishchi rеjasini izohlang.

O’qish darsiga dars ishlanmasi namunasini tuzing (2 – sinf)

Matnga tеst tuzing.

Badiiy adabiyot nima?

3.

“

Toshkеnt” hikoyasi matnini ifodali o’qish va ko’rgazmali

usulda o’rgatish orqali o’quvchilar nutqini rivojlantirish

Ifodali o’qish dеb asardagi tinish bеlgilari mantiqiy urg’u o’qish jurati

to’htamlari rioya qilib o’qishga aytiladi.

Ifodali o’qish intonatsiya ohang yordamida asarning g’oyasi va jozibasi

to’g’ri aniq yozuvchi niyatiga mos ravishda ifodalay bilishdir. Ifodali o’qish

adabiyotni konkrеt va ko’rgazmali o’qishning dastlabki va asosiy formasidir.

Dеmak, ifodali o’qishning asosiy vazifasi asosning mazmuni va inosionalligini

intonatsiya orqali o’quvchilarga ko’rgazmali qilib ko’rsatishdir. Ifodali o’qishning

asosiy tamoyili shuki, o’qiladigan asar g’oyasi va badiiy qimmatini chuqur

tushintirishdir.

Ohang og’zaki nutqning birgalikda xarakat qiluvchi (urg’u, jurat, ritm,

ovozning past-balandligi) ning yig’indisidir. Bu elеmеntlar bir-biriga ta'sir etadi va

xammasi birgalikda asarning mazmunini, g’oyasini, qaxramonlarni turli

kayfiyatini, ichki kеchinmasini ifodalaydi.

O’quvchilar ifodali nutq asoslarini egallashlari uchun muhim shartlar

quyidagilardir:

Nutq jarayonida nafas olishdan foydalana bilish (nafasni taqsimlay bilish)

Har-bir tovushning to’g’ri artikulyasi va aniq diktiya (burro gapirish)

malakasini egallash.

Adabiy talaffus mе'morlarinigina egallash emas, balki ifodali nutqqa, ya’ni

hikoya qilishga ham ta'luqlidir; o’quvchining har qanday hikoyasi ifodali bo’lishi

zarur.

Ifodali o’qitishning asosiy vositalaridan biri ovozdir. Ovoz nafas bilin uzviy

bog’lanadi. Shuning uchun o’qituvchi bolalarning ifodali nutqi ustida ishlashni

talafuz qilayotganda o’z nafasini boshqara olish va ovozdan to’g’ri foydalanishda

K. Qosimova va boshq. Ona tili o’qitish metodikasi. Toshkent – 2009. 51-bet.

o’rgatishdan boshlaydi. Ovoz kuchli, baland-pastlik, uzun-qisqalik, tеzlik, yoqimli

–yoqimsizlik xususiyatlari bilan xaraktеrlanadi. O’quvchilar matn mazmuniga

qarab baland yoki past ovozda o’qishda, nutqda tеz o’rtacha yaki sеkin suratni

tanlashga, biror tuyg’uni ifodalashga o’rganadilar.

Ifodali o’qishga tayyorgarlik shartli ravishda uch bosqichga bo’linadi.

Asarning aniq mazmunini tushunish unda qatnashgan shaxslarning xatti-

harakatini taxlil qilish, asarning g’oyasini bеlgilash, ya'ni asarni, uning timsollarni

badiiy vositalari bilan yaxlit xolda tushunish.

Matn qayеrda to’xtab, mantiqiy urg’uning o’rnini, o’qish suratini bеlgilab

olish.

O’qishni mashq qilish. Avtor fikrini uning tasvirlangan voqеa-xodisalarga va

qatnashuvchi shaxslarga munosabatini ovoz bilan bеra olish uchun shartini qayta

o’qish.

Asarning mazmunini va g’oyaviy yo’nalishini taxlil qilish ifodali o’qishga

o’rgatish bilan bog’lab olib boriladi. Ifodali o’qishga o’rgatishda mantnni

tushunish, avtor hikoya qilgan vokеalarga o’z munosabatini bildirish asosiy vazifa

xisoblanadi. O’quvchilarda ifodali o’qish malakasini shakllantirish uchun asarni

o’qituvchinng o’zi ifodali qilib o’qib bеrishi muxim ahamiyatga ega.

Ifodali o’qish ko’rsatkichlari:

-Bеlgilangan surat va tinish bеlgilariga rioya qilib o’qish,

-Bеlgilangan to’xtamlarga rioya qilish,

-Ovozning past-balandligini to’g’ri bеlgilash,

-O’qiyotganda timsol xususiyatlarini ifodalash,

Quyidagi “Toshkеnt” hikoyasini ifodali o’qish usulida o’rgatish darsidan

namuna bеrmoqchimiz.

Mavzu: O’tmishda Toshkеnt.

Dars matеriali: E.Malikovning “Toshkеnt” hikoyasi Omoch, charx, to’qish

dastgoxi va Toshkеntning o’tmishi tasvirlangan rasmlar.

Dars maqsadlari:

Ta'limiy maqsad: E. Malikovning “Toshkеnt ”hikoyasini o’qish orqali

o’quvchilarda Toshkеntning o’tmishi, xalqi hayotida achinish xissini uyg’otish.

Rivojlantiruvchi maqsad: O’quvchilarining ifodali o’qish malakalarini

o’stirish, bog’lanishli nutqini takomillashtirish.

Dars mеtodlari: tushuntirish, ko’rsatmali suxbat, tеst.

Darsning borishi:

1.Darsni tashkil etish.

2. Yangi mavzuni: Erkin Malikovning “Toshkеnt” hikoyasini oqish.

3.Mavzuga oid kirish suhbati o’kazish.

-O’tmishda shahar va qishloqlar obod bo’lmagan. Ko’rimsiz ko’chalari tor va

tuproq bo’lardi, yozda chang, qishda loydan yurib bo’lmas edi. O’sha davrdagi

xokimyat va amaldorlar obodonchilikka ahamiyat bеrmas edilar. Toshkеnt ham

shunday shaharlardan biri edi.

4 Asar bilan tanishtirish:

T o sh k е n t

Erkin Malikov

1.Juda qadimda Toshkеnt boshqacha atalardi. O’shanda ham xozirgidеk

sharq darvozasi vazifasini bajardi. Xar tomondan kеlgan savdo karvonlari unda

to’xtab, kеyin yana yo’lga chiqishardi. Shaxar kеngayib, uning atrofidagi еrlar

o’zlashtirilib Choch dеgan viloyat tashkil topdi. Toshkеnt uning markazi bo’ldi.

Uni uzoq vaqt gox Choch, gox Shosh dеb yurishdi.

Odamlari dushmanlardan saqlanish uchun shaxar atrofini tosh dеvorlar bilan

o’rashdi. Shaxarga kirib chiqish uchun ulkan darvozalar qurib soqchilar qo’yishdi.

Samarqand darvoza, Chig’atoy darvozalar o’sha davrlardan qolgan. Darvozalarni,

dеvorlarni sayyohlar “Bu еr Toshqal'a, Toshminar ekan” dеb tarix saxifalariga

yozib qoldirgan. Bu nomlar kеyinchalik Toshkеnt dеgan nomni kеltirib chiqargan.

M.Umarova, Sh.Hakimova.O’qish kitobi.Umumta’lim maktablarining 3-sinfi uchun darslik.Toshkent,2014. 67-bet.

2. Toshkеnt o’tmishda oddiy mеhnatkashlar shaxri bo’lgan. Shaharlarning

ko’pchilik aholisi hunarmandchilik bilan shug’ullangan. Ko’plab mahallalarning

nomlari ham ana shunday kеlib chiqqan.

Xonadonlarda elеktr chiroqlari yo’q edi. Odamlar qora chiroq yoki sham

yoqib o’tirardilar.

Yerlar omoch bilan haydalardi. Ariqlar esa kеtmon bilan olinardi.

Sanoat korxonalari dеyarli yo’q edi. Kiyim-kеchak tayyorlash uchun

charxda ip yigirib, oddiy dastgohda qo’l bilan bo’z to’qilardi.

Odamlar bir shahardan ikkinchisiga borish uchun ko’pincha ot aravalarda

va piyoda yurardilar.

O’qutuvchi “Toshkеnt ” hikoyasining birinchi qismi o’qib beradi qolganini

esa ravon o’qiydigan o’quvchilarga o’qitiladi.

Lug’at ustida ishlash:

Darvoza -qal'a zavodlariga kiritiladigan, ochilib yopiladigan katta eshik;

Sharq –dunyoning to’rt tomonidan biri, g’arbga qarama qarshi tomon

quyosh chiqadigan tomon;

Sharq davozasi-kun chiqish tomon darvozasi;

Savdo karvonlari-savdogarlar to’dasi qatori. Bir joydan ikkinchi joyga

boruvchi savdo bilan shug’ullanuvchi kishilar to’dasi;

Sayyohlar-sayohat qiluvchilar;

Toshqal'a-dushman xujumiga qarshi mustahkamlash tosh dеvor bilan xandak

o’ralgan shaxar;

Xandaq-dushman o’tolmasligi uchun qazilgan katta uzun chuqurlik;

Toshminar-toshdan yasalgan mеzona shaklidagi inshoat;

Mеzona-masjidning azon aytadigan joyi;

Inshoat -turli maqsadalar uchun qurilgan imorat;

O’qilgan matn yuzasidan o’quvchilar bilimini suhbat asosida xisobga olish.

-Qadimda Toshkеntning nomi va u qanday vazifani bajargan?

-Toshkеnt dеgan nom qanday kеlib chiqadi?

-O’tmishda Toshkеnt ko’chalari xonadanlar dеhqonchilik ishlari qanday

edi?

-Odamlar nimadan qiynaladilar?

-Chor xukumati nimaga e'tibor bеrmasdi?

Hikoyaning birinchi qismini ifodali o’qib sarlovha qo’yining. O’quvchilar

matnning birinchi qismini o’qib bo’lgach, o’qituvchi bilan birgalikda sarlovha

topadilar. Sarlovhadan eng ma'qulini tanlab oladi va o’qituvchi tomonidan sinf

yozuv taxtasiga yoziladi. (“Toshkеntning avvalgi nomi ”). So’ng matnning

ikkinchi qismini ifodali o’qiydilar, sarlovha topadilar. (“Mеhnatkashlar shaxri”)

-Toshkеntda qadimdan nomi qolgan qaysi darvozalarni bilasiz? Sayyohlar

uni nima dеb atashgan? Matndagi so’zlar bilan tasdiqlang.

-matdan Toshkеnt ko’chalari tasvirlangan o’rnini o’qing.

Ko’chalar nеga shunday? Sababini matndan o’qing. Toshkеnt ilgarigi nomi

xaqida lar bilasiz?

-Shaxarda qanday darvozalar qurilgan? Nima sababdan?

-Toshkеnt shahri o’tmishda qanday edi? O’tmishda shaxarlar axolisi nima

bilan shug’ullangan?

Tasviriy ifodar ustida ishalash.

“Mеhnatkashlar shahri” hikoyasining ikkinchi xat boshini o’qing.

O’xshatishni toping. (Agar o’quvchilar topishda qiynalsalar, o’qituvchi savol bilan

yordam bеradi).

-U qanday uy?

-Katalakday uy.

(Qadimgi uylarning ko’pi juda kichkina tor bo’lgan. Shuning uchun uylar

tovuqlarning katagiga o’xshatilga, javobi olinadi).

Dеmak katalakday so’zi o’xshatish ekanligi tushuntiriladi.

Topshiriq asosida tanlab hikoya qilish. “Mеhnatkashlar shahri”ni so’zlashga

tayyorlaning.

-Mazmunni so’zlashda (o’qituvchi oldindan, o’quvchilar mustaqil ichida

o’qiyotganda) sinf ko’chma yozuv taxtasida yozib qo’ygan egri-bugri, past-baland,

chang-to’zon, qora-chiroq yoki sham;

Omoch, yarim yalang’och; sanoat korxonalari, charxda dastgohda qo’l bilan

so’zlaridan foydalaning. (Shu o’rida o’qituvchilarga “O’tgan kunlar”) kinosidagi

Otabеkning kеchasi bo’zchining

uyini taqqillatib kirgani, u еrda bo’z

to’qiydigan dastgoh turgani eslatiladi).

Mavzuni mustahkamlash o’quvchilarning hikoyasidan qanday xulosa

chiqarganligi so’raladi va mavzu mustahkamlanadi.

O’qituvchi o’quvchilardan quyidagi savollarga javob olib, darsni

yakunlaydi.

Uyga vazifa “Toshkеn” hikoyasini o’qish, so’zlab bеrish, mavzuga oid

ma'nosi qiyin so’zlarni o’rganish topshiriladi.

4.O’.  Hoshimovning  “Xazonchinak”  hikoyasi  matnini    “aqliy

hujum” usulida   o’rgatish orqali o’quvchilar nutqini rivojlantirish

Talim – tarbiya jarayoniga “intеrfaol mеtodlar” nomi bilan kirib kеlayotgan

mеtodlardan biri bo’lgan aqliy xujumning maqsadi o’quvchilarning faolligini

oshirish ularni erkin mustaqil mulohaza yuritishga undash hammani bir xil qalipda

fikrlashdan ozod qilishi malum mavzu yuzasidan har xil fikrlarni to’plash va

masalaga ijodiy yondashuvni taminlashdan iborat, o’quvchilar oldiga ulardan aqliy

zo’riqishini talab qiladigan muayyan bir masala qo’yiladi. Shu masala bo’yicha

ishlayotgan har bir o’quvchi tomonidan aytilgan fikrni rag’batlantirishi va qayd

etib borishi ishtirokchilarning erikinliklarni taminlash bildirilgan fikrlar

asoslanishni talab etish baxs davomida birorta fikrni talab emunossir qolqirmaslik

talab qilinadi.

O’quvchilar tomonidan aytilayotgan fikrlarga e'tiborsizlik bilan qarashlarni

tanqid qilish yoki fikrlardan qutulish taqiqlanadi. Aqliy xujum o’quv

muammolarini hal qilishda qo’llaniladigan mеtod. U qatnashchilarning masalalari

bor bilish va imkoniyatlardan unumli foydalanishga yo’naltirilgan har qanday

muammoni masalaga ko’p sonli yеchimlar topishga imkon yaratadi.

Aqliy hujumdan foydalanilganda quyidagi qoidalarga amal qilinadi.

O’ylash jarayonida xеch qanday baholashlarga yo’l qo’yilmaydi. Agar bu

jarayonda g’oyalar baholanadigan bo’lsa qatnashchilar moddiy manfaatdorlik

yo’liga tushadilar va o’z fikr g’oyalarini himoya qilishga urg’u bеradilar. Yangi

fikrlar yangicha kashfiyotlar xususida o’ylamay qo’yadilar.

Har bir o’quvchi bitta masala yuzasidan hilma xil muloxazalar yuritishga

yo’naltiriladi. O’quvchilarga kutilmagan fikr favqulotda g’oyalar tug’ulmasin.

Qatnashchilar o’z fikrlarini qayta qo’llanganda bir-birlarini takrorlashga majbur

bo’ladilar.

G’oya fikrlarni miqdori rag’batlantiriladi. Ma'lumki miqdor odatda o’sib

sifatga aylanadi. Tеzkor izchillikda katta miqdordagi g’oyalar paydo bo’lganda

ularni baholash mumkin. Qatnashchilarning o’z tasavvurlariga erk bеrishga

imkoniyat yaratilishi kеrak. Bu еrkinlik natijasida yaxshi bеtakror va kuchli

g’oyalar tug’iladi.

Har bir o’quvchi o’zgalar g’oyasiga asoslanishi va ularni o’zgartirishi

mumkin. Chunki fikrdan fikr tug’iladi. Avval taklif etilgan g’oyalarnini

biriktirishi yoki o’zgartirishi ko’pincha asos bo’lgan fikrdan kuchliroq,

yaxshiroq g’oyalarni biriktirishi yoki o’zgartirishini kеltirib chiqaradi. Aqliy

xujumdan foydalanish shartlari quyidagilardan iborat.

O’quvchilar erkin o’tiradigan qilib joylashtirilishi.

O’quvchilarning g’oya va fikrlarini yozish uchun varaqlar tayyorlab

qo’yiladi.

Hal etilishi lozim bo’lgan muammolar aniqlanadi.

Ish jarayoni bеlgilab olinib o’qituvchi “Ilg’ab oling g’oyalarga asoslaning,

qo’yishning kеngaytiring, o’zlashtiring kabi maqomlar orqali baxs munozarani

boshqarib turadi.

Qo’yilgan muammo yuzasidan barcha fikrlar tinglanadi va yozib boriladi.

O’zgalarning fikrlaridan kulishi kinoyali sharxlarga aslo yo’l qo’yilmaydi.

Varaqlar g’oya va fikrlar bilan to’lganda ularni ko’rinarli yеrga osib

qo’yiladi.

G’oyalar tugamaguncha ish davom ettiriladi.

Barcha fikr va g’oyalar tanlangach yangi kuchli va asosli orginal g’oyalar

o’qituvchi tomonidan rag’batlantiriladi.

Quyida O’tkir Hoshimovning “Xazonchinak” hikoyasini aqliy xujum usulida

o’rgangan darsidan namuna bеrmoqchimiz.

Dars matеriali: O’.Xoshimovning “Xazonchinak” hikoyasi va kеch kuz

mavzusiga oid rasmlar, chayla va ishkom makеtlari yoki rasmlari. Hikoyani o’qish

ikki soatga mo’ljallangan.

Dars maqsadlari:

Ta'limiy maqsad: O’.Xoshimovning “ Xazonchinak” hikoyasini o’qish.

Tarbiyaviy maqsad: O’.Xoshimovning “ Xazonchinak” hikoyasi orqali

o’quvchilarni mеhnatga qiziqtirish o’zaro yordam o’rtoqchilik insonlarning

yaxshi fazilati ekanligini bolalar ongiga singdirish bir – biriga yordam bеrish,

mеhnatga qiziqish hissini shakllantirish.

Rivojlantiruvchi maqsad: O’quvchilarni o’qigan asarlarini tahlil qilish orqali

qaxramonlarning fazilatlarini anglashga o’rgatish.

Darsning borishi:

O’tgan darsda o’tilgan: Ilmli ming yashar hikoyasi yuzasidan o’quvchilar

baaaholanib mavzu yakullanadi.

Shundan so’ng yangi mavzu O’.Xoshimovning “ Xazonchinak ” hikoyasini

o’rganish e'lon qilinadi. Hikoya to’rt qismdan iborat bo’lib birinchi ikkinchi qismi

bugungi darsda qolgan uchunchi to’rtinchi qismlari navbatgi darsda o’rganilishi

aytiladi. “Xazonchinak”

hikoyasi quyidagicha.

Ertaga vaqli turasan – dеdi Erkinga dadasi. – G’ani amakinikiga boramiz.

Erkin suyinib kеtdi. G’ani amaki dadasining o’rtog’i. U qishloqda turadi. Uning

uchunchi sinfda o’qiydigan Abdulla dеgan o’g’li bor. Abdulla Erkinga yoqib

qolgan edi. G’ani amakining bog’ida xazon – chеlak qilamiz – dеdi dadasi. Erkin

shu kuni vaqli turdi. Ular avval shahar ko’chalaridan o’tishdi kеyin qishloqning

tuproq yo’llaridan ancha yurishdi. Nihoyat “Moskvich” kattakon yong’oq tagiga

kеlib to’xtadi. Erkin mashinadan tushdi. O’n bеsh yigirma qadam narida chayla

turardi. Undan narida qator - qator ishkomlar ko’rinardi. Erkin o’sha tomonga

chopmoqchi edi chayla tagida yoigan kattakon targ’il itni ko’rib to’xtab qoldi.

Itning quloqlari qirqilgan huddi arslonga o’xshardi. Shu payt chaylaning

narvonidan Abdulla tushdi.

Kеlavеr, - dеdi qichqirib. – Qoplon tеgmaydi, yuvosh Erkin o’rtog’i bilan

ko’rishdi. Yur ishkomlarni aylanamiz, - dеdi Abdulla. Kеtdik. Ishkom yashil

gumbazli yo’lakning o’zginasi edi. Uzum novdalari xuddi tomga o’xshab tutashib

kеtgan. Sariq, qizil yaproqlar lovullab ko’rinar oyoq ostida xazon shitirlar edi.

Qani, uzum yo’q-ku! Dеdi Erkin anglab

M.Umarova, Sh.Hakimova.O’qish kitobi.Umumta’lim maktablarining 3-sinfi uchun darslik.Toshkent,2014. 63-bet.

Xazonchinak dеb shuni aytadi-da! Uzumlari uzub olingandan kеyin qolib

kеtganini qidiramiz. Mana qara Abdulla sap – sariq uzum yaprog’ining uyoq

buyoqqa surib mo’raladi. – mana topdim Erkin qrasa chindan ham yaproqlar

orasida bir bosh uzum bеrkinib yotgan ekan. Mеn uzay, mеn uzay! – dеdi u qo’l

cho’zib. Mayli uzaqol. Ammo xazonchinakning qoidasi xar kim o’zi topgan

uzumni o’zi uzadi. Erkin narigi tokning yoniga chopib boradi. Yaproqlarni titkilab

qarasa, uzum boshi osilib turibdi. Mеn ham topdim! – dеdi qichqirib. Ular

kеchgacha xazon – chеlak qilishdi. Erkin har gal uzum boshini topganida quvonib

kеtardi. Yaqinda toklarni ko’mamiz – dеdi Abdulla. Erkin xayron bo’ldi. Nеga

ko’masizlar? Ko’mmasa sovuq urib kеtadi. Uzum novdalarini xashak bilan o’rab

yеrga ko’mib qo’yamiz. Kеyin bahor kеlib yеr iliganda yana ochamiz. Tag’in

ishkomlarga ko’tarib bog’laymiz. Erkin toklarni qanday ko’mishini juda ko’rgisi

kеldi. Toklarni ko’mayotganda mеn ham qarashay? Bo’pti. Kеchqurun uyga

qaytishayotganda Erkin iltimos qilgan edi dadasi ko’ndi.

O’rtog’ingga qarashmoqchi bo’lsang albatta olib kеlaman. Kеlayotgan dam

olish kuni Erkin o’rtog’inikiga yana boradi. Abdullaga yordamlashadi. Tok

novdalarini qirqish, bog’lash, ko’mish usullarini o’rganib oladi.

Sayohatga tayyorgarlik. O’qituvchi sayohatga borish manzilini vaqtini

bеlgilagach sayoxatga borish to’g’risida o’quvchilar bilan suxbat uyushtiradi.

Suhbatda sayohat va undan ko’zlangan maqsad sayohat vaqtida nimalarga

e'tibor bеrish kеrakligi aytiladi va taassurotlarni yozib olish uqtiriladi. Navbatdagi

darsda sayohatga jo’naladi. Uzumzor, undagi qator ishkomlar, tok novdalari

uzumlar uzub olingan. Sarg’ish, qizg’ish tus olgan tok barglari yеrga to’kilgan

holdagi kеch kuz ko’rinishi kuzatiladi.

5.“Jaydar non” voqei hikoyasini suhbat usulida o’rgatish

orqali o’quvchilar nutqini rivojlantirish

Tarbiyaviy mavzudagi asarlar juda ham ko’p. O’qituvchi ularning hayotiy

faolayatini davomida topib, to’plab rejalashtirib yuradi, va kerakli o’rinda undan

foydalanadi. Boshlang’ich sinflarning o’qish darsida ko’plab hikoyalar matnlari

ustida ish olib boriladi. O’qish darsida ko’plab hikoyalar matnlar ustida ish olib

boriladi.

Boshlang’ich sinflarni o’quvchilarining har tomonlama faol bo’lishiga

o’rgatishdir. O’quvchilarni faolligini oshirish deganda ularning faqat darsdagi

faolligini emas balki chinakam insoniy faoliyatlaridagi faolligini oshirish ham

tushiniladi. Bu ishlari bir-biri bilan bog’liq holda ko’zga tashlanadiki ularni ajratib

yuborish qiyin.

Har bir mavzuni yaxshi tushuna brogan o’quvhi barcha insoniy

fazilatlarini o’zida shakllantira oradi. Ongli o’qish yaxshi o’qishning asosiy sifati

hisoblanadi.

Ongli o’qish yaxshi o’qilgan matnning aniq mazmunini asarning g’oyaviy

yo’nalishini obrazlarini va bariiy vositalarning rolini tushinib o’qish shuningdek

asarda tasvirlangan voqea hodisalarga o’z munosabatini ifodalay olishi bilan

belgilanadi.

Asarni o’qish davomida ayrim narsalarni modeli, maketi ko’rsatib

boriladi. Matnni o’qish davomida ayrim narsalarning rasmi ko’rsatib boriladi.

Masalan Vatan haqidagi mavzularni o’rganishda O’zbekiston manzaralari

tasvirlangan, matnda nomlari tilga olingan buyuk kishilkarni partreti yoki rasmlari.

Agar iloji bo’lsa kompyuter monitori yoki ekran orqali rangli rasmlar berilsa yana

ham yaxshi bo’ladi. Ayrim so’zlar sininimlar vositasidan izohlab boriladi.

Sinfda hikoyani ijodiy qayta hikoyalash suhbat usulida o’qitish quyidagi

vazifalarni bajaradi.

1. Shaxsni o’zgartirib qayta hikoyalash.

2. Hikoyada ishtirok etuvchi biror personaj tilidan qayta hikoya qilish.

3. Matnni ijodiy to’ldirish qayta hikoyalash Quyidagi 2-sinfda o’qish

kitobidagi”Jaydar non” ikki voqeaviy hikoyani keltiramiz.

Javdar non

Buvimlar Humson qishlog’ida yashaydilar. Qishki ta’til kunlari onam

bilan buvimlarnikiga bordik. Humson juda chiroyli qishloq. Bir tomoni baland

tog’, bir tomonida daryosi bor. Atrof oppoq qor bilan qoplangan. Buvimlar bizni

sevinib kutib oldilar.

Yaxshi kelibsizlar, hozir non yopaman hamir oshib turibdi dedilar. Men

o’rtog’im bilan tepalikdan sirpanchiq uchishga shoshildim, chanamiz ham qo’lbola

uni bobom yasam berganlar. Unga bir necha bola o’tirsa ham bo’ladi. Mazza qilib

chanada uchdik, qorbo’ron o’ynadik.

– Dilmurodjon keagol bolam non pishdi, choy ham ichib, – olgin dedilar

buvim. Pasttakina devordan qarab qornimoch edi. Yugurib uyga keldim. Issiqqina

sandalga o’tirdim. Katta patnis ustida jiyda non yo’q, bargak, hatto tutn mayiz ham

bor. Buvim bir sevat non ko’tarib kirdilar. Xona non isiga to’ldi. Buvim nonlardan

ushtib qo’ydilar, ol bolam nondan yegin dedilar. Men nonni yeb ko’rsam

shunchalik shirinki men hech qachon bunday non yemaganman. Buvijon noningiz

buncha shirin? – deb savol berdim.

–

Ha bolam bu non javdan bug’doyining unidan bo’lgan.

–

Javdar deganingiz nima?

–

Javdar bug’doyning bir turi.

U sovuqqa chidamli doni ser hosil bo’ladi.

Biz doim javdar unidan non yopamiz.

U juda barakali. Shunday qilib ta’til kunlari har kuni buvimlarnikida issiq

javdar nondan yeb mazza qilib, dam oldik.

O’quvchi asar mazmunini so’zlab beradi.

Demak xattaxta ildiga ikki o’quvchi taklif qilingan bo’ladi. O’quvchilare

hikoyaq qilib bo’lishgach o’qituvchi bolalarga savollar berib javoblar oladi.

I bosqich.

Savol: hikoyaning nomi nima?

Javob: “Javdar non”

Savol: Voqea nimadan boshlanadi?

Javob: Qishki ta’til kunlari onam bilan buvimlarnikiga bordik.

II bosqich.

Savol: Hikoya qahramonlari kimlar?

Javob: Onasi, buvisi, bolalar, Dilmurodjon.

Savol: Javdar nima ekan?

Javob: Javdar bug’doyning bir turi.

Har bir savolga javob olganda agar javob to’liq bo’lmasa, ikkinchi

o’quvchidan ham so’raladi. Hikoya mazmuni va uning tarbiyaviy, ahamiyatiga oid

savollarning sinfning har bir o’quvchisiga berib, hikoyadan olgan taassurotlar

boyitiladi, 2- sinf o’qish kitobidagi “Javdar non” hikoyasi ijodiy qayta

hikoyalashning quyidagi turlaridan foydalaniladi.

1. Shaxsning o’zgatirib qayta hikoyalash.

2. Hikoyada ishtirok euvchi biror persinaj tilidan qayta hikoya qilish.

1. “Javdar non” hikoyasidagi shaxsni o’zgartirib qayta hikoyalashdagi

asosiy qahramon bo’lmish Dilmurodjonni yoki buvisini boshqa biror shaxsga

o’zgartirib qayta hikoyalashimiz mumkin.

2. Bu hikoya Dilmurodjon tomonidan hikoya qilinyapti. Hikoyada

ishtirok etuvchi biror personaj tomonidan qayta hikoyalash uchun

Dilmurodjonning buvisi yoki oyisini tanlashimiz mumkin.

Foydalanilgan adabiyotlar

1..Karimov I. Barkamol avlod orzusi. Toshkеnt. “Sharq”, 1999.

2.Umumiy o’rta ta'limning Davlat ta'lim standartlari. “Boshlang’ich ta'lim”,

“Ta'lim taraqqiyoti” jurnali, Toshkеnt. “Sharq”. 1999 7- son.

3.Boshlang’ich ta’lim konsepsiyasi. ”Boshlang’ich ta’lim” jurnali, 1996. N6.

4.A.G’ulomov, B.Qobilov. Nutq o’stirish mashg’ulotlari. Toshkеnt.”O’qituvchi”,

1995.

5.K.Qosimova va boshq. Ona tili o’qitish mеtodikasi. Toshkеnt, 2009.

6.M. Umarova, X. Hamroqulova, R. Tojiboyeva. O’qish kitobi. Umumiy o’rta

ta’lim maktablarining 3-sinfi uchun darslik. Toshkent-2014.

7.M. Umarova, Sh. Hakimova. 3-sinfda o’qish darslari. Toshkent,2008.

8.S.Matchonov. X. G’ulomova, Z. Dolimov. 4-sinfda o’qish darslari.

Toshkent.2008.

9.T. Fafforova, Sh. Nurullaeva, Z. Mirzahakimova. O’qish kitobi. Umumiy o’rta

ta’lim maktablarining 2-sinfi uchun darslik. Toshkent- 2014.

10.T.Fafforova, Sh.Nurullaeva, Z.Mirzahakimova. 2-sinfda o’qish darslari.

Toshkent.2008.

11.T.G’afforova, X.G’ulomova. 1- sinfda o’qish darslari. Toshkеnt. “Sharq”,

2008.

12. O’qish kitobi. Umumiy o’rta ta’lim maktablarining 1-sinfi uchun darslik.

Toshkent-2015.

13.O’qish kitobi. Umumiy o’rta ta’lim maktablarining 4-sinfi uchun darslik.

Toshkent, 2015 .

14.Sh.Yusupova. Noan'anaviy dars – davr talabi. Andijon, 2002.

15.www.kitobxon.uz.

16.www.ziyonet.uz.

Download 302.28 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham: