3. a Fonetik variativlikka misol

1. Variativlik nutqiy komunikatsiyaning barcha darajalarida, turli til vositalarini bilishdan tortib, to so'zlashuvning bir tilga tegishli turli fonetik va urg'u variantlariga yo'l qo'yilishini tushinib yetishgacha bo'lgan darajalarda namoyon bo'ladi.

3. a) Fonetik variativlikka misol

Qashqadaryoda shevasi misolida

uzum - juzum

kosa - kasa

piyola - piyala

chelak - jilak

yong'oq - jong'oq

yog'di - jog'di

b) Leksik variativlikka misol

Xorazim shevasi

qapi - eshik

uchak - tom

bol - asal

gashir - sabzi

taka - yostiq

Samarqand shevasi

pashsha - chivin

piyova - mastava

kadi - qovoq

satil - chelak

lali - lagan, tovoq

5. Variativlikni nemis tilshunoslari individual nutqiy aktlar emas, balki so'zlashuvchilarning muayyan guruhiga xos bo'lgan, ijtimoiy o'zaro bog'langan til qo'llanishining shakllari va usullari deb izohlashadi.

6. Differensiatsiyasi

7. Til va nutqning ijtimoiy variativligi stratifikatsion va vaziyat o'lchoving mavjudligi bilan xarakterlanadi. Stratifikatsion ( lotincha stratum "qatlam" facere "qilmoq") variativlik to'g'ridan - to'g'ri jamiyatning ijtimoiy strukturasi bilan bog'liq bo'ladi.

8. Labov variativlik 2 xil turining "doimiy modrli" ni aniqlashga muvaffaq bo'lgan. Bir tomondan, ayrim nutqiy ko'rsatkichlar va ijtimoiy struktura va ayni nutqiy kontekstda quyi ijtimoiy tabaqaga mansub bo'lgan informantlar yuqori ijtimoiy tabaqaga mansub bo'lgan informantlarga nisbatan noadabiy shakllardan keng o'rtasidagi to'g'ridan to'g'ri bog'liqlik belgilangan bo'lsa, ikkinchi tomondan barcha informantlardan rasmiy hollarda adabiy shakllarni qo'llash ko'rsatkichini ortgani qayd qilingan. Demak stratifikatsion va vaziyatli variativlik o'rtasida chambarchas o'zaro aloqa mavjud. Shuningdek, Labov ijtimoiy variantlarni so'zlashuvchi ijtimoiy xarakteristikasining ko'rsatkichi deb ta'riflaydi.

10. Yapon tilida

O'zbek tilida ham gender variativlikka misol topishimiz mumkin. Nutqda uchraydigan shunday iboralar va so'zlar borki, ular faqat ayollar nutqiga xos yoki aksincha ayrim birliklar erkaklar nutqiga xoslangan. Masalan, erkak va ayollar tomonidan qo'llanuvchi iboralar bir-biridan tubdan farq qiladi.

Erkaklar nutqiga xos iboralar "dabdalasini chiqaraman", "yulduzni benarvon urgan", "burnini yerga ishqamoq".

Ayollar nutqiga xos iboralar "aylanay", "o'rgilay", "qoqindiq", "girgitton bo'lay".