№3-amaliy mashg‘ulot Avtomatika vositalarini shchit va pultlarga o’rnatish. Ishning maqsadi

---

№3-amaliy mashg‘ulot
Avtomatika vositalarini shchit va pultlarga o’rnatish.
Ishning maqsadi: Shchit va pultlarda avtomatlashtirish vositalarini va
asboblarni joylashtirishni ko’rib chiqish, joylashtirishga qo’yiladigan talablar bilan
tanishish.
Nazariy qism
Avtomatlashtirish vositalarini va asboblarni shchit va pultlarda texnologik
jarayon ketishi boʻyicha chapdan oʻngga qarab boshlangʻich bosqichlardan boshlab
yakunlovchi bosqichga qarab joylashtiriladi. Agar koʻp seksiyali shchitlar ishlatilsa,
unda xar seksiyada texnologik jarayonning qaysidir zvenosiga (qurilmasiga) mansub
asboblar oʻrnatiladi. Bunda, koʻp ishlatiladigan, asosiy parametrlar markazga, kam
ishlatiladiganlari chetda oʻrnatiladi. Bir seksiya ichida oʻlchov asboblari simmetrik
ravishda oʻrnatiladi.
Operator uchun optimal nazorat zonasi 1300-1650 mm, boshqarish
organlarining optimal joylashish zonasi 1100-1440 mm hisoblanadi.
Shchitning balandligi boʻyicha 2,3 va xatto 4 qator oʻlchov asboblari
joylashtirilishi mumkin. Toʻrt qator oʻlchov asboblarini 700-2100 mm. chegarada
joylashtirish mumkin. Ammo, pastki, tavsiya qilinadigan chegara 900 - 1200 mm
boʻlgani yaxshi.
Oʻlchov asboblari orasidagi masofa 40-80 mm., oʻlchov asbobidan panel
chetigacha masofa 100 mm. boʻlishi tavsiya qilinadi. Bu masofalar oʻlchov asboblari
ostidagi yozuvlarni ham hisobga oladi.
Koʻrsatuvchi asboblarni 800 - 1900 mm. balandlikda, yozuvchi asboblarni
900 - 1800 mm, rostlovchi asboblarni 900 - 1900 mm, nazorat asboblarini esa, 800
- 1600 mm balandlikda oʻrnatish tavsiya etiladi. Ramkadagi yozuvlar qisqa, aniq va
element vazifasini toʻliq ifodalashi kerak. Odatda uch panelli shchitlarni ishlatish
koʻproq tavsiya qilinadi. Ularda pastki panel dekorativ hisoblanadi, oʻrtadagi
panelga yozuvchi asboblar va boshqarish organlari, hamda, katta oʻlchamli
koʻrsatuvchi asboblar oʻrnatiladi. Tepa panelda signal armaturasini va kichik
oʻlchamdagi koʻrsatuvchi asboblarni joylashtiriladi.
Koʻp sonli nasoslar va har xil mexanizmlar elektr yuritmalarini boshqarish 
va signallash apparaturalarini operator tomonidan boshqarishni yengillatish 
uchun mnemosxemalar yaratiladi.
Shchitlarning ichki yuzalarida avtomatlashtirish vositalarini joylashtirish.
Shchitlarning ichki yuzalarida avtomatlashtirishning yordamchi vositalari
joylashtiriladi: rele, transformatorlar, elektr manbalar, yoqib oʻchirgich panellari,

---

qisqa tutashdan saqlagichlar, reduktorlar, filtrlar hamda rostlagich va funksional
bloklar.
Elektr va pnevmatik qurilmalarni ularning konstruktiv xususiyatlarini 
hisobga olgan holda joylashtiriladi. Odatda elektr jihozlar shchitlarning chap 
tomonida va pnevmojihozlar oʻng tomonida joylashtiriladi (orqa tomonidan 
qaraganda).
Jihozlar shchit asosidan quyidagi balandlikda oʻrnatiladi:
-transflrmatorlar, manbalar, yuritgichlar, shchitning yorituvchi lampalar,
qoʻngʻiroqlar 1700-2000mm,
-rostlagichlar, funksional bloklar, rels 600-1800mm,
-Yoqib-oʻchirgichlar, avtomatlar, razetkalar 700-1700mm,
-Manometrlar 700-1800mm,
-pnevmatik manba jihozlari-reduktor, filtr 300-700mm,
-kommutatsion qisqichlar (k3) 350-1900mm,
-havo kollektori 250-500mm.
Shchitlarga elektr manba manba shchiti ESHP-2m orqali beriladi. Unda
odatda 2ta paket oʻchirgich va 4ta qisqa tutashdan saqlagich boʻladi.
Havo manbai odatda 1 20 nishab bilan havo kollektori orqali beriladi 
(dy=20-
50mm). Odatda kollektor oxirida yigʻilgan kondensatni tushirib 
yuboruvchi qurilma oʻrnatiladi.
Eni 600mm boʻlgan shchitlarda 4ta havoni tayyorlash qurilmasi, 800mm likda
5ta va 1000mm da 6ta qurilma boʻlishi mumkin.
Kommutatsion qisqichlarning (K3) sonini va joylashish joyini aniqlash.
Kommutatsion qisqichlar ichki va tashqi elektr jihozlar simlarini ulash uchun
ishlatiladi. Shuningdek, shchitning har xil seksiyalarida joylashgan yoki har xil
shkaflarda joylashgan qurilmalarni ulashda ishlatiladi.
Shchitning bir seksiyasida joylashgan qurilmalarni ulashda kommutatsion
qisqichlardan foydalanilmaydi. Shuningdek termoparani ikkilamchi oʻlchov
asbobiga ulashda ham kommutatsion qisqichlar ishlatilmaydi.
Kommutatsion qisqichlar odatda shchitning umumiy koʻrinishida, orqa
tomondan koʻrinish (montaj-kommutatsiya) chizmasida koʻrsatiladi. Kommutatsion
qisqichlar sonini prinsipial elektr chizmalardan va oʻlchov asboblarining texnik
xarakteristikalaridan olinadi.
Qisqichlar odatda gruppalanadi: agregatlar boʻyicha oʻlchash, rostlash,
boshqarish va signallash tizimlari boʻyicha va ishlatiladigan kuchlanish boʻyicha
(36v va 220v) 220v kuchlanish bilan ishlovchi simlar qopqoqlangan boʻlishi yoki
ogohlantiruvchi yozuvlar bilan ogohlantirilgan boʻlishi kerak.
Qisqichlar guruhlarini bir-biridan erkin qisqichlar yoki markirovka qiluvchi
kolodkalar ajratib turadi.

---

Har bir qisqichlar guruxida rezerv qisqichlar hisobga olinadi. Odatda har 
6ta qisqichga 1ta rezerv qisqich, 7-16 qisqichga 2ta, 17-32 qisqichga 3ta rezerv 
qisqich hisobga olinadi.
Kommutatsion qisqichlar odatda gorizontal ravishda joylashtirilib oldi
tomondagi yoki yon tomondagi panellarga oʻrnatiladi. Oʻrnatilish balandligi 350-
800mm.
Pultlarda kommutatsion qisqichlar yon devorda 350mm balandlikda
gorizantal ravishda oʻrnatiladi.
Agar qisqichlar 2 qator boʻlsa, unda ular orasidagi masofa 200mmdan kam
boʻlmasligi kerak.
Agar shchitga impuls trubalar olib kelinsa, unda “pereborochnыy
soyediniteli” (PS)lar oʻrnatiladi. Ular (PS) shchitning yon devoriga oʻrnatiladi.
Elektr ulash simlarini tanlashda mumkin boʻlgan tok “yuklamasi” 
hisobga olinadi. Odatda polixrolvinil izolyatsiyali mis simlar ishlatiladi. 
Simlarning kesim yuzasi 0,35, 0,5, va 1mm2 boʻlishi mumkin.
Impuls trubkalar vazifasiga qarab, ichidagi moddaning kimyoviy 
xususiyatiga qarab, oʻlchov asboblariga ulanish razmerlariga qarab tanlanadi. 
Shchit ichida ham tashqi 
ulashda 
ishlatiladigan 
trubkalar 
ishlatiladi. 
Qoʻshimcha 
polietilen, polivinil xloridli, poʻlat va mis trubkalardan 
foydalaniladi. Ulash gorizontal hamda vertikal ravishda eng qisqa yoʻl boʻyicha 
tortiladi.