3. hmada أهلون bunga quyidagi oyati karimalarda misol keltiriahimiz mumkin


Download 16.03 Kb.
Sana31.01.2023
Hajmi16.03 Kb.
#1143154
Bog'liq
2 qotrun nada


3. hmada أهلون bunga quyidagi oyati karimalarda misol keltiriahimiz mumkin:
( شغلتنا أموالنا وأهلونا)
(من أوسط ما تطعمون أهليكم)
(إلى أهليهم أبدا)
birinchisi foil, ikkinchisi maf’ul, uchinchisi esa majrurdir
4. hamda وابلون so’zi. bu so’z وابل so’zining ko’pligi bo’lib kuchli yomg’ir demakdir.
5. harakat qo’yilgan ro bilan أرضون so’zidir. she’rda bo’lsa uni sukun qilish mumkin bo’ladi.
6. shuningdek سنون so’zi va uning bobi. u uch o`zakli so`z bo`lib, uchinchi o`zak undoshi tushib o’rniga ha harfi qo’yilib siniq ko`plik bo`lmagan har qanday otdir. misol uchun: سنة so’zi aslida سنوٌ yoki سنهٌ, birlik shakldan uchinchi o`zak undoshi tushirib qoldirgan paytdagi so’zlarining dalili bilan ko’plikda alif va ta bilan سنوات yoki سنهات bo’ladi. u vav yoki ha harflari bo’lib uning o’rniga muannasik ha harfini qo’yishgan. siniq ko’plikda bosh kelishikda vav va nun, tushum va qaratqich kelishiklarida ya va nun bilan bo`ladigan to`g`ri ko1plik shaklida bo`lishini istashdi. Bu uchinchi o`zak undoshi tushib qolgan o`rinni to`ldirish uchun bo`lgan.
quyidagi unga o’xshagan so’zlarda ham shunday bo’ladi:
عضة عضون، عزة عزون، ثبة ثبوت، قلة قلون.
(الذين جعلوا القرآن عضين) (عن اليمين وعن الشمال عزين)
7. e’robda nun bilan to’g’ri muzakkar ko’plikka haml qilingan so’zlar
8. hamda عليون so’zi va unga o’xshash ko’plikdagi so’zlar. aslida عليون so’zi عليّ so’zining ko’pligidir. bu ma’no xususida gap ketganda jannatning yuqorisi shunday nomlangan deymiz. asliga qarab shunday e’roblanadi.
كلا إن كتاب الأبرار لفي عليين، وما أدراك ما عليون
agar biror kimsani زيدون deb nomlasangiz, هذا زيدون، رأيت زيدين، مررت بزيدين deysiz. uni ko’plikdagi kabi e’roblaysiz.
s - أولات so’zi va qo’shimcha alif va ta bilan ko’plikka o’tkazilgan so’zlar va u ikkisidan shunday nomlangani kasra bilan tushum kelishigiga o’tkaziladi:
(خلق الله السماوات) (أصطفى البنات) .

sh - to’rtinchi bob: هندات زينبات kabi alif va ta qo’shimchalari bilan ko’plikka o’tkazilgan so’zlar fathaning o’rniga kasra bilan tushum kelishigiga o’tkaziladi: رأيت الهنداتِ والزينباتِ


(خلق الله السماوات) (أصطفى البنات)
bosh va qaratqich kelishiklarida aslidagi kabi bo’ladi: جاءت الهنداتُ، مررت بالهندات zamma bilan bosh kelishikka, kasra biln qaratqich kelishigiga o’tkaziladi.
bunday ko’plikni quyidagi ma’nolar kabi:
هند هندات، طلحة طلحات، فاطمة فاطمات، جبلى جبليات، صحراء صحراوات
muannas deb nomlash va quyidagi ma’nolar bilan:
إصطبل إصطبلات، حمام حمامات
muzakkar deb atashning faqri yo’q.

shuningdek, birlik shakli ضخْمة ضخْمات misoli kabi saqlanib qoladimi, yoki


سجْدة سجَدات، حلبى حلبايات، صحراء صحراوات misollari kabi o’zgaradimi farqi yo’q. birinchisining o’rtasi harakatli, ikkinchisida alif yaga o’zgargan, uchinchisida esa Hamza vavga o’zgargan. shuning uchun aksarlarining to’g’ri muannas ko’plik degan gaplarini to’g’irlab, muzakkar va muannas ko’plikni umumlashtitish uchun alif va ta bilan yasalgan ko’plik dedim.
alif va tani qo’shimcha dedim: بيت أبيات، ميت أموات bu misollardagi ta asliy harfdir. tushum kelishigiga fatha bilan o’tkaziladi: سكنت أبياتا، حضرت أمواتا، (وكنتم أمواتا فأحياكم). shuningdek, قضا va غزاة so’zlaridagi ta qo’shimcha bo’lsa ham alif asliy harfdir. chunki, u asldan kelib chiqqan. bu so’zlarning asli قضية va غزوة. chunki, قضيت va غزوت so’zlaridan olingan. alif va vav harakatlanib, ulardan oldindagisiga fatha qo’yilsa ikkisi ham alifga aylanib ketadi. shuning uchun, tushum kelishigiga asldagi kabi fatha bilan o’tkaziladi: رأيت قضاةً وغزاةً
Download 16.03 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling