3-Ma’ruza: Maxsus fanlarni oʻqitishda pedagogik texnologiyalardan foydalanish

Muhim darajalar 
Boshlang’ich 
Algoritmik 
Evrestik 
Ijodiy 
 
19-chizma. Yangi o’quv materialini o’zlashtirishning quyidagi darajalari 

---

referatlashtirish, ularning mashg’ulotlarda o’z ma’ruzalari bilan qatnashish, 
munozara, ishchanlik o’yinlarida faol ishtirok etishga o’rgatishi lozim. 
O’quv faoliyati izlanuvchan, evristik xarakter kasb etganda,
yuqori 
darajadagi muammoli, muammoli-rivojlantiruvchi ta’lim, vaziyatlarni tahlil 
qiluvchi topshiriqlar, mustaqil ishlar, muammoli xarakterdagi topshiriqlar, ishchan 
o’yinlar kabi shakllardan foydalanish zarur. 
O’zlashtirishning mazkur darajasini ifoda etuvchi texnologik jarayon evristik 
texnologiya deb ataladi. 
Pedagogik texnologiyaning asosiy maqsadi komil shaxsni shakllantirish uchun 
poydevor bo’lgan pedagogik jarayonni takomillashtirish, insonparvarlashtirish, 
o’quvchining mustaqilligini ta’minlash, o’qitish jarayonida texnik vositalar 
imkoniyatlaridan samarali foydalanishga erishishdan iborat. 
Pedagogik texnologiyani qo’llashda quyidagi vazifalar hal etiladi (2-chizma). 
Ko’rsatilgan vazifalarni ijobiy hal etishda quyidagi shartlarga amal qilinishi 
lozim: 
1. Mavjud sharoitlarni inobatga olgan holda faoliyatni tashkil etish. 
2. O’quvchi (tarbiyalanuvchi)larning yosh, fiziologik, psixologik, shaxsiy 
xususiyatlarini hisobga olish. 
3. Ta’lim (tarbiya) jarayonini demokratlashtirish va insonparvarlashtirish. 
4. O’quvchi (tarbiyalanuvchi)lar faoliyatini obyektiv nazorat qilish, baholash. 
5. Xususiy fanlarni o’qitish jarayonida imkon qadar, albatta, samarali ravishda 
texnik vositalar imkoniyatidan keng foydalanish. 
 
 

---

Pedagogik texnologiyalarning turlari. G.K.Selevkoning fikricha,
pedagogik faoliyatni qamrab olish sohasiga muvofiq pedagogik texnologiya 
quyidagi to’rt guruh (vertikal struktura)ga ajratiladi (3-chizma): 
Ta’lim (tarbiya) jarayonining umumiy, yaxlit loyihasini ishlab chiqish 
Ta’lim (tarbiya) jarayonida hal etiladigan aniq maqsad va vazifalarni belgilash
Ta’lim (tarbiya) jarayoni mohiyatini bashoratlash (taxmin qilish) va uning 
mazmunini ishlab chiqish 
Ta’lim (tarbiya) jarayoni samaradorligini ta’minlashga yordam beruvchi eng 
samarali, maqbul shakl, metod, usul, texnik vositalarni tanlash 
Ta’lim jarayonida o’quvchining erkin, mustaqil faoliyat ko’rsatishi uchun 
muayyan shart-sharoitlarni yaratish, ularda ma’lum ko’nikma, malakalarning 
shakllanishi uchun vaqt o’rnini belgilash, ularning bilimlari darajasini 
avvaldan tashxislash 
O’quvchilar faoliyatini yo’naltirish, nazorat qilish va baholashni tashkil etish 
Ishlab chiqilgan pedagogik texnologiya loyihasini jamaoda
sinash, maqsadning natijalanganlik darajasini tahlil etish 
Asosiy vazifalar 

---

Ta’lim-tarbiya jarayoni butun mashg’ulot davomida o’quvchi faolligi, 
qiziquvchanligini muntazam ravishda uyg’otib borish maqsadini ko’zda tutadi. 
O’quv omillarini yaratishga asoslangan pedagogik texnologiya o’quvchilarni 
tezkorlik bilan o’quv yoki o’quv ishlab chiqarish faoliyatiga jalb qilish imkonini 
beradi. Aks holda, zaif, yetarli darajada tushunarli bo’lmagan yoki aniq natijani 
ko’zlamagan topshiriqlar mashg’ulotning samarasiz yakunlanishiga olib keladi. 
Bunday holatlar ko’pincha o’qituvchining o’quvchiga nisbatan salbiy 
munosabatda bo’lishiga olib keladi. Natija o’quvchida ortiqcha hissiyotlarga 
berilish, o’quv faoliyatiga undovchi rag’batning pasayishi, o’qishdan bezish,
o’quv predmeti va o’qituvchiga nisbatan salbiy munosabatda bo’lishiga sabab 
bo’ladi. O’qituvchi va o’quvchi orasidagi munosabat insonparvarlik mezonlari 
asosida tashkil etilib, noxush hissiyotlarni bartaraf etishga yo’naltirilishi lozim. 
Pedagogik munosabatda erishilgan yutuqlardan zavqlanish, o’quv faoliyatiga 
chanqoqlik bilan intilish birgalikdagi ijodiy muloqotga chorlashi kerak. Ta’lim 
jarayonida o’quvchi shaxsiga nisbatan hurmatsizlik bilan yondashilganda ko’zda 
tutilgan talabchanlikka, ayniqsa, ongli intizomni o’rnatishga erishish mumkin 
emas. 
O’quv 
omillarini 
yaratishga 
asoslangan 
pedagogik 
texnologiya 
o’qituvchilarning o’quvchilarga muloqot asosida ta’sir etish yo’llarini ham o’z 
ichiga oladi. Keng tarqalgan metod yoki muloqot ta’sirlari quyidagilardan iborat: 
ishontirish, isbotli natijalarga asoslanish, bevosita hamda bilvosita ta’sir, o’z-o’zini 
tarbiyalash va o’zaro ta’sir metodlari. 
Pedagogik texnologiyani o’quv jarayoniga faol tadbiq etish hisobiga ta’lim 
jarayonining rag’bati (motivasiyasi) kuchaytirilishi mumkin. Ma’lumki, tayyor 
holda olingan bilimlar, odatda, ularni amaliyotda qo’llashni qiyinlashtiradi, bu 
ayniqsa, aniq masalalarni yechishda namoyon bo’ladi. Shuning uchun bilim, 
ko’nikma, malakalarni o’zlashtirishda o’quvchilarning bevosita faoliyat 
ko’rsatishlari talab etiladi. Bu muammoning yechimi boshqaruvga asoslangan 
pedagogik texnologiyaning qo’llanilishi bilan bog’liqdir. 
Pedagogik texnologiya turlarini tanlash shakllanayotgan bilim, ko’nikma, 
malakalar, tashkil etilayotgan darslar shakli, qo’llanilayotgan metod, metodik 
usullarning xususiyatiga bog’liq. Masalan, o’quvchilarda ijodiy tafakkurni 
rivojlantirish, 
o’quv 
materiallariga 
tanqidiy 
yondashish 
ko’nikmasini 
shakllantirish, mahsuldor faoliyat turlarini tashkil etish bilan bir qatorda ularni 
rivojlantirish uchun darsning an’anaviy shakllari (uyg’unlashtirilgan darslar) bilan 
birgalikda konferensiya darsi, ishchan o’yin darslari, integrallashtirilgan (ikki 
komponentli) darslardan foydalanish lozim. Mazkur vaziyatda ta’lim metodlari 
ta’lim maqsadi bilan mutanosib (adekvat) bo’lishi kerak. Chunonchi, bilimlarni 
turli vaziyatlarda qo’llashga yo’naltirilgan topshiriqlar, yangi sharoitda faoliyat 

---

ko’rsatishga undovchi topshiriqlarni bajarish, o’zlashtirilgan bilimlar asosida 
sxemalar tuzish, ularni tasniflash, qiyoslash, izchil tizimga solish, umumlashtirish 
va b. 
Yetarli darajadagi rag’bat (motivasiya), o’quvchilar faoliyatini tashkil etish 
bilan ham ko’zlangan natijalarga erishish kafolatlanmaydi. Ta’lim-tarbiya 
jarayonining didaktik nuqtai nazardan takomillashuvi faqatgina, ushbu jarayonni 
tashkil etish, boshqarish yo’llarini to’g’ri tanlash bilan ta’minlanadi. Pedagogik 
texnologiyani boshqarish o’zida ikki yo’nalishni mujassamlashtiradi: 
1) faoliyatni boshqarish; 
2) o’quvchilar jamoasini boshqarish 
Muayyan pedagogik texnologiyani tanlash o’zgaruvchan dars holatining 
o’zgarishiga imkon beradi, faoliyat maqsadiga qarab amalga oshiriladi. Variantli 
tarzda dars holatini o’zgartirish choralarini ko’rishni taqozo qiladi. Bu esa, o’z 
navbatida, bilish jarayonini boshqarishga qo’yilayotgan talab, o’zlashtirish, 
muloqot qilish, faoliyat ko’rsatish bosqichlarining xususiyati bilan bog’liq. 
O’qitish jarayoniga faoliyat nuqtai nazaridan yondashish konsepsiyasiga 
asoslanib, uni tashkil etishning quyidagi mantiqiy ketma-ketligini keltirish 
mumkin: dastlab o’quv materiali mazmunining tavsifi, uni o’rganishdan 
ko’zlangan maqsad (o’zlashtirish darajalari), pedagogik vazifaning qo’yilish 
shartlari tahlil etiladi. So’ngra, o’qitishning mos ravishdagi metodlari, 
o’quvchilarning bilish faoliyatini boshqarish tizimi ishlab chiqiladi. Shu asosda 
o’qitish vositalarining ro’yxati tuziladi. Ushbu usul bilan hosil qilingan metod, 
ta’lim vositalarining yaxlit tizimi tashkiliy shakllar bilan uyg’unlashtiriladi, ya’ni, 
muayyan texnologiya ishlab chiqiladi.