3 Mavzu: inssenirovka ustidagi ish bosqichlari
Download 240.46 Kb. Pdf ko'rish
|
3-mavzu (1) (1)
|
3 Mavzu: INSSENIROVKA USTIDAGI ISH BOSQICHLARI Reja Adabiy asarlar tanlash Insinirovka qilish Qilingan insinirivka ustida ishlash Tasviriy she'r, masal, qo’shiq ommaviy teatrlashtirilgan tomoshalarning ajralmas boiagidir. Bu janrlarning teatrlashtirilgan tomoshalarda qoilanilishi, tomoshalarning tomoshaviyligini, ta'sirchanligini oshiradi. Ayniqsa, teatrlashtirilgan tomosha, teatrlashtirilgan konsert va adabiy-badiiy publitsistik kompozitsiyalarda teatrlashtirish uslubidagi tasvirlarning yorqin emotsional namoyish etishda ahamiyati kattadir. «Tasvirda» — degan so’z, o’zbek tilining izohli lug’atida narsa voqea-hodisa va shu kabilarning badiiy ifodasi, deb berilgan. Demak, tasviriy she'r, masal va qo’shiq, badiiy ifodalangan holda harakatga qo’yiladi. Bu degani faqatgina harakatga qo’yilsa boidi, degani emas. Balki bunday harakat har bir janrda obrazli yechim orqali hal etilishi lozim. Tasviriy she'r, masal va qo’shiq yordamida kompozitsiya tuzishdan oldin tomosha mavzusidan kelib chiqqan holda materiallar o’rganilib, ssenariy yaratish jarayoni boshlanadi. Talabalar qo’yishayotgan tomoshalarining umumiy kompozitsiyani 1 ta material asosida yoki bir nechta mavzuga to’g’ri keladigan (aralash) materiallar asosida qurishlari mumkin. Masalan, Tasviriy she 'rni olsak, 1 ta materiallar asosidagi tomoshalarga Alisher Navoiyning «Hamsa», Firdavsiyning «Shohnoma», Erkin Vohidovning «Nido», Abdulla Oripovning «Jannatga yoi», «Hakim va ajal», Barot Boyqobilovning «Samarqand ushshog’i», «Men kashf etgan o’zbekiston » va h.k. kabi dostonlardan foydalanish mumkin yoki alohida, turli mualliflarning bir mavzusiga bag’ishlangan turli she'riy matnlaridan foydalanish mumkin. Qanday matn qo’llanilmasin, badiiy jihatdan bir butun dramaturgik qoidalarga javob beradigan asarni yaratish uchun sohaviy inssenirovkasini amalga oshirish lozim. «Inssenirovka» so’zi lotinchadan olingan bo’lib, biror asarni sahnaviy qilib o’zgartirish, sahnaga qo’yish uchun moslashtirish 116 degan ma'noni bildiradi (o’zbek tilining izohli lug’ati). Inssenirovkada asar sahnaga moslashtirilib, iloji boricha voqealar harakati bir joyda o’tishini ta'minlab, monolog va dialog shakliga ko’chiriladi. Albatta voqealar rivoji kompozitsion yo’nalishda davom etishini ta'minlash kerak. Bunda tomoshadagi qaramaqarshilik, tugun, kulminatsiya va yechim rejissorlik tahlilida aniqlanishi shart. Shu bilan birga, turli adiblarning turli turkum she'riy matnlaridan ham unumli foydalanish mumkin. Bunday turkum she'rlarni bir mavzuda kompozitsion jihatdan ustalik bilan birlashtirib, ajoyib emotsional ta'sirchan tomoshani yaratish mumkin. Bu borada A. Qodiriy nomidagi Toshkent Davlat Madaniyat institutining ommaviy bayramlar rejissurasi boiimi talabalari bilan sahnalashtirilgan. Erkin Vohidovning «Matmusa» nomli she'riy turkumlari asosida qurilgan «Matmusaning sarguzashtlari », Boburning turkum she'r va g’azallari asosida qurilgan «Anda qoldi jonim mening», Abdulla Oripovning she'riy turkumlari asosida qurilgan «Yillar armoni» va h.k. tasviriy she'rlar yordamida tomoshalar sahnalashtirildi. Dostonlar asosida Erkin Vohidovning «Nido» dostoni (kurs rahbari B. S. Sayfullayev), Sharof Rashidovning «Kashmir qo’shig’i» (kurs rahbari F. Ahmedov), Barot Boyqobilovning «Haykallar tilga kirdi» (kurs rahbari X. Mirpoiatov), «Sharq hikoyati» (kurs rahbari V.Rustamov) nomli tasviriy she'rlari asosida tomosha kompozitsiyalari yaratildi. Tasviriy she'r ssenariysi ustida ish olib borilganda, muallif ilgari surilgan g’oyani chuqur tahlil qilib, oliy maqsadni aniqlashda, falsafiy g’oyalarni namoyon etishda qaysi ta'sirchan vositalar uslubidan foydalanishni aniqlab olishi muhimdir. Shu o’rinda mistik yo’nalishda (Mistika -yunoncha g’ayritabiiy olamga, ilohlar va ilohiy kuchlarga, insonning ilohiyat olami bilan aloqa qila olishiga ishonish tasawuri) talabalar tomonidan sahnalashtirilgan. «Ayol qalbi» nomli kurs ishi (kurs rahbari F. Ahmedov) kompozitsiyasini misol qilib ko’rsatishimiz mumkin. Bu tasviriy she'r kompozitsiyasida assotsiativ obrazlar yaxshilik va yomonlik, oq va qora kuchlarning bir maqsadni, insondagi ezgulik muhabbat kuchi yoki mol-dunyo orttirish, boylikka xirs qo’yish kuchlimi, degan savolni hal qilishdagi kurashi Ona timsoli orqali ochib berishga harakat qilinadi. Bu tasviriy she'r 117 kompozitsiyasida turli mualliilar she'rlari bir mavzu va g’oya ostida birlashtirib tomoshaning badiiy obrazi yaratildi. Ayniqsa, Haqiqat tarozi haykali allegorik obrazi (haqiqat tarozisini ushlagan ayol) gunoh va yaxshilikni oichashi tomoshabinni bu borada chuqur fikr qilishga undaydi. Talabalar har bir she'riy matnga ijodiy yondashib, o’z tafakkurlari bilan uni g’oyaviy rivojlantirishga, bir butun tomosha kompozitsiyani yaratishga harakat qilganlar. Mana shunday ijod namunasi boigan arman shoirining «Ona yuragi» nomli she'riy matni ustida ish olib borilganda, talaba ustozlari bilan hamkorlikda bir betlik materialdan o’zlarining ijodiy namunalari yordamida tomoshani sahnalashtirishga muvaffaq boidilar. «Ona yuragi» (kurs rahbarlari: F. Ahmedov, V. Rustamov) tasviriy-she'riy kompozitsiyasiga mualliflikning she'r matnida boimagan allegorik obrazlar - quyosh, tog’, maj-nuntol, qarg’a va bosh suyagi faol ishlatildi. Bu obrazlar muallif she'rini yanada boyitib dramaturgik kompozitsion qurilishni vujudga keltirishga, tomoshabinning badiiy obrazining topishiga katta yordam beradi. Tomoshadagi voqealar shu hodisalarning guvohi boigan quyosh, tog’ va majnuntol tilidan hikoya qilinadi. Tomoshabinda bir qancha tasviriy qo’shiqlarning ishlatilishi tomoshaviylik va ta'sirchanlikni yanada oshirishga yordam beradi (ssenariy ilova qilinmoqda). Tasviriy masal — ssenariysini yaratishda, asosan, bir mavzuga g’oyaviy jihatdan to’g’ri keladigan bir nechta masallar kompozitsion jihatdan birlashtiriladi. Tasviriy masal mavzusi tanlanganda uning dolzarbligi, g’oyaviyligi bor muammolarni ochib bera olish g’oyasi majoziy obrazlar orqali hal etiladi. Lekin shuni unutmaslik kerakki, majoziy obrazlar insonlashtiriladi. Ya'ni majoziy obrazlarda xarakter chizgilaridagi detallarning ba'zilari eng keraklilari olinib, insonning xarakterli chizgilari orqali ijro etiladi. Tasviriy masal ssenariysida masallar g’oyaviy jihatdan birbirini to’ldiruvchi, davom ettiruvchi sifatida montaj qilinadi. Tasviriy masalda faqatgina masallargina emas, balki hayvonlar obrazi ishtirokidagi ertak va hikoyalardan ham foydalanish mumkin. Masalan, Anvar Obidjonning «Qorin botir» nomli ertagi, talabalar ijrosida tasviriy masal janrida sahnalashtirildi. Bu 118 she'riy uslubda yozilgan ertakning g’oyasi masal janrining talab- [ariga toiiq javob beradi. Bu asardagi quyonlar, sher, ayiq va hokazo majoziy obrazlar ishtirok etib, insonlarning o’rmonda unutib qoldirgan shari (pufak) atrofida rivojlanadi. Odam timsolida ko’z, qosh, og’iz chizib qo’yilgan shardan quyonlar qorin botir sifatida foydalanib, yowoyi, yirtqich hayvonlarni qo’rqitish maqsadida unumli foydalanadilar. Bu tasviriy masalga chaqimchi qarg’alar obrazini kiritilishi masalning tomoshaviyligini yanada oshirgan. Ayniqsa, hammamizga maium boigan Krilovning «Tulki bilan qarg’a» masalining zamonaviy talqinining ishlatilishi tomosha g’oyasini yanada toidirishga yordam berdi. Bu masalning zamonaviy talqini quyidagicha hal etildi. Bir boiak pishloqni tishlab olgan qarg’a daraxt shoxida o’tiribdi. Buni ko’rgan tulki uning oldiga ayyorona, qo’shiq aytib, raqsga tushib, yaqinlashadi. Tulki qarg’ani ko’p maqtaydi, uning ovozini bulbulga o’xshatadi... Undan ajoyib bir qo’shiq aytib berishni iltimos qiladi. Uning gapini eshitib turgan qarg’a pishloqni qanoti orasiga shartta qistirib: — «Ey ahmoq tulki, kimni aldamoqchisan, u davrlar o’tib ketgan, ayyorliging menga o’tmaydi», — deb, tulkining ustidan kulib, uchib ketadi. Giybatchi qarg’alar obrazlari barcha masallarni bir-biri bilan g’oyaviy ulashga, tomosha tempo-ritmini rivojlantirishga yordam berdi. Yana bir misol, talabalar bilan material yig’ish jarayonida qoiimizga bir betlik, o’rmondagi hayvonlarning qo’shiq bo’yicha ko’rik tanlovi haqida yozilgan she'r tushib qoldi. She'r orqali tasviriy masal ssenariysi yaratiladi. Bu tomoshada qo’shiq, raqs va boshqa ta'sirchan vositalardan unumli foydalanildi. Tomosha prologida bir qancha hayvonlar rechtativ shaklida: Hayvonlaru, hayvonlar Eshitmadim demanglar. Bugun Download 240.46 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|