36 §. Suyuqlik va gazlarda paskal qonuni. Gidravlik press
Download 1.51 Mb. Pdf ko'rish
|
6-sinf fizika
- Bu sahifa navigatsiya:
- Mavzuga doir test
|
36 - §. SUYUQLIK VA GAZLARDA PASKAL QONUNI. GIDRAVLIK PRESS Quyidagi tajribani o‘tkazib ko‘ring. 250–rasmda turli joylarida teshiklari bor bo’lgan ichi bo’sh shar olib unga porshen kiritilgan nay bilan ulang. Agar sharni suvga to’ldirib olib, porshenni nay ichiga itarsangiz, sharning hamma teshiklaridan tizillab bir xilda otilib chiqadi. Bu tajribadan ko’rinadiki porshen naydagi suv sirtini bosadi. Porshenning bosimi shardagi suvning hamma molekulalariga uzatiladi. Natijada suvning bir qismi shar ichidan hamma yo’nalishda chiquvchi oqim shaklida otilib chiqadi. Yana bir tajriba o‘tkazamiz. Suvli bankaga probka orqali to‘rtta trubka o‘rnatamiz (251 – rasm). 1 trubka orqali bankaga havo damlab, unda bosimni oshiramiz. Suv sirtida tashqi bosimning (havo bosimining) oshishi suv orqali qatlamdan qatlamga barcha yo‘nalishda uzatiladi. Natijada suv barcha trubkalarda ko‘tariladi, bunda ko‘tarilish balandligi bir xildir. Bu suvda bosim bir xil chuqurlikda yon tomondan (2 trubka) pastdan (3 trubka), yuqoridan (4 trubka) bir xil deganidir. Polizni sug‘orayotgan shlangada hosil bo‘lgan teshiklarning barchasidan suv tori bir xil kuch bilan oqib chiqishini eslang.
Xulosa chiqaramiz. Harakatsiz suyuqlik yoki gazning istalgan joyidagi bosim hamma yo`nalishlarda bir xil va harakatsiz suyuqlik yoki gaz egallagan hajm bo`yicha bir xilda uzatiladi. Bu qonuniyatni 1653-yilda fransuz olimi Blez Paskal o'rgangan. Suyuqlik yoki gaz o'ziga berilgan tashqi bosimni uni tashkil qilgan zarrachalari orqali uzatadi. Zarrachalar bosimni uzatishi uchun ular harakatda bo‘lishi kerak. Haqiqatan ham ko'pgina hodisalar (havoda hidning tarqalishi, suvda siyohning erishi) suyuqlik va gaz zarrachalarining harakatda ekanligini tasdiqlaydi. Zarrachalar harakati tufayli idish devorlariga urilib, ichkl bosimni hosil qiladi. Ichki bosim uchun Paskal qonuni quyidagicha ta’riflanadi. Og‘irlik kuchini hisobga olmaganda, suyuqlik yoki gaz zarrachalarining idish devorlariga bergan bosimi hamma yo‘nalishda bir xil bo‘ladi. Paskal qonunining muhim qo’llanilishlaridan biri bu gidravlik pressdir Gidravlik press. Gidravlik press o‘zaro suyuqlik o’tkazuvchi nay bilan tutashtirilgan porshenli ikkita silindrdan iborat (252–rasm). Silindrlarni biror bir
suyuqlik bilan
to‘ldiriladi. Porshenlarning yuzalari turlicha . Agar kichik yuzali porshenga F 1
kuch bilan ta’sir ettirilsa, undan suyuqlikka bosim uzatiladi. Paskal qonuniga ko‘ra bu bosim o‘zgarishsiz holda har tomonga uzatiladi. Jumladan, S
yuzali ikkinchi porshenga ham aynansh bosim bilan ta’sir qiladi u holda S
yuzali porshshenda bosim hosil bo'ladi.
Bundan Paskal qonunidan texnikada keng foydalaniladi. Barcha avtomobillarda, poyezdlarda qo‘llaniladigan tormozlash sistemasi. Yuk tashuvchi avtomobillarda
Gidravlik press (253 – rasm) texnikada metallarga ishlov berishda, fanerlar, kartonlar, qipiqli plitalarni presslashda keng qo‘llaniladi. Gidravlik tormoz ko‘pgina avtomobillarning muxim qismi hisoblanadi. Aynan u avtomobil g‘ildiraklarini ishonchli va tez tormozlanishini amalga oshiradi. Gidravlik tormoz ishini sodda sxemani qo‘llab tushuntirish mumkin (254 – rasm).
Haydovchi oyog‘i tormozlovchi pedal 1 ga ta’sir etadi. Bu harakat tormoz suyuqligi turgan silindr porsheni 2 ga uzatiladi. Porshen suyuqlikka bosim hosil qiladi va bu Paskal qonuni bo‘yicha avtomobilning barcha g‘ildiraklari tormoz silindrlari 3 ga o‘rnatiladi. Silindr 3 da ikkita qo‘zg‘aluvchan porshen 4 lar bor. Suyuqlik ta’sirida porshen 4 lar tarqalib tormoz kolodkalari 5 ni tormoz barabanini 6 ga siqadi va bu g‘ildiraklarning aylanishini to‘xtatadi. Ko‘pgina qishloq xo‘jalik mashinalari – traktorlar, kombaynlar, gidravlik moslama bilan ta’minlangan. Uning yordamida mashinaning ayrim qismlarini, yuklarni oson ko‘tarib, tushurish mumkin (255 – a rasm). 2 1
S , 1 1 1 S F P 2 2 2
F P 2 1 P P 2 2 1 1 S F S F . 1 2 1 2 S S F F
Stomatologik xonada siz gidravlik ko‘tariluvchi kresloni kuzatgansiz (255 – b rasm).
Mavzuga doir test 1. Porshenli nasos normal atmosfera bosimida suvni necha metrgacha balandlikka ko'tarishi mumkin? A) 12. B) 10. C) 7. D) 6. E) 5. 2. Porshenli nasos normal atmosfera bosimida kerosinni necha metrgacha ko'tarishi mumkin? ρ
. A) 2,5. B) 9. C) 10. D) 12,9. 3. Gidravlik press kichik porshenining yuzi 5 sm 2 , unga 100 N kuch ta’sir etmoqda. Katta porshen yuzi 100 sm 2 . Suyuqlik katta porshenga necha kPa bosim beradi? A) 20. B) 200. С) 2000. D) 500. 4. Gidravlik pressning 5 sm 2 yuzli porsheniga 100 N kuch ta’sir qiladi. Shu pressning 200 sm 2 yuzli porsheniga qanday (kN) kuch ta sir qiladi? A) 2. B) 3. C) 5. D) 4. 5. Gidravlik pressning 10 sm 2 yuzaga ega bo'lgan kichik porsheniga 100 N kuch ta’sir etsa, yuzi 1 m 2 bo'lgan katta porshenida qanday kuch paydo bo ladi (N)? A) 100000. B) 10000. C) 1000. D) 100. 6. Gidravlik press katta porshenining yuzi 375 sm 2 , uning kichik porsheniga 160 N kuch bitan ta'sir qilib, og'irligi 12 kN bo’lgan yukni ko'tarish uchun kichik porshenning yuzi qanday sm 2 ) bo‘lishi kerak? A) 5. B) 8. C) 10. D) 4. 7. Gidravlik domkrat kichik porshenining yuzi 2,4 sm 2 bo‘lib, unga ta’sir etuvchi kuch 1000 N. Katta porshen yuzi 2880 sm 2 bo‘lsa, bu domkrat necha tonna massali yukni ko'tarishi mumkin? A) 10. B) 12. C) 100. D) 120. 8. Gidravlik mashinaning kichik porsheniga qanday F 1 kuch ta’sir etganda, suyuqlik rasmda ko‘rsatilgandek muvozanatda bo‘ladi? Porshenlarning yuzi mos ravishda,
. A) F 1 =mg. B) F 1 >mg. C) F 1 =5mg. D) F 1 =mg/5. 9. Rasmda tasvirlangan sistemada katta porshen siliimasligi uchun uning ustiga qanday yuk qo'yilishi lozim (kg)? S
A) 2,5. B) 5. C) 10. D) 22,5. E) 225. 10. Quyidagi fikrlarning qaysi biri noto'g'ri? A) gidravlik press - kuchdan yutuq beruvcht qurilmadir. B) suyuqlik yoki gazga to'la botirilgan jismning og'irligi (vazni) kamayadi. C) suyuqlik yoki gazga to'la botirilgan jismning og'irlik kuchi o'zgarmaydi. D) suyuqlik yoki gazga botirilgan jismning og'irligi ortadi. 11. Gidravlik press kichik porshenining yuzi 8 sm 2 katta porsheniniki 800 sm 2 . Kichik porshenga 600 N kuch berilganda, katta porshendan 54 kN kuch olindi. Ishqalanish bo‘lmaganda va ishqalanish bo'lganda, shu press yordamida kuchni necha marta oshirish mumkin bo’ladi? A) 67,5, 75. B) 90; 100. C) 100; 90. D) 75; 67,5. 12. Gidravlik press kichik porshenining yuzi 4 sm 2 , kattasiniki esa 500 sm 2 . Agar kichik porshenni 25 sm/s tezlik bilan tushirsak, katta porshen qanday tezlik bilan ko'tariladi (sm/s)? A) 1. B) 0,6. C) 0,4. D) 0,2. E) 0,1. 13. Gidravlik pressning kichik porsheni 60 N kuch ta’siri ostida 15 sm pastga tushdi. Bunda katta porshen 5 sm yuqoriga ko'tarilsa, katta porshenga necha nyuton kuch ta’sir qilgan? A) 600. B) 180. C) 220. D) 450.
37 - §. SUYUQLIKNING IDISH TUBI VA DEVORLARIGA BOSIMI (GIDROSTATIK BISIM) Jismlarning yerga tortishishi kuchi ta’siriga suyuqlikning har bir zarasiga og’irlik kuchi ta’sir etadi. Shu sababli suyuqlik idishning tubi va devorlariga, shuningdek uning ichidagi jismga ham bosim beradi. Suyuqlik og’irligi tufayli bo’ladigan bosim gidrostatik bosim deyiladi. Suyuqlik ichida qalinligi h bo’lgan qatlamdan pastda kub shaklida bironta jism turibdi deylik (256–rasm). Bu qatlam o’z og’irligi bilan pastki yuzani bosadi va bu yuzaga bosim beragi. Jism yuzasi butun balandlik bo’yicha ozgarmas bo’lsin. U holda qatlamning bergan bosimi bo’ladi.
ekanligini hisobga olsak yoki
formula orqali topiladi bu formuladan ko’rinadiki suyuqlik tubiga yoki ichidagi jismga suyuqlik tomonidan ta’sir qilinayotgan bosim shakliga, yuzasiga bog’liq emas. Og’irlik kuchi ta’sirida suyuqlik ichida bosim turli chuqirlikda turlicha bo’ladi. Biroq suyuqlikning ixtyoriy sathi bo’yicha bosim barcha yo’nalishlarida bir xil bo’ladi. Bu gidrostatik bisimdir.
Suyuqlikning idish tubiga va devoriga bergan bosimi suyuqlikning zichligi va balandligi ko’paytmasiga to’g’ri proporsionaldir. Suyuqlikning idish tubiga va devoriga bergan bosimi suyuqlik ustunining balandligiga bog’liqligini quyidagi tajribada yaqqol namayon bo’ladi: bironta idish olib, turli balandligida bir xil kenglikda teshik hosil qilamiz va idishni suvga to’ldiramiz shunda teshiklardan chiqayotdan suv idishda turli uzoqlikka borib tushadi, bundan ko’rinadiki bosim qaysi teshikda katta bo’lsa o’sha teshikdan chiqayotgan suz uzoqroqqa borib tushadi (257–rasm).
Suyuqlikning idish tubiga va devoriga bergan bosimi suyuqlikning zichligiga bog’liqligi: ikkita bir xil proberka olib, proberkalarning ikkinchi uchini elastik shar bilan berkitamiz. Proberkalarga turli balandlikda suv bilan to’ldiramiz. Bunda qaysi proberkadagi suyuqlik ustini baland bo’lsa o’sha proberkadagi elastik shar ko’proq cho’ziladi (258 – a rasm).
Agar birinchi proberkaga suv ikkinchisiga suvning zichkigidan katta bo’lgan aralashmali suyuqlikni suvning sathiga teng bo’lgan suyuqlik bilan to’ldiramiz. Bunda aralashmali suyuqlik bilan to’ldirilgan proberka uchidagi elastik shar ko’proq cho’ziladi S F P
Vg mg F gh S Shg S F P gh P gh P , 4 3 2 1
h h h , 4 3 2 1 P P P P . 4 3 2 1 S S S S (258–a rasm). Bu tajribadan quyidagich xulosa qilish mumkin. Suyuqlik ustini balandligi bir xil bo’lib qaysi suyiqlik zichligi katta bo’lsa o’sha suyuiqlik ustini katta bosim hosil qiladi.
Suyuqlik tubiga yoki ichidagi jismga suyuqlik tomonidan ta’sir qilinayotgan bosim shakliga, yuzasiga bog’liq emasligini quyidagicha tajriba orqali ko’rishimiz mumkin: Keltirib chiqarilgan formula ixtiyoriy shakldagi idish uchun, xatto bunday “idish” ko‘lmak yoki okean bo‘lganida ham o‘rinlidir. Formulani tasdiqlash uchun elastik tagli idishga o‘lchov sistemasini ulaymiz (259 – rasm). Silindrik idish A ni konussimon B va C idishlarga almashtirishda (idishlar tubi bir xil yuzaga ega va suyuqlik sathi balandligi tengdir) asbob teng bosim kuchlarini ko‘rsatadi, demak idishlardagi suyuqlik massalari turlicha bo‘lsada, suyuqlikning idish tubiga berayotgan bosimlari bir xil ekan.
Agar suyuqlik tashqi bosim yani atmosfera bosimi ta’sir qilayotgan bo’lsa, u holda suyuqlik ichida h chuqurlikdagi bosim:
ga teng bo’ladi. Bu yerda P 0 tashqi bosim.
Paskal qonuniga asosan istalgan sathda suyuqlikning hamma yo’nalishlarida ya’ni yuqoridan pastga, pastdan yuqoriga va yon tomoniga bo’lgan bosimlar bir xil bo’ladi.
Usti ochiq idishning yon dеvorlaridagi bosimni topish formulasi quyida keltirilgan: ,
s ,
s h h . a s P P 0 P gh P Agar idishning usti yopiq bo’lsa uning asosidagi bosimi quyidagicha topiladi:
Usti yopiq idishning yon dеvorlaridagi bosimi quyidagi formula yordanida topiladi:
Silindrsimon idishga quyilgan suyuqlikning asosga bеradigan bosim kuchi yon sirtiga bеradigan bosim kuchiga tеng. bo’lsa u halda balanlik h asos radiusi R ga tеng bo’lish kerak: h=R
1. Suyuqlikning idish tubi va devorlariga beradigan bosimini hisoblash formulasini ko'rsating. A) p=mgh. B) p=mg. C) p=ρVg. D) p=ρgh. 2. Balandligi h bolgan suyuqlik ustunining bosimi qanday formula brlan aniqlanadi? A) P=Pg/h. B) p=mgh. C) p=ρgh. D) p=ρh/g. 3. Suyuqlikning rasmda tasvirlangan nuqtalaridagi bosimlari qanday?
A) 4- eng katta, 2- eng kichik. B) 1-eng kichik, 4-eng katta. C) hamma nuqtalarda bir xil. D) 1-eng katta, 2-eng kichik. 4. Ko’l tubidagi 1-, 2- va 3-nuqtalardagi bosimlar o’zaroqanday munosabatda? A) 𝑝 1 < 𝑝 2
3 . B) 𝑝 1 = 𝑝
2 = 𝑝
3 . C) 𝑝 1 = 𝑝 2
3 . D) 𝑝 1 > 𝑝
2 > 𝑝
3 . 5. Idish tubidagi gidrostatik bosim nimalarga bog’liq: 1) idish shakliga; 2) idish tubining yuziga; 3) idishdagi suyuqlik zichligiga; 4) suyuqlikustuning balandligiga? A) 1 va 2. B) 2 va 3. C) 1 va 4. D) 3 va 4.
6. Suyuqlikning idish tubiga bosimi … A) suyuqlik zichligiga to’g’ri proporsional bo’lib, ustunining balandligiga
7. 4 ta bir xil idish birinchisi kerosin, ikkinchisi moy, uchinchisi suv, to'rtinchisi simob bilan to'ldirilgan. Kerosin, moy, suv va simobning zichliklari mos ravisnda ρ 1 <ρ 2
3
4 . Bu suyuqliklarning idish tubiga beradigan bosimlarini taqqoslang. A) P 1 >P 2 >P 3 >P 4 . B) P 1 2 3 4 . C) bir xil. D) P 1 >P 2 =P 3 >P 4 . E) P 1 =P 2 >P 3 =P 4 . 8. Idish tubiga suyuqlik tomonidan ta’sir etayotgan bosimni 17 marta orttirish uchun suyuqlik balandligini qanday o‘zgartirish kerak?
A) 17 marta kamaytirish kerak, B) 8,5 marta kamaytirish kerak. 2 0 gh P P yon gh P yopq 2 /
P yon
asos F F
C) 17 marta orttirish kerak. D) 8,5 marta orttirish kerak. 9. Agar zichligi ρ bo‘lgan suyuqlikning idish tubiga ko'rsatadigan gidrostatik bosimi 5 marta ortgan bo'lsa, suyuqlik ustunining balandligi qanday o'zgargan?
A) o'zgarmagan. B) 5 marta ortgan, C) 5 marta kamaygan. D) 𝜌 ∙ 5 marta ortgan. 10. Silindrik idishga suv quyilgan. Rasmda ko'rsatilgan 1-, 2-, va 3- nuqtalarning qaysi birida suv bosimi eng katta? A) 1. B) 2. C) hamttia nuqtalarda bosim bir xil. D) 3. 11. 1 mm suv ustunining bosimi necha paskal bo‘ladi? g=10 m/s 2 .
A) 90. B) 100. C) 0,1. D) 9. E) 10. 12. Qalinligi 0,5 m bo'lgan benzin qatlami idish tubiga qanday bosim beradi (kPa)? Benzinning zichligi 800 kg/m 3 . A) 2. B) 4. C) 5. D) 6. E) 1. 13. Zichligi 900 kg/m 3 bo’lgan suyuqlikning 30 sm chuqurlikka ega bo’lgan joyidagi bosimini toping (Pa) A) 2700. B) 27000. C) 270000. D) 3000. 14. Balandligi 40 m bo'lgan suv ustunining bosimini aniqlang (kPa). g=10 N/kg.
15. Chuqurligi 5 m bo'lgan ko‘l tubidagi bosim qanday (Pa)? Atmosfera bosimi 100 kPa ga teng.
∙10 5 . D) 1,7 ∙10 5 . E) 1,5 ∙10 5 . 16. Ko'ldagi qanday chuqurlikda (m) bosim 5 ∙10 5
A) 60. B) 40. C) 30. D) 26. E) 50. 17. Suvning ko‘l tubiga beradigan bosimi 200 kPa bo‘lishi uchun, kolning chuqurligi qanday bo'lishi kerak (m)? A) 2. В) 10. C) 20. D) 100. E) 200. 18. Dengizning qanday chuqurligida (m) gidrostatik bosim 5 MPa ga teng?_
19. Baykal ko‘lining bosim atmosfera bosi Atmosfera bosimi 100 kPa, g=10 N/kg, A) 30. B) 150. C) 200. D) 300. 20. Suv havzasidagi qanday chuqurlikda bosim normal atmosfera bosimidan 3 marta katta bo'ladi (m)? A) 2. B) 3. C) 30. D) 20. 21. Okeanda necha metr chuqurlikdagi bosim normal atmosfera bosimi (1 ∙10 5
3 marta katta bo'ladi? 𝜌 𝑠 = 1000 kg/m 3 , g=10 N/kg. A) 30. B) 23. C) 17. D) 20. E) 15. 22. Uyning 1- va 9-qavatlariga o'rnatilgan vodoprovod kranlaridagi suv bosimlari qanchaga (kPa) farqlanadi? Har bir qavatning balandligi 3 m ga teng. g=10 N/kg.
23. Suv bosimi hosil qiluvchi minoradagi suvning sirti yerdan 20 m balandlikda joylashgan. Shu suv bilan tutashgan va yer sirtidan 2 m chuqurlikda joylashgan quvurdagi suvning bosimi qanday (kPa)? g=10 N/kg.
A) 0. B) 20. C) 22. D) 200. E) 220. 24. Suv bosimi hosil qiluvchi minorada suvning sathi suv havzasidan 30 m balandlikda turadi. Havzadan 20 m balandlikda joylashgan vodoprovod quvuridagi bosimni aniqlang (Pa).
25. 3 ta idishga suv (1), simob (2) va kerosin (3) quyilgan bo'lib, ularga tushirilgan naychalarning tutashtirilgan qismi nasosga ulangan. Agar nasos havoni so'rishni boshlasa, qaysi suyuqlik ustuni balandroq ko‘tariladi?
26. Rasmda ko'rsatileandek, idishlarning biriga suv, ikkinchlsiga kerosin quytlgan. Idishlar tutashish joyida elastik parda bilan ajratilgan. Qaysi idish tubiga bosim kattaroq? Suvuqliklarni ajratuvchi elastik parda ( ab) qaysi tomonga egiladi?
A) P suv =P ker . egilmaydi. B) P suv >P ker , suv tomonga. C) P suv >P ker , kerosin tomonga. D) P ker >P suv , kerosin tomonga. E) P ker >P suv , suv tomonga. 27. Turli shakldagi 3 idishga bir xil suyuqlik bir xil balandlikkacha quyilgan. Idish- lar tubiga bosimlar munosabati qanday bo'ladi? A) р 1 =р 2 =p з . В) p 2 >p 1 >p 3 . C) p 1 >p 2 >p 3 . D) р з >р 1 >р 2.
28. Silindrik stakan (1), konussimon menzurkа (2) va konussimon kolba (3) larga quyilgan bir xil massali suvlarning idish tubiga bosim kuchfarim taqqoslang.
A) F 2 1 3 . B) F 1 =F 2 =F 3 . С) F 2 3 1 . D) F l 3 2 . 29. Po'latdan yasalgan brusok yerga p bosim beryapti. Uning qalinligini toping, ρ- po'lat zichligi. 𝐴) √𝜌g𝑝. B) pg/ρ. C) √ 𝐩/ ( 𝛒𝐠 ) . D) p/(ρg ). 30. Zichliklari uchun ρ 1 >ρ
2 >ρ 3 munosabat o'rinli bo'lgan uch xil moddadan yasalgan, massalari va asoslarining yuz- lari o'zaro teng uch jismning gorizontal tekislikka ко rsata- digan bosimlari p
lar orasidagi munosabat qanday? A) p
31. Qo'rg'oshin po'lat va yog'ochdan balandliklari va massalari teng silindrlar yasalgan. Bu silindrlar asoslarining yerga beradigan bosimlari qanday munosabatda bo'ladi?
. C) P p =P q >P yo . D) P p >P q >P yo . E) P q >Pp>P yo . 32. Kub shaklidagi akvarium suv bilan to'ldirilgan. Undagi suvning massasi 8 kg. Suvning akvarium tubiga bosimini toping tkPa). g=10 N/kg.
33. Kub shaklidagi akvarium suv bilan to'ldirilgan. Agar suvning akvarium tubiga bosimi 4 kPa ga teng bo'lsa, suvning massasi qanday (kg)?
A) 32. B) 40. C) 64. D) 80. 34. Balandligi bir xil bo‘lgan uchta idishdagi suvning idish tubiga ta’sir kucnlari F
va
F 3 qanday munosabatda? Idish tublari yuzlari S 1
3
.
1 =F 2 =F 3 . B) F 1 =F 2 3 . C) F 1 >F 2 >F 3 . D) F 1 2 3 . 35. Kerosin bilan to'ldirilgan bakning yon tomonida yuzi 20 sm 2 bo'lgan teshik bor. Teshikning markazi kerosin sathidan 3 m pastda. Teshik tiqin bilan mahkamlab qo'yilgan. Tiqinga ta’sir etuvchi gidrostatik bosim kuchi qanday (N)? Kerosin zichligi 800 kg/m 3 , g=10 N/kg deb hisoblang. A) 16. B) 160. C) 320. D) 480. E) 48. 36. Silindr shaklidagi idishga massalari teng bo'lgan simob va suv quyildi. Bunda suvuqliklar ustunining umumiy balandligi 29,2 sm bo‘ldi. Shu ustunning idish tubiga bosimini toping (kPa). Simobning zichligi 13,6 ∙10
3 kg/m
3 . A) 5,44. B) 29,2. C) 36,8. D) 39,7. 37. Silindr shakldagi idishga qanday balandlikkacha suv quyilganda, idish devorlariga ta’sir qiluvchi bosim kuchi idish asosiga ta'sir qiluvchi bosim kuchiga teng bo'ladi? Idish asosining radiusi
A) h=R/3. B) h= √2R/2. C) h=R. D) h=R/2. 38. Suvning idish tubiga bosim kuchi uning yon sirtiga beradigan bosim kuchiga teng bo'lishi uchun suv to'ldirilgan radiusi 5 sm li silindrik idishning balandligi qanday bo'lishi kerak (m)? A) 0,5. B) 0,1. C) 0,05. D) 0,8. 39. Qanday shart bajarilganda, suyuqlikning silindrik idish tubiga bosim kuchi uning yon sirtiga bosim kuchiga teng bo'ladi?
balandligi. A) h=2r. B) h=r/2. C) h=r. D) h=πr. 40. Asosining yuzi 1 sm 2 bo'lgan silindrik idishdagi suv idish tubiga 10 kPa bosim bermoqda. Agar suvni asosi 10 marta katta bo'lgan idishga quysak, suv avvalgi bosimni berishi uchun bu idishga yana necha litr suv quyish kerak? g=10 N/kg.
41. Ikkita silindr shaklidagi idishning biriga suv, ikkinchisiga kerosin quyildi. Agar suvning idish tubiga beradigan bosimi kerosin beradigan bosimdan 2 marta Katta bo’lsa, suv ustuni balandligining kerosin ustuni balandligiga nisbati nimaga teng bo'ladi? ρ k =800 kg/m 3 . A) 1,6. B) 2. C) 1. D) 0,8. 42. R radiusli silindrik idishga suv solingan. Agar idishga m massali yog'och bo'lagi solinsa, suvning sathi qancha ko'tariladi? ρ - suvning zichligi. A) 4𝑚 3𝜋𝑅 2 𝜌 . B) 𝑚𝜋𝑅 2 𝜌. C) 2𝑚 𝜋𝑅
𝜌 . D) 𝑚 𝜋𝑅
𝜌 . E) 𝜋𝑅 2
𝜌 . 43. Silindr shaklidagi idishga solingan suvda suzib yurgan muz bo'lagi ichida yog'och bor. Agar muz erib ketsa suv sathi qanday o'zgaradi? Suvning zichligi - ρ 0 , muzning zichligi – ρ 1 , yog'ochning zichligi — ρ 2 . Haroratning o‘zgarishi hisobga olinmasin.
C) ρ 0 /ρ 2 nisbatda kamayadi. D) ρ 0 /ρ 1 nisbatda ortadi. E) o'zgarmaydi. 44. Suvli idishda muz parchasi suzmoqda. Muz erib ketganida. suv sathi qanday o'zgaradi? Suv haroratining o'zgarishi hisobga olinmasin. A) o'zgarmaydi. B) ko'tariladi. C) pasayadi.
45. Idishdagi suvda ichida havo pufagi bo'lgan muz bo'lagi suzib yuribdi. Agar muz batamom erisa, suvning sathi qanday o'zgaradi? Suv haroratining o'zgarishi hisobga olinmasin. A) o'zgarmaydi. B) ko'tariladi. C) pasayadi. D) ko'iarilishi ham mumkin, pasayishi ham. 46. Idishdagi suvda ichida toshi bor muz parchasi suzib yuribdi. Agar muz batamom erisa, suvning sathi qanday o'zgaradi? Suv haroratining o'zgarishi hisobga olinmasin. A) o'zgarmaydi. B) pasayadi. C) ko'tariladi. D) ko tarilishi ham mumkin, pasayishi ham. 47. Suv bilan limma-lim to'ldirilgan idish dinamomelrga osilgan. Agar suvda cho'kmaydigan jism idishdagi suvga solinsa, dinamometrning ko'rsatisra qanday o'zgaradi? A) ortishi ham, kamayishi ham mumkin.
48. Suv bilan limma-lim to'ldirilgan ochiq idish dinamometrga osilgan. Agar suvda cho'kadigan jism idishga tegmaydigan qilib suvga botirilsa, dinamometrning ko'rsatisni qanday o'zgaradi? A) ortadi. B) kamayadi. C) o'zgarmaydi. D) jismning massasiga bog'liq holda ortishi ham, kamayishi ham mumkin. 49. Tarozining bir pallasida suvli idish, boshqa pallasida esa tarozi toshlari bor. Bunda tarozi muvozanatda turibdi. Agar idishning tubiga tegmaydigan qilib suvga barmoq botirilsa, tarozining muvozanati qanday o'zgaradi? A) suvli idish yuqorisa ko'tariladi. B) suvli idish oldin pastga tushadi, so’ngra yuqoriga ko'tariladi. C) muvozanat o'zgarmaydi. D) suvli idish pastga tushadi. 50. Uchta bir xil chetak suv bilan to'latilgan. 1-chelakda suvdan boshqa hech narsa yo'q. 2-chelakda 1 kg massali yog'och, uchinchi chelakda 100 g massali po'kak bor. Har uchala chelak to‘la og'irligini taqqoslang.
51. Silindr shaklidagi idishga solingan 0 0 C temperaturadagi yog'da muz bo'lagi suzib yuribdi. Muz tamom eriganidan so’ng idishdagi suyuqlik balandligi va idish tubiga bosim qanday o'zgaradi? (ρ suv >ρ
). A) bosim o'zgarmaydi, suyuqlik sathi ko'tariladi. B) bosim oshadi, suyuqlik sathi pasayadi. C) bosim, ham suyuqlik sathi ham o'zgarmaydi. D) bosim o'zgarmaydi, suyuqlik sathi pasayadi. 52. Mayda toshlar yuklangan qayiqcha vannadagi suvda suzib yuribdi. Bir nechta toshni qayiqchadan olib vannaga tashlansa, undagi suv sathi qanday o'zgaradi? A) o'zgarmaydi. B) ko'tariladi. C) pasayadi. D) javob vannadagi suv miqdoriga bog’liq. 53. Suvli idishda tubiga ip yordamida po'lat shar osilgan temir quticha suzmoqda. Shar idish tubiga tegmaydi. Agar shar osilgan ip uzilsa, idishdagi suv satni qanday o'zgaradi? A) pasayadi. B) o'zgarmaydi. C) ko'tariladi. D) javob shar о Ichamlariga bog'liq. 54. Idishdagi suvda yog'och quticha suzmoqda. Qutichaga teshiklar orqali suv kirdi va quticha suvga chuqurroq botdi, lekin suzishda davom etdi. Bunda idishdagi suv sathi o‘zgardimi? A) o'zgarmadi. B) ko'tarildi. C) pasaydi.
55. Vodorod gazi bilan to'latilgan havo shari ichidagi quyi (Q), markaziy (M) va yuqori (Y) nuqtalardagi bosimlar qanday?
A) uchala nuqtada bir xil. B) eng katta bosim M da, eng kichigi Q da. C) Q va M nuqtalarda bir xil, Y da nolga teng. D) Q va M nuqtalarda bir xil, Y da eng katta.
39 - §. ARXIMED QONUNI
Suyuqlik asosidagi bosim satxning balandligiga bog’liq ekanigini bilamiz. Ya’ni suyuqlikning pastki qatlamidagi bosim yuqori qatlamdagidan ko`ra kattaroq bo`ladi va shuning uchun ham suyuqlikka botirilgan jismga itarib chiqaruvchi kuch ta’sir etadi. Bu kuchga Arximed kuchi deyiladi. Suyuqlik yoki gazga to’la botirilgan jism o’z hajmi qadar suyuqlik yoki gazni siqib chiqaradi, jismga o’zi siqib chiqargan suyuqlik yoki gaz og’irligiga tеng bo’lgan siqib chiqaruvchi kuch ta'sir qiladi, bu kuchga Arxеmid kuchi (F A ) dеyiladi. Demak, yuqoriga ko‘taruvchi kuch jism siqib chiqargan suyuqlik og‘irligiga teng bo‘lar ekan. Arximed kuchining paydo bo‘lish sababini gidrostatik bosim orqali tushuntirish mumkin.
Soddalik uchun suyuqlikka botirilgan jismni kub shaklida deb qaraylik (266–rasm). Jismning ostki va ustki qismlari turli chuqurlikda bo‘lganligidan, ularga ta’sir etuvchi gidrostatik bosimlar ham turlicha bo‘ladi. Rasmadan ko‘rinadiki, h
Download 1.51 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|